hajmi nafas havosi deyiladi. Yirik shoxli havonlarda u o ‘rtacha 6-8 1. ni tashkil etadi. Lekin barcha nafas havosi o ‘pkaga, ya’ni uning alveolalariga yetib bormaydi. Nafasga olingan havoning ma’lum qismi og‘iz bo‘shlig‘ida hiqildoqda, burun bo‘shlig‘ida, kekirdak va bronxlarda qolib ketadi. Bu organlar yuqori nafas yoMlari deyiladi. Nafasga olingan havoning qon bilan birikish imkoniyati bo'lmagan qismini ushlab qoladigan havo y o ‘llarini ushbu qismi o ‘lik yoki zararli bo‘shliq deb ataladi. Voyaga yetgan odamlarda bu havoning hajmi 140-160 ml.ga teng va uning miqdori muskullaming bo‘shashishi natijasida bronxlaming kengayishi tufayli ortishi va aksincha bronxlami torayishi, ulaming muskullari qisqarganida kamayishi mumkin. Demak, nafas havosining hajmidan faqatgina 340-360 ml havo o ‘pka alveolalariga yetib boradi (500-160 yoki 140). Agar odatiy nafas olishdan keyin, qo‘shimcha ravishda maksimal nafas olinsa, o ‘pkaga yana 1500 ml havo olish mumkin va bu havoning hajmini nafas olishni zahira hajmi, yoki qo'shimcha havo hajmi deyiladi. Agar odatiy nafas olishdan oldin maksimal nafas chiqarilsa, so‘ngra esa maksimal nafas olinsa, yana 1500 ml havo olish mumkin. To‘lig‘icha nafas chiqarilganidan keyin, nafasga olish mumkin bo‘lgan havo hajmiga nafas chiqarishning zahira hajmi deyiladi. Bu har uchala - nafas, qo‘shimcha va zahira havolaming yig‘indisi o ‘pkaning tiriklik sig‘imini tashkil etadi va qisqacha 0 ‘TS deb qayd qilinadi. Odamlarda o ‘pkaning tiriklik sig‘imi 3-4 L.ga teng bo‘!sa, yirik shoxli hayvonlarda 26-30 L.ga tengdir. Tiriklik sig‘im yoshga qarab, ya’ni ko‘krak qafasi va o ‘pkaning o ‘sishiga bog‘liq holda kattalasha boradi. 18 yoshdan 35 yoshgacha u maksimal darajada bo‘lsa, 35-40 yoshdan keyin
