ANGIDRID GAZI KO‘PLIGINING NAFAS OLISHNI BOSHQARISHDAGI ROLI Organizm nafas olinganda qabul qilinadigan kisloroddan boshqa hech qanaqa zahiraga ega emas. Qonda, uning parsial bosimi pasayib ketishi tufayli yuzaga keluvchi kislorodning yetishmasligi gipoksemiya, to‘g ‘ridan-to‘g ‘ri nafas markazini qo‘zg ‘atmaydi. Odam hayot uchun xavfli gipoksemiyaning boshlanish vaqtini aniqlash imkoniga ega emas, kislorod taqchilligiga hyech qanday belgilarga ega bo‘lmasdan va hushdan ketadi (masalan sekin-asta katta balandlikka ko‘tarilish, is gazi bilan zaharlanish va h.k.). Organizmda yoki to‘qimalarda kislorod yetishmasligiga gipoksiya deyiladi. Uning bir necha xillari farqlanadi: 1) nafasli gipoksiya - olinadigan havoda kislorod taqchilligi yoki nafas jarayonlarini boshqarishining buzilishi; 2) sirkulyatorli - qon aylanishining buzilishi; 3) anemiyali - qonli miqdorining yetishmasligi yoki uning nafas funksiyalarining buzilishi va 4) toksinli - bir qator zaharlar bilan zaharlanganda. Organizmni himoyaviy moslanishi gipoksiyani tipiga bog‘liq holda turlichadir. Bosh miya katta yarim sharlari va oliy sezgi organlari gipoksiyaga juda sezuvchandir. Nafas markazining neyronlarini kislorod bilan yetarlicha ta’minlanmasligi (gipoksiya) o ‘z-o ‘zidan nafas markazini qo‘zg ‘atmaydi. Nafas markazlarida uni kislorod bilan yetarlicha ta’minlanmasligi tufayli chiqib ketmagan katta miqdordagi kislotalaming unda jamlanishi tufayli gipoksiya faqatgina ikkinchi safar nafas markazlarini qo‘z g ‘aydi. Kislotalaming bunday jamlanishi u yerda vodorod ionlari konsentra-
