Raqamli-iqt-3-mi pdf
Yüklə 82,4 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.Robototexnika va uning paydo bo lishi ʻ
|
Mavzu: Robototexnika. Reja: 1. Robototexnika va uning paydo bo lishi. ʻ 2. Robototexnikaning tasniflanishi 3. Robototexnikaning foydalanish sohalari. 1.Robototexnika va uning paydo bo lishi ʻ Robototexnika (inglizcha robotics; robot va texnikadan iborat) – bu avtomatlashtirilgan texnik tizimlarni ishlab chiqish bilan shug ullanadigan va ishlab ʻ chiqarishni rivojlantirish uchun eng muhim texnik asos bo lgan amaliy fandir. ʻ Robototexnika elektronika, mexanika, kibernetika, telemexanika, mexatronika, informatika, shuningdek radio va elektrotexnika kabi fanlarga tayanadi. Qurilish, sanoat, tibbiyot, aviatsiya, maishiy va ekstremal (harbiy, kosmik, suv osti) robototexnikalar mavjud. “Robotika” so zi (yoki “robototexnika”, “robotics”) birinchi marta Ayzek Azimov ʻ tomonidan 1941 yilda chop etilgan “Yolg onchi” ilmiy – fantastik hikoyasida ʻ ishlatilgan. “Robototexnika” atamasining negizi bo lgan “robot” so zi 1920 yilda chex ʻ ʻ yozuvchisi Karel Shapek va uning ukasi Yozef tomonidan Karel Shapekning “R.U.R” (“Rossum Universal Robotlar”) ilmiy fantastika pyesasida qo llanilgan. Ushbu pyesa ʻ birinchi marta 1921 yilda sahnalashtirilgan va tomoshabinlar tomonidan olqishlangan. Unda zavod egasi dastlab dam olmasdan ishlaydigan, lekin keyin esa o zlarining ʻ yaratuvchilarini yo q qiladigan ko plab androidlar chiqarilishini yo lga qo yadi. ʻ ʻ ʻ ʻ Agar soha tarixiga nazar tashlansa, robototexnika uchun asos bo lgan ba’zi ʻ g oyalar yuqoridagi atamalar kiritilishidan ancha oldin qadimgi davrda paydo bo lgan. ʻ ʻ Miloddan avvalgi I asrda yasalgan harakatlanuvchi haykallarning qoldiqlari topilgan. Gomer “Iliada”sida ta’kidlashicha, Gefest xudosi oltindan gapiruvchi xizmatkorlar yasab, ularga aql (ya’ni zamonaviy tilda – sun’iy ong) va kuch bergan. Qadimgi yunon mexanik va muhandisi Arxit Tarentskom uchishga qodir bo lgan mexanik kabutarni ʻ yaratgan (mil. avv. 400 y.). Bundan ikki ming yil oldin, Geron Aleksandriyskiy “Singing Bird” (kuylovchi qush) avtomat mashinasini va qadimiy ibodatxonalar uchun bir qator harakatlanuvchi figuralar tizimini yaratgan72. 270 yilda qadimgi yunon ixtirochisi Ktesibiy klepsidra (yoki «o g irlangan vaqt») deb nomlangan maxsus suv ʻ ʻ soatlarini ixtiro qildi, u o zining ajoyib vositasi bilan zamondoshlarda katta qiziqish ʻ uyg otgan. 1500 yilda buyuk Leonardo da Vinchi arslon shaklidagi mexanik apparatni ʻ yaratdi, u qirol shaharga kirganda Frantsiya gerblarini ochishi kerak edi. 18-asrda shveytsariyalik soat ishlab chiqaruvchisi P. Jake-Droz 40 tagacha harfdan iborat matnli xabarlarni yozish uchun mushtli barabanlar yordamida dasturlashtirilishi mumkin bo lgan “Yozg ich” mexanik qo g irchog ini yaratdi. 1801 yilda frantsuz savdogari ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ Jozef Jakkar o sha paytda rivojlangan to qimachilikda matolarga takroriy dekorativ ʻ ʻ naqshlarni o yish uchun teshiklari bo lgan maxsus kartalar yordamida “dasturlash” ʻ ʻ mumkin bo lgan ishlanmani taqdim etdi. 19-asr boshlarida ushbu ixtiro ingliz ʻ matematiki Charlz Babbidj tomonidan dastlabki avtomatik hisoblash mashinalaridan birini yaratish uchun g oya sifatida turtki bo lgan. XX asrning 30-yillariga kelib, ʻ ʻ androidlar paydo bo ldi, ular oddiy harakatlarni bajarib, eng oddiy iboralarni odamning ʻ buyrug i bilan talaffuz qila oldilar. Shunday dastlabki ishlanmalardan biri 1927 yilda ʻ Nyu-Yorkdagi Jahon ko rgazmasi uchun yaratilgan amerikalik muhandis D. Uekslining ʻ ixtirosi edi. XX asrning 50-yillarida radioaktiv materiallar bilan ishlash uchun mexanik manipulyatorlar paydo bo ldi. Ular xavfsiz joyda bo lgan operator qo llarining ʻ ʻ ʻ harakatlarini taqlid qilishga muvaffaq bo lishdi. 1960 yilga kelib, yuqori radioaktivlik ʻ zonalarida namunalarni tekshirish va to plash uchun manipulyator, televizor kamerasi ʻ va mikrofon bilan masofadan boshqariladigan g ildirakli platformalarni ishlab chiqish ʻ amalga oshirildi. Sanoat raqamli boshqaruv mashinalarining keng qo llanilishi mahsulotlarni ʻ yuklash va tushirish dastgohlari tizimlarida ishlatiladigan dasturlashtiriladigan manipulyatorlarning rivojlanishiga turtki bo ldi. 1954 yilda amerikalik muhandis ʻ D.Devol almashtiriladigan kartochkalar yordamida yuklash va tushirish manipulyatorini boshqarish usulini patentlashtirdi, natijada 1956 yilda D.Engelberger bilan birgalikda dunyodagi birinchi sanoat robotlarini ishlab chiqaruvchi sanoat kompaniyasi «Unimation» (inglizcha Universal Automation)ni asos soldi. 1962 yilda Qo shma ʻ Shtatlardagi birinchi sanoat robotlari Versatran va Unimeit dunyo yuzini ko rdi va ʻ ularning ba’zilari 100 ming soatlik ish vaqtini yengib o tib, hanuzgacha ishlaydi. Agar ʻ ushbu dastlabki tizimlarda elektronikaning mexanika xarajatlariga nisbati 75% dan 25% gacha bo lgan bo lsa, endilikda bu nisbat aksincha bo ldi. Shu bilan birga, ʻ ʻ ʻ elektronikaning yakuniy narxi barqaror ravishda pasayishda davom etmoqda. 1970- yillarda robotli boshqaruv bloklarini dasturlashtiriladigan boshqaruvchilar bilan almashtirgan arzon narxlardagi mikroprosessorli boshqarish tizimlarining paydo bo lishi ʻ robotlarning narxini qariyb uch baravar kamaytirishga yordam berdi. Bu esa ularning sanoat ishlab chiqarishining barcha tarmoqlarida ommaviy tarqalishiga turtki bo ldi. ʻ Yüklə 82,4 Kb. Dostları ilə paylaş:
|