Raqamli iqtisodiyotning bugungi holati: muammo va

“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 1, yanvar-fevral, 2021 yil 
314 
1/2021 
(№
 
00051)

 
http://iqtisodiyot.tsue.uz
 
foiziga egadir. Facebook global ijtimoiy media bozorining uchdan ikki qismini tashkil qiladi va 
dunyo iqtisodiyotining 90 foizidan ortig‘ida eng yaxshi ijtimoiy media platformasi 
hisoblanadi. Amazon dunyodagi onlayn chakana savdo faoliyatining qariyb 40 foiz ulushiga 
ega va uning Amazon Web Services global bulut infratuzilmasi xizmatlari bozoridagi ulushi 
ham shuncha ulushni tashkil etadi. Xitoyda WeChat (Tencentga tegishli) bir milliarddan ortiq 
faol foydalanuvchilarga ega va Alipay (Alibaba) bilan birgalikda uning to‘lov yechimi deyarli 
butun Xitoy bozorini mobil to‘lovlar uchun egallab oldi. Shu bilan birga, Alibaba Xitoy 
elektron tijorat bozorining qariyb 60 foiziga ega. 
Ushbu raqamli gigantlarning dominantlikka tezda ko‘tarilishini tushuntirishga bir 
nechta omillar yordam beradi:
- 
tarmoq effekti bilan bog‘liq (ya’ni, platformada qancha ko‘p foydalanuvchilar bo‘lsa, 
bu hamma uchun qadrli bo‘ladi); 
- 
platformalarni ma’lumotlarni to‘plash, boshqarish va tahlil qilish qobiliyati tarmoq 
effekti singari, ko‘proq foydalanuvchilar ko‘proq ma’lumotni anglatadi va ko‘proq 
ma’lumotlar potensial raqiblarni ortda qoldirib, birinchi darajadagi afzalliklar va katta 
kapitallashtirish qobiliyatini anglatadi; 
- 
platforma tortishishni boshlagan va turli xil integratsiyalangan xizmatlarni taklif qila 
boshlaganidan so‘ng, muqobil xizmat ko‘rsatuvchi provayderga o‘tishda foydalanuvchilar 
uchun xarajatlar o‘sishni boshlaydi. 
Global raqamli platformalar potensial raqobatchilarni jalb qilish va qo‘shimcha 
mahsulotlar yoki xizmatlarni kengaytirish orqali raqobatdosh pozitsiyalarini mustahkamlash 
uchun choralar ko‘rdi. Raqamli platformalar tomonidan Microsoftning LinkedInni egallashi 
va Facebookning WhatsAppni sotib olishidir. Alphabet (Google) va Microsoft tegishli 
ravishda Motorola va Nokia kompaniyalarini sotib olib, telekommunikatsiya uskunalariga 
sarmoya kiritdilar. Yirik platformalar, shuningdek, chakana savdo, reklama va marketing 
sanoatida hamda noturar ko‘chmas mulk sohalarida boshqa yirik xaridlarni amalga oshirdi. 
Raqamli iqtisodiyot ishlashi uchun siyosat ko‘plab mamlakatlarning birgalikdagi 
harakatlariga bog‘liq. Bu mavjud siyosat, qonunlar va me’yoriy hujjatlarni moslashtirish, 
ko‘plab sohalarda yangilarini qabul qilishni talab qiladigan katta vazifadir. Ko‘plab 
mamlakatlar uchun raqamli iqtisodiyot va uning uzoq muddatli oqibatlari mavxum bo‘lib 
qolmoqda. 
Ayrim muammolar milliy siyosat va strategiyalar orqali hal qilinishi mumkin bo‘lsada, 
raqamli iqtisodiyotning global tabiati ko‘proq darajadagi muloqot, konsensus va xalqaro 
miqyosda siyosat olib borishni talab qiladi. 
Ma’lumotlar maxfiyligi va ma’lumotlar xavfsizligi alohida e’tibor talab qiladi. Shaxsiy 
ma’lumotlar o‘g‘irlanishiga qarshi kurashish, shaxsiy ma’lumotlarning qanday to‘planishi, 
ishlatilishi, uzatilishi yoki olib tashlanishi bo‘yicha qoidalar o‘rnatilishi va raqamli 
iqtisodiyotga asoslangan biznes modellari butun jamiyatga daromad keltirishi uchun qonun 
va qoidalar zarur. 2018-yil may oyida kuchga kirgan Yevropa Ittifoqining “Ma’lumotni 
himoyalashning umumiy qoidalari” (General Data Protection Regulation) bugungi kunda 
global ahamiyatga ega ma’lumotlarni himoya qilishning keng qamrovli yondashuvidir. 
Raqamlashtirish turli mamlakatlarga har xil ta’sir qiladi va individual hukumatlar turli 
xil qonuniy davlat siyosatining maqsadlarini bajarish uchun raqamli iqtisodiyotni tartibga 
solish uchun siyosiy maydonni talab qiladi. Raqamli ma’lumotlarga ishlov berish va tartibga 
solish murakkab, chunki ular inson huquqlari, savdo, iqtisodiy qiymatni yaratish va egallash, 
huquqni muhofaza qilish va milliy xavfsizlikka tegishli. Ushbu turli o‘lchovlarni hisobga 
oladigan siyosatni shakllantirish qiyin, ammo shunga qaramay zarurdir. Bundan tashqari, 

---