Raqamli iqtisodiyotning bugungi holati: muammo va

“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 1, yanvar-fevral, 2021 yil 
311 
1/2021 
(№
 
00051)

 
http://iqtisodiyot.tsue.uz
 
• raqamli iqtisodiyot, shuningdek, kiberxavfsizlik buzilishlaridan tortib noqonuniy 
iqtisodiy faoliyatga ko‘maklashish va shaxsiy hayotning maxfiy tushunchalariga qadar yangi 
xavflarni keltirib chiqaradi. 
Raqamli iqtisodiyot deyarli hamma narsaga oid juda katta miqdordagi mashina o‘qishi 
mumkin bo‘lgan ma’lumotlarni (raqamli ma’lumotlar) to‘plash, foydalanish va tahlil qilish 
qobiliyatiga asoslangan holda katta tezlikda rivojlanishda davom etmoqda [7]. Masalan, 
Global Internet Protokol (IP) trafigi, ma’lumotlar oqimi uchun proksi 1992-yilda kuniga 100 
gigabaytdan (GB) 2017- yilda sekundiga 45000 Gb dan oshdi va dunyo faqat ma’lumotlarga 
asoslangan iqtisodiyotning dastlabki kunlaridadir. Shu yo‘sinda 2022-yilga kelib global IP-
trafik sekundiga 150,700 Gbaytga yetkazilishi prognoz qilinmoqda(1-rasm). 
1-rasm. Tanlangan yillarda global internet-trafik evolyutsiyasi
1
. 
Ma’lumot to‘plash va undan foydalanishning rivojlanishi va siyosati oqibatlari 
ma’lumotlar turiga bog‘liq: 
▪ shaxsiy yoki shaxsiy bo‘lmagan; 
▪ xususiy yoki jamoaviy; 
▪ tijorat yoki davlat maqsadlarida; 
▪ ko‘ngilli, kuzatilgan yoki taxmin qilingan; 
▪ ta’sirchan yoki ta’sirchan bo‘lmagan. 
Ma’lumotlar to‘plash, ma’lumotlardan tushunchalarni ishlab chiqarish, ma’lumotlarni 
saqlash, tahlil qilish va modellashtirishni qo‘llab-quvvatlaydigan firmalarni o‘z ichiga olgan 
"ma’lumotlar qiymati zanjiri" butunlay rivojlandi. Tannarx berilgan ma’lumotlar raqamli 
intellektga aylantirilib, tijorat masalalarida foydalanish uchun pulga aylantirilganda 
shakllanadi. 
Raqamli platformalar Internetda bir nechta tomonlarni birgalikda harakatlanish 
uchun birlashtirish mexanizmlarini ta’minlaydi. Tranzaksion platformalar va innovatsion 
platformalar mavjud bo‘lib, tranzaksion platformalar - bu ikki yoki ko‘p tomonlama bozor, u 
turli tomonlar o‘rtasidagi almashinuvlarni qo‘llab-quvvatlaydigan onlayn infratuzilma. Ular 
yirik raqamli korporatsiyalar (Amazon, Alibaba, Facebook va eBay singari), shuningdek, 
raqamli qo‘llab-quvvatlanadigan tarmoqlarni (Uber, Didi Chuxing yoki Airbnb) ma’qul 
ko‘radiganlar uchun asosiy biznes modeliga aylandi. Innovatsion platformalar, masalan, 
operatsion tizimlar (masalan, Android yoki Linux) yoki texnologiya standartlari(MPEG video) 
1
Digital 2019: global digital overview. Value creation and capture: implications for developing countries. UNCTAD, 2020. p 11. 

---