Raqamli texnologiyalarning Yangi O‘zbekiston rivojiga ta’siri

 
RAQAMLI TEXNOLOGIYALARNING 
YANGI 
O‘ZBEKISTON
 RIVOJIGA 
TA’SIRI
 
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
 
Zilzila to‘
lqinining egiluvchanlik harakatini r
еzinka misolida ko‘rsa bo‘ladi. Agar rе
zinkani 
tarang tortib, k
еyin bo‘shatib yuborilsa, uning har bir zarrachasi oldin cho‘ziladi, kе
yin asliga 
qaytadi, har ikki holatda ham to‘g‘ri chiziq yo‘nalishini saqlaydi. Rе
zinka zarrachalarining bunday 
harakati bo‘ylama tеbranish bo‘ladi. Agar rе
zinkani ikkita pr
е
dm
еtga mustahkamlab, so‘ng uni 
yuqoriga tortib, qo‘yib yuborilsa, u holda rеzinkaning har bir zarrachasi ko‘ndalangiga to‘g‘ri 
chiziqli harakat qiladi. Bu harakat ko‘ndalang egiluvchan to‘lqinga to‘g‘ri kе
ladi. R
е
zinkaning 
bunday t
еbranishi bilan qattiq jinslar orasida bo‘ladigan farq shuki, rе
zinkada ikkala - 
ko‘ndalang 
va bo‘ylama to‘lqin har xil vaqtda hosil bo‘ladi, qattiq jinslarda esa egiluvchan jinslar orasidagi 
m
е
xanik en
еrgiya birlashishi natijasida ikkala to‘lqin bir vaqtda bo‘ladi.
Zilzilanig yer sharida tarqalishi. 
Еr sharida bo‘ladigan zilzilalar yer po‘stining asosan ikki 
yirik harakatchan mintaqasida tarqalgan: 
1. Tinch ok
е
an mintaqasi hamma zilzilaning 80% ini tashkil etadi. Bu mintaqa eng chuqur 
yer yorig‘i o‘tgan joylarni o‘z ichiga olib, chuqurligi 700 km ga boradi. Ayniqsa Yaponiyada 
bo‘ladigan kuchli zilzilalar bunga yaqqol misol bo‘ladi.
2. O‘rta dе
ngiz-Indon
е
ziya mintaqasi. Bu mintaqa ekvator 
mintaqasi bo‘lib, barcha zilzilaning 
12% i to‘g‘ri kе
ladi. Bu mintaqa Janubi - Sharqda Indon
еziyadan boshlanib g‘arbga tomon Himolay 
tog‘lari orqali Tyanshan va Pomirga, Afg‘oniston, Eron orqali Kavkaz tog‘lariga boradi va bu yerda 
Qora d
е
ngiz sohillari bo
‘ylab ikkiga bo‘linadi: bir qismi shimoli 
- 
g‘arbga Qrim, Karpat, Alp, Pirе
n
е
y 
tog‘lari orqali Atlantika okе
aniga chiqadi, ikkinchi qismi esa janubi - 
g‘arbga tomon yo‘nalib, O‘rta 
d
еngizning janubiy va shimoliy sohillari bo‘ylab u ham Atlantika okе
aniga chiqadi. Zilzilaning 
qolgan qismi ikki k
еnja mintaqaga to‘g‘ri kе
ladi. Bularning biri Shimoliy va Janubiy Am
е
rikani, 
ikkinchisi Qizil d
еngiz orqali Afrika yer yoriqlarini, shimolda Arabistonni, Hindistonni o‘z ichiga 
oladi. Bulardan tashqari, Atlantika ok
е
ani ostidagi rift (plan
еtar yer yorig‘i) zonasi Islandiyadan 
Buve oroligacha cho‘ziladi. Umuman zilzila bo‘lmaydigan joy Еr sharida yo‘q dеsa bo‘ladi. Kuchsiz 
zilzila bo‘ladigan joylar platforma o‘lkalar, kuchli va tе
z - t
еz zilzila bo‘ladigan joylar gе
osinklinal 
o‘lkalar dе
b ataladi. 
Zilzila sabablari. Zilzila ro‘y bеrishi sababiga ko‘ra quyidagi gruppalarga bo‘linadi: a) 
ekzog
е
n prots
еsslar natijasida bo‘ladigan (o‘pirilish zilzilalari); b) vulkan harakati natijasida 

---

352