Raqobat va monopoliya. Narxlarning mohiyati va shakllanish xususiyatlari

Sun`iy monpoliyalar - ishlab chiqarish va kapitalning to`planishi hamda korxonalarning turli yo`llar bilan birlashtirish natijasida vujudga keladi.

• 
  Kartel – bir tarmoq korxonalarining ittifoqi bo`lib, uning ishtirokchilari to`liq iqtisodiy mustaqilligini saqlab qoladi, faqat ishlab chiqarish hajmi, sotish bozorlari va baholari to`g`risida kelishib oladi.
  

• 
  Sindikat – bir turdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonalar birlashmasi bo`lib, uning a`zolari ishlab chiqarish sohasida mustaqilligini saqlab qoladi, mahsulot esa sindikat mulki sifatida sotiladi.
  
• 
  Trest – ishlab chiqarish vositalari va mahsulotga birgalikda egalik qiluvchi korxonalar guruhi bo`lib foyda qo`shilgan kapital hajmiga qarab taqsimlanadi.
  
• 
  Konsorsium – tadbirkorlarning yirik moliyaviy operatsiyalarini birgalikda amalga oshirish maqsadida birlashuvi .)
  
• 
  Konsern – rasmiy jihatdan mustaqil bo`lgan, ko`p tarmoqli korxonalar (sanoat, savdo, transport va bank kabi turli soha korxonalarning ) majmuini o`z ichga oluvch birlashma.
  

Davlatning antimonopol siyosati – monopoliyalar faoliyatini cheklash, tartibga solish va raqobatchilik muhitini vujudga keltirishga qaratiladi. Bu siyosat o`z ifodasini antimonopol qonunlarida topadi.

AQSHning antimonopol qonunchiligi

• 
  Sherman qonuni (1890 yil) – unda ishlab chiqarish va savdoni cheklash maqsadida tuzilgan bitimlar noqonuniy deb hisoblanadi.
  

• 
  Kleyton qonuni (1914 yil) – iste`molchilarni narx orqali kamsitish, majburiy shartnomalar tuzish, raqobatchi korxonalarning zaiflashuviga olib keluvchi aksiyalarni sotib olish taqiqlanadi .
  

• 
  Seller – Kefover qonuni (1950 yil) – bu qonunda Kleyton qonuniga o`zgartirish kiritilgan bo`lib, unda nafaqat raqobatchi korxonalarning zaiflashuviga olib keluvchi aksiyalarni balki ishlab chiqarish vositalarni sotib olish ham taqiqlanadi.