Raximova Saboxat Qaxramon qizi jismoniy mashqlarning inson faoliyatiga uzviy bog’liqligi

Tayanch - harakat a’zolari. Tayanch (suyanish) - harakat a’zolari (apparat) 
deganda, asosan tanadagi suyaklar, mushaklar, bo‘g‘inlar, paylar tushuniladi. Inson hara-
katda va murakkab jismoniy faoliyatlarda ularning o‘ziga xos funktsiyalari hamda 
mehnatlari mavjuddir. Suyakka tutash mushaklarning kamligi, zaifligi suyakdagi to‘qima 
va hujayralarning rivojiga salbiy ta’sir etadi. Bu esa muvozanat saqlash, tez harakat qilish, 
yuk ko‘tarish, tez yugurish kabi faol harakatlarni bajarishga yo‘l bermaydi. Jismoniy mehnat 
qilish, doimiy ravishda jismoniy mashqlarni bajarib borish, ayniqsa sportning biror turi bilan 
astoydil shug‘ullanish natijalari suyaklarning mustahkam o‘sishi, faoliyat ko‘rsatishi, 
mushaklarning har qanday murakkab harakatlarni bajarishga moslashishi, to‘qima va 
hujayralarda qon aylanishi, moddalarning almashish xususiyatlari kuchli bo‘ladi. Bu esa 
mehnat (aqliy va jismoniy) qilish qobiliyatini o‘stirish, ta’minot bilan bir qatorda umrning 
uzayishi, 
doimo 
tetik 
va 
bardoshli 
bo‘lishiga 
olib 
keladi. 
Turli harakatlarni amalga oshirishda bo‘g‘inlar bosh vazifani bajaradi. Ya’ni tayanch, 
egilish, sakrash va boshqa tabiiy hamda maxsus harakatlar (mashqlar, o‘yinlar) bajarishda 
bo‘g‘inlar (tirsak, tizza, barmoqlar, umurtqa pog‘onalari va h.k) xizmat qiladi. Masalan, 
shtanga ko‘tarishda yarim o‘tirish, kuch bilan tik turish, shtangani yuqoriga ko‘tarishda 
bo‘g‘inlar 
ustuvor 
turadi. 

---

220 
2022-SENTABR/OKTABR 
Mashqlarning turlari va qo‘yilgan maqsadlar yo‘lida ularni bajarish jarayonlari tana 
a’zolarining ma’lum qismlarida kuchni tarbiyalaydi. Masalan, boksda, zarb bilan urish, 
futbolda darvozaga to‘pni tepish, turnikda osilib, tortilish va h.k. Mushak kuchlarini 
(barmoqlar, bel quvvati, qo‘l kuchi va h.k.) maxsus texnik asboblar bilan o‘lchash natijasida, 
a’zolardagi kuchlarni yanada sifatli qilib tarbiyalash imkoniyatlari mavjud. 
Ma’lumotlarga qaraganda inson tanasidagi mushaklarda 300 mln. tolalar mavjud. 
Agar barcha mushaklar harakat kuchini bir yerga yig‘ib, aniq safarbar etilsa, ularning 
birdaniga tortish kuchi 25.000 kg kuchni yengishi mumkin ekan. Demak, inson tanasidagi 
suyak va mushaklar tizimida o‘ta murakkab harakat-mashqlarni bajarish mumkin. Buning 
uchun esa maxsus jismoniy tayyorgarlik hamda chiniqish mashqlarini muntazam bajarish 
zarur.
Jismoniy tarbiyaning tabiiy-ilmiy asoslari negizida tabiat va jami-yatda mavjud bo‘lgan 
ta’lim-tarbiya ishlarini maqsadli amalga oshirish masalalari yotadi. Ayniqsa, kadrlar 
tayyorlash milliy dasturi, “Sog‘lom avlod” davlat dasturi, sog‘liqni saqlash tizimini 
takomillashtirishda ta-biiy-ilmiy asoslar oziga xos xususiyatlarga egadir.