Raximova Saboxat Qaxramon qizi jismoniy mashqlarning inson faoliyatiga uzviy bog’liqligi

218 
2022-SENTABR/OKTABR 
Kompensator (to‘ldiruvchi) ta’sir – bunda organizmdagi patologik o‘zgarishlar o‘rni 
to‘ldiriladi va patologik jarayonning avj olib ketishining oldi olinadi. Masalan : nafas 
organlari kasalliklarida, nafas jarayonida ishtirok etuvchi mushaklarga mashqlar beriladi, 
ya’ni diafragmaga, qovurg‘alar oralig‘iga, yelka kamariga, orqa mushaklariga. Hazm 
organlari kasalliklarida qorin oldi mushak pressiga mashqlar, tos tubi organlari 
kasalliklarida oraliq va anus sfinkteriga mashqlar va h.z. 
Trofik ta’sir – qo‘llanilayotgan jismoniy tarbiya vositalari ta’sirida tomirlar kengayadi, 
qon aylanishi yaxshilanadi, modda almashinuvi yaxshilanadi, natijada jarohatlangan 
joyning trofikasi yoki oziqlanishi yaxshilanadi. 
Davolovchi jismoniy tarbiya vositalariga quyidagilar kiradi : 
1.Jismoniy mashqlar 
2.Tabiatning tabiiy omillari 
3.Davolovchi massaj 
4.Mehnat bilan davolash 
Mashqning asab tizimiga ta'siri. 
Muntazam trening asosiy nerv impulslarining 
harakatlanishini oshiradi, bu tizimning ishlashiga katta ta'sir ko'rsatadi. Buning natijasida 
inson tez va yaqinlashib kelayotgan tadbirlarga moslashishi mumkin. Jismoniy mashqlar 
paytida qo'yib yuborilgan gormonlar, asab tizimining funksionalligini oshiradi va 
kuchaytiradi. Muntazam ravishda sport bilan shug'ullanadigan, stressli holatlarga chidashni, 
depressiyadan va yomon kayfiyatdan aziyat chekadigan odamlar.
 
Markaziy asab tizimi faoliyati. Bosh miyaning barcha markazlari (nuqtalari) inson 
faoliyatini u yoki bu darajada boshqarib turadi. U ichki va tashqi ta’sirlarga, ayniqsa ong 
(aql), fikr yuritishga sabab bo‘ladi. Har bir amaliy harakatni ongli ravishda bajarishni bosh 
miya faoliyati boshqaradi. Bunda, albatta ko‘rish, eshitish, teri va ong orqali sezish 
ustuvordir. Masalan, O‘rta masofaga krossda (to‘siqli yugurish) yuguruvchi tekis, past-
baland to‘siqlarni nafaqat ko‘rib, balki ong bilan ham his etadi. Ya’ni to‘siqlardan surinmay-
yiqilmay o‘tish, maqsadga erishishni ta’minlashni ongli ravishda tasavvur etadi. 

---

219 
2022-SENTABR/OKTABR 
Bosh miya faoliyati, aqliy va jismoniy harakatlarni boshqarishdagi asosiy funktsiyalar 
I.P. Pavlov va uning shogirdlari tomonidan asoslab berilgan. Ularning hayvonlar (itlar v.b) 
ustida olib borgan tajriba-sinovlari orqali insonlar faoliyatini boshqarishda oliy asab 
tizimining aniq yo‘llarini isbotlagan. Ma’lumki, bosh miyadagi tolalari miyaga, orqa miya 
orqali barcha a’zolarning ich-ichiga singib ketgan. Masalan, barmoq uchlariga ichki yoki 
tashqi 
qismiga 
og‘riq 
seziladi. 
Bosh miyadagi reflekslar (ko‘nikish) orqali ko‘rish, xid va ta’m (maza) bilish, teri sezgirligi 
hamda fikr ong orqali his qilish - bilish yuzaga keladi. Shu sababdan sportchilarda eng nozik 
va muhim harakatlar amalga oshiriladi. Masalan, bokschi raqibining yuzidagi uyqu tomiriga 
zarb berib, uni yiqitishi yoki langar cho‘pda 6 m.dan balanlikdagi to‘siqdan (planka) o‘tishi 
va h.k. Ularda mushaklar va vegetativ asab sezgilarining uzviy va tez bog‘lanishi muhim 
ahamiyatga ega.