Recept: 4 zuvala hamir uchun: 2 ta tuhum,800gr suv,ta`bga ko`ra tuz. 1kilo ot goshti,1 kilo mol goshti,zira. 600gr yog`.
Yüklə 262,94 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Foydali maslahatlar Bu sahifada oz sogligingizga foydali bolgan bazi malumot va maslahatlar mavjud
- Ovqat Qiymali rulet Masalliqlar
- Yuqoriga qaytish
- Mahmud Sattorovning "O’zbek udumlari" (Toshkent. Fan.1993-yil) kitobidan foydalanildi.
Ovqat Qiymali rulet Masalliqlar: un-0,5kg ya`ni 2stakan,margarin -125gr,tuz ta`bga qarab,sut-0,5stakan,tuhum-1ta,qiyma-0,5kg. Qiymani tayyorlash:lahm gu`shtni gu`sht qiymalagichdan utkazib piyozni mayda qilib tu`g`raladi, tuz va ziravorlar solib aralashtiriladi. margarinni eritib, sut, tuhum, unni solib urtacha hamir qoriymiz. 10 daqiqa hamir tinadi. Tindirilgan hamirni 3-4mm qalinlikda yoyib, uning ichiga margarinni surtib chiqamiz, tayyor qiymani ichiga yoyib chiqamiz va hamirni rulet qilib uraymiz, ustiga tuhum sarig`ini surtamiz va 35-40 daqiqa qizdirilgan gaz pechida urtacha olovda pishiramiz. Pishgandan sungra kesib likoplarga solib dasturhonga tortamiz. 
Mehmon kutish Mehmondorchilik, ya'ni, mehmon kutish va kuzatish odati dunyodagi aksariyat xalqlarga xos xususiyatidir. O'zbek xalqi bu jo'mard odatni juda qadim zamonlardan ixtiyor qilgan. Shuning uchun madaniyatimizning ko'hna manbalarida mehmondorchilik insonning, oilaning, qabila va xalqning odamiylik, saxovat, madaniy va ma'naviy aloqasi -muloqati mezona sifatida juda katta qadr bilan tilga olingan. O'zbeklar, "Mehmonxonang tor bo'lsa ham mehru diling keng bo'lsin", deyishadi. Sharq xalqlari orasida mashhur bo'lgan Hotami Toy hikoyati Navoiy bobomiz asarlari orqali hammaga tanish, albatta. Ularda mehmonga eng so'nggi luqmasigacha saxiylik bilan tutqazgan, oila va qabila sha'nini saqlab qolganajoyib inson haqida hikoya qilinadi. Xalqimiz eski zamonlardayoq "mehmon-otangdan ulug'" degan naqlga ko'ra eshikdan kelgan odamni hermat-ehtirom bilan kutib olib, izzatini joyiga qo'yib, kuzatib qo'yishgan. Mehmon, mezbon, mehmondarchilik odatining taomillari haqida gapirib, turkman shoiri Maxtumquli bunday yozadi: …Mard chiqar mehmonga kular yuz bilan Nomard qochib qolar mehmon yo'liqsa… yoki …Moli ko'p deb mehmon bo'lma nomardga Jo'mard faqir bo'lsa hamki bor aylar… yohud …Mard yigit mol topsa, himmati ortar, Nomard foyda topsa, ko'nglin tor aylar… kabi. Turkiy xalqlar qadimdan mehmondorchilik odatiga qat'iy rioya qilishgan. Mahmud Qoshg'ariyning XI asrning nodir namunasi bo'lgan "Devoni lug'otit turk"asarida bu halqda quyidagi misralar yozilib qoldirilgan: Ko'rklik to'ning - o'zingga, Totli g' oshing - o'zingga, Qo'noqqa ko'rgiz izzat, Yoysin sha'ning uzoqqa. Barakali yoz kelganda Qish ozig'in hozirla. Chunki o'tar oy va zamon Tun, kun o'tishi birla. May idishi g'oz bo'lsin, Tubi ko'z kabi to'lsin. G'amni ko'maylik, o'lsin, Tun-kun o'ynab-kulaylik. Baxil mezbon mehmonini o'g'ri ko'rar, Berganini minnat qilib yuzga urar. Qo'ni-qo'shni, qarindosh, Ko'rsin sendan yaxshilik. Ne-ne sovg'a qilishga, Yaxshirog'in qil ortiq. Kelsa kishi chehrasiga kul sochmag'il, Izzat bilan kutib uni, yaxshilik qil. Kelsa birov yo'qlashib, Bergil yaxshi oziq-non, Qarg'ab ketar mehmonlar, Kutar bo'lsang gar yomon. Mehmon kelsa, o'tqazgil, Hordiq olib, tinch bo'lsin, Oti ham yorug'likda, Arpa-somonga to'ysin. Mol yig'ishni sel kelish deb hisobla, Mol egasin tosh kabi yumalatar… Qadimiy odatlarimizdan bo'lga mehmondorchilikning ko'pgina o'ziga xos xususiyatlari bor. Men ularning barchasi haqida hammaga ma'lum gaplarni takrorlamadim. Avvalo, qadimdan Sharqda maxsus musofirxonalar , karvonsaroylar mavjud bo'lgan. Bu joylarda o'zga mamlakat va shaharlardan kelgan sayyohlar, savdo va tijorat ahllari, elchiyu choparlar vaqtinchalik boshpana topishgan. O'ziga to'q, to'kin turmush kechirishgan ota-bobolarimiz o'z hovlilaridan tashqarida, bir-biridan ancha olislikdagi qishloqlarni tutashtirib turuvchi yo'l bo'ylarida rabotlar qurishgan. Bu rabotlardagi hovuz bo'ylariga tollar ekishgan. Otda, eshakda yoinki yayov yo'lga chiqqanlar ana shu rabotlarda nafaslarini rastlab, hordiq chiqarishib, yana o'z yo'larida davon etganlar. Umar Xayyom yorug' dunyoni kirib-chiqiladigan rabotga qiyoslab, bunda har kuni boshqa-boshqa qavmlar qo'nim topadi deydi: "Dunyo yak rabotu du dar ast, Dar in rabot har ko'z qavmi digar ast". Dashtlarda, yo'l bo'ylarida bunday qo'nalg'alarning qoldiqlari saqlanib qolganligiga ko'zingiz tushgandir. Ularni o'z holiga qaytarib, obod maskanga aylantirsak, ota-bobolarimizning ruhlari shod bo'ladi. Eng muhimi, bulardan tashqari, o'zbek xalqining o'ziga to'q xonadonlarida, deyarli har bir hovlida maxsus mehmonxonalar bo'lgan. Ko'proq bunday mehmonxonalar ichkari-tashqari hovlining tashqarisida, ko'chadankirazerishda joylashgan ko'ndalang uydan iborat bo'lgan. Bunday uylar kamida 9, bo'lmasa 11 bolorli, keng va katta xonalardan iborat bo'lgan. Mehmonxona maxsus jihozlangan bo'lib, unda mehmonlar uchun barcha sharoitlar taxt qilib qo'yilgan. Mehmon kelganda, u oila, bola-chaqasi bilan, otda-eshakda bo'lishi mumkin, oilaning barcha a'zolari "mehmon otangdan ulug'" deb xush tavoze, ko'ngli ochiqlik bilan kutib olishgan. Oqshom esa qishloqning o'ziga etar kishilari mehmon sharafiga bu xonodonga taklif etilgan. Mehmondorchilik anjumanida yaqin-atrofning ulamoyu fuzalolari, baxshiyu shoirlari albatta taklif qilingan. Bu oqshom mehmon kutish bahonasida dunyo voqealaridan, siyosatidan, savdo-sotiq, adabiyot-san'atdan hammani qiziqtirgan odob doirasidagi bahsu gurunglar oli borilgan. Baxshi shoirlardan se'ru dostonlar tinglangan. Jangnoma kitoblar, roviylar ibratli rivoyatu hikoyatlar o'qiganlar. Hunarmandchilik, dehqonchilik, bog'bonlik sir-asrorlari, yangi mavsumga tayyorgarlik maslahatlari haqida gap borgan. Bunday anjumanlarda bolalar va o'smirlar ham faol ishtirok etishgan. Ular quiyda, ayvon sahnida, tancha tegrasida, to'kin dasturxon atrofida qaldig'ochlarday tizilishib, o'z suhbatlarini qizitishgan. Ayni paytda, kattalarga xizmat qilishib, choy tashib, kovush to'g'rilab, tanchaga o't solib , oziq-ovqat, idish-tavoq tashib, yarim quloq bilan kattalar majlislarini ham tinglashgan. Shu yosin bu qadimiy odatimiz bevosita avloddan avlodga meros sifatida o'tib kelgan. Biz o'zbeklarda, umuman, musulmonchilikda mehmon hatto g'arazli maqsadda, yurtga, qabila yo oilaga yomon niyat , dushmanlik maqsadi bilan kelgan bo'lsa ham mezbon buni sezsa, yaxshi bilsa-da, mehmondorchilik odatiga shak keltirilmagan. Albatta, mehmon sharafiga, uning qutlug' poyi-qadamiga atab jonliq-qo'y so'yilgan, to'kin dasturxon bezatilgan. Chunki bu nafaqat o'sha oila, balki qabila , qishloq, millatning sha'ni sanalgan."Mehmon oz o'tirar, ko'p ko'rar", deb uy-xonadonni tartiblashtirib, toza, farishtali qilib qo'yilgan. O'zbek dasturxoniday jannatiy noz-ne'matlar qaerda bor deysiz? Nonu choy, nisholdayu murabbo, asalu qand-qurs, mayizu yong'oq, danagu no'xot, hamili nok, xurmo, olma-uzum, qovunu tarvuz, ovqatlardan mohorayu kobuliy sho'rva, norinu shilpildoq, qaziyu qatra, chuchvarayu manti, kabobu palov… O'zbek dasturxonida mehmondorchilik eng obro'li milliy taom-palov iste'moli bilan xotimalanadi. Ana shudan keyin dasturxon haqiga fotiha o'qilib, izzatli mehmon bilan xayrlashuv oldidan, unga chopon, belbog', do'ppi kiygiziladi. Xalqimizda shunday bir mutoyiba yuradi. Emishki, bir yosh, tajribasiz oila boshlig'inikiga favqulodda mehmon kelib qolibdi. Mezbon suyunganidan mehmonga tuya so'yib, shilpildoq qilibdi,ot so'yib qazi-qatra ediribdi, ho'kizu qo'y so'yib, kabobga to'ydiribdi. Qobuliy sho'rvayu manti bilan siylabdi. Mehmon buyurganini eb yotaveribdi. Oradan uch kun, besh kun, bir hafta o'tibdi hamki, mehmon ketishga shoshilmas emish. Yigit endi qolgan bir-ikkita qo'y echkisini ham mehmon hurmatiga so'yib ediribdi, shunda ham mehmon siljiy demasmish. Yigitnin gtirikchiligi, mo'ljallagan ishlario'lja-jo'lda qolyapti. Mehmonni tashlab ketolmaydi. Aqliga ish buyurib,"borib, oqsoqol bilan maslahatlashay-chi", deb, qishloqning ko'pni ko'rgan, kayvonisi, donishmand nuroniy huzuriga ravona bo'libdi. Donishmandga bo'lgan voqeani, o'z tashvishini tushuntiribdi. Oqsoqol uni tinglab bo'lgach"-Osh qildingmi?-deb so'rabdi. - Hamma ovqatdan qilib edirdim, -javob beribdi yigit. - Palov damladingmi, deyapman,- tag'in aniqlashtiribdi chol. - Yo'q palov damlamabman,-debdi pushaymon bo'lin yigit. - Bugun borib palov damla,- buyuribdi chol. Mezbon chopqillab borib, yolg'iz xo'rozini so'yib, palov damlab edirgach, mehmon fotihaga qo'l ochib:"Endi menga ruxsat berasiz, ancha ushlanib qoldim", degan ekan o'rnidan qo'zg'alib. Men sizgalarga yan abir misol keltiray. Shoh va shoir bobomiz Zahiriddin Muhammad Bobur Shayboniyxonga Samarqandni topshirib , sarson-sargardon yurgan kezlaritemuriylar sulolasining qudratli sultoni Husayn Boyqaroni qora tortib Hirotga boradi. Sultonning bosh farzandi Badiuzzamon qarindoshiBobur sharafiga katta ziyofat beradi. Izdihomda Bobur izzatli mehmon sifatida qatnasharkan, unga chog'ir (may, ichimlik) tutadilar. Zahiriddin shu yoshgacha og'ziga may olmaganini aytib, uzr so'raydi. Oradan bir oz vaqt o'tib, Badiuzzamon Bobur olidida hamon buzulmay turgan taom-ulkan g'ozga ishora qilib, nega tanovvul qilmayapsiz, deya ovqatga undaydi. Bobur mirza g'oz buzishni bilmasligini aytib , kishi bilmas uzr so'raydi. Badiuzzamon sharaqlab kulib, Bobur oldidagi g'ozni bo'laklab beradi… Ko'rdingizmi, Bobur Mirzoday maxsus tarbiya ko'rgan bobolarimiz ham mehmondorchilik urf-odatlariga qattiq rioya qilib, odob saqlaganlar. Chunki ovqatning o'z odobi bo'ladi. Bu bizlarga ota merosdir. Ota-bobolarimiz mehmondorchilikda o'zini tutish, qanday qoidalarga rioya qilish haqida maxsus risolalar yozganlar. Ularni mukammal o'rganib, arab, fors, eski turk tillaridan hozirgi zamon tiliga o'girib, bizning zamonamizga, keyingi avlodlarga etkazib bergan madaniyatshunos olim Shorasul Zunnun ko'p yillar bu sohada barakali qalam tebratgan. U kishidan davr o'tgan bo'lsa-da, ular qoldirgan: "Oz-oz o'rganib dona bo'lur", "Donishmandlar tarbiya xususida", "Donolar bisotidan" kitoblari bizning qimmatli boyligimizdir. Shorasul Zunnundan qolgan bir qator pand-nasihatlar xuddi shu biz bahs yuritayotgan mehmondorchilik odati to'g'risidadir. Majlis odobi. Majlisga yig'ilgan odamlar huzurida odobli bo'lib, o'zingizga loyiq bo'lgan o'rinlarda o'tiring. O'tirgan vaqtingizda bir tarafga qarab og'ishmang. Majlisda biror odam gapirayotgan bo'lsa, uning so'zini yaxshi tinglang. Sababsiz kulmang. Izdihomda aytish mumkin bo'lmagan so'zlarni so'zlamang. Ulfatda bo'lganlarning hurmatlarini bajo keltiring. Majlisda takabburlik qilgan, o'zini maqtagan kishini xalq sevmaydi. Shuning uchun mehmondorchilikda o'zingizni yuqori ko'rsatib, kekkayib o'tirmang. Yuz va ko'z odobi. Yuz ko'ngilning yumshoq yoki qattiq bo'lganini ko'rsatuvchi ko'zgudir. Shuning uchun har vaqt yuz odobiga e'tibor bering. Sozlashgan vaqtingizda yuzingizni chetga burmang. Ko'z qiri bilan qaramang, qayg'u-hasratli kishiga kulub qaramang, shod ko'ngilli kishining yuziga esa qovog'ingizni solib boqmang. O'rtoqlaringiz bilan o'tirganingizda ular bilan ochiq yuzda muomila qiling. Ularning kayfiyatlarini buzadigan darajada so'rrayib, xo'mrayib o'tirmang. Ko'z odobida har narsani qanoat ko'zi bilan ko'ring, hech kimga hasad qilmang. Hech kimga qattiq, bepisand, behurmat tikilmang. Taom yeyish odobi. Ovqat eyish oldidan albatta qo'lingizni yuving va yazshilab arting. Yoshi sizdan katta kishilar bo'lsa, ulardan yuqoriga chiqib o'tirmang. Ovqatlanayotgan vaqtingizda odobga rioya qilib o'tiring. Ochko'zlik qilib, ko'p eyishga odatlanmang. Ko'p ovqat eyishga odatlanmang. Ko'p ovqat eyish salomatlikka zararli ekanligini yaxshi bilasiz. Yaxshi pishmagan emishlarni emang, yoz kunlarida yog'li ovqatlar eyishdan saqlaning. Vaqti-vaqti bilan ovqatlanishga odatlaning, ovqatga maylingiz bo'lmasa, o'zingizni zo'rlab ovqatlanmang. Ovqatlanganingizdan keyin olma, anor, uzum kabi mevalar va turli sabzavotlarni iste'mol qiling. Biror joyga ziyofatga chaqirilsangiz, belgilangan vaqtda boring. Ziyofatga chaqirilgan kishiga salom erib, shodlik va muloyimlik bilan ko'rishing. Mumkin qadar o'zingizga munosib bo'lgan kishilar yoniga o'tiring. Otirish va taom eyish odatlariga rioya qiling.Sizga keltirilgan taom moboda yoqmasa, u taomni sevmaganingizni bildirmang. Qo'yilgan ovqatlarning yazshi ovqat emasligidan so'z ochmang. Garchi sevmagan taomingiz bo'lsa ham oz-ozdan dasturxon va mezbon hurmati uchun totinib turing. Ziyofat tamom bo'lgandan so'ng mezbonga rahmat aytib, minnatdorchiligingizni bildirganingizdan keyin xayrlashib jo'ning. Ziyofatga borganingizda avvalgi kishining ziyofatida qo'yilgan taomlarning ozligi yo bemazaligidan aslo og'iz ochmang. Chaqirilmagan yerga bormang. Xalqda: "Aytmadi deb aytma, aytgan joydan qaytma", degan naql bor. Siz albatta ushbu taomilga rioya qiling. Yuqoriga qaytish
Sovchilik Vatan ostanadan, hovli bo'sag'adan, oila sovchilikdan boshlanadi. Sovchi ikki xonadonga qarindoshlik iplarini bog'lashga da'vat etilgan kishidir. Sovchi kamida ikki, yo'qsa uch-to'rt kishidan iborat bo'lib, ikki jinsdagi erkak va ayol sovchilar ham bor. Har ikki to'p alohida, mustaqil harakat qiladi. Odatda sovchilar kayvoni, el orasida obro'-e'tiborli, tagli-tugli, oqilu fozil kishilardan tanlanadi. Chunki ularning vazifasi og'ir, mas'uliyatli. Sovchining gap-so'zi mantiqli, ishonarli, tosh bosadigan, zalvorli bo'lmog'i lozim. Sovchilar yigitning oilasi nomidan qiznikiga, bo'lajak kelinnikiga elchilik qilib, uning qo'lini so'rab borishadi. Umr savdosining pishish-pishmasligi, avvalo, kuyov bo'lmishning o'zi, ota-onasi, qarindosh-urug'i, qolaversa, sovchilarning mahoratiyu tajribasiga, quda bo'lmishlar ko'ngil qulfiga kalit sola olishiga ko'p jihatdan bog'liq. Ayni paytda o'z vazifalarining butun mas'uliyatini bo'yniga olgan bunday kishilar, har ikki oilani, ularning farzandlarini yaxshi bilganlar. Bilishmasa so'rab-surishtirishgan. Muayyan tasavvur qilishgach, undan so'ng vazifalariga kirishganlar. Bo'lmasa, birovning guldek farzandi umriga zomin bo'lib, bir tomonni o'tday kuydirib, bir umr o'zgalar domongirligida yashashni katta gunoh deb bilishgan. Sovchilar "qizi borning nozi bor" degan naqlga amal qilib, vaqt o'tkazib, kelin bo'lmishnikiga uch-to'rt marta boradilar. Odatda sovchilikdan qaytgan mutasaddilarni "bo'rimi yo tulki" deb qarshi olinadi. Agar ular ishni o'rinlatib, xushxabar bilan qaytishsa, sovchilar "bo'ri" deb javob berishadi. Bu gal ish pishmagan bo'lsa, "tulki" deyishadi. Ayol sovchilar ham qizning "ostonasini cho'ktiradilar". Yigit bilan qiznikiga bo'zchining mokisidek qatnayverib, kovushlarini to'zitadilar. Ayol va erkak sovchilarning maqsadlari ro'yobga chiqqach, o'sha zahotiyoq non sindiriladi. Ya'ni "non sindirish" fotiha bilan sovchilik taomili o'z vazifasini o'tab bo'ladi. Holva - ko'pincha, go'daklikdan qiz bolaga nisbatan brriladi. Vaqt o'tib unga sovchi kelishi, fotiha o'qilishi, holvayu patir ushatilishi ko'zda tutilib, shunday deyiladi. Ilgari zamonlarda sovchilar to'ppadan-to'g'ri, dabdurustdan kirib borishni odat qilmaganlar. Ayol sovchilardan biri to tong sahardayoq, hali hamma uyqyda ekanligida qiznikiga borib, uning ostanasi ostini supurib qaytganlar. Ertalab turib bunga ko'zi tushgan ota-onalar nima voqea ekanligini anglashgan, o'zlarini bilmaganlikka solib, zimdan tayyorgarlik ko'ra boshlangan. So'rab kelishi ehtimoli bo'lgan xonadonlarninig ahvol-ruhiyasi bilan ham kishi bilmas tanishib olganlar. Shundan so'ng sovchilarning kelishini kuta boshlashgan. Sovchilarning birinchi elchiliklaridayoq hech kim rozilik berib qo'yavermagan, garchand, ko'ngillarida moyillik bo'lsada, qizlarining, qolaversa, o'zlarining qadr-qimmatlarini, sha'nlarini yuqori ko'tarishga uringanlar. Hozirgi davrda sovchilarning ishi ancha yengillashgan. Avvalo yoshlarning o'zlari tanishib, ota-onalarini ko'ndirib, ishni pishitib qo'yadilar. Ikkinchidan, sovchilarning tanishuv, sinov, o'rganuv vaziflarini o'znikilar, ota-onalar, amma-xola, opa-yangalar o'z zimmalariga olganlar. Ular kelinning , kelin yaqinlari esa kuyovning aslini, avlodu zuryodini, tag-tugini surishtirib o'rganib chiqadilar. Buning uchun mahalla, qo'ni-qo'shni ahlining fikri-maslahati yo o'qish, yo ish joyidagi bu yoshga berilgan baho katta ahamiyat kasb etadi. Bulardan tashqari, yoshlar uchun maxsus uyushtirilgan "uchrashuvlar" ham katta o'rin tutadi. Qiz-yigit bunday uchrashuvlarda tanishisharkan, bir-birlarining fe'l-atvori, qiziqishlari, saviyalaridan yuzaki bo'lsa-da xabardor bo'ladilar. Shunga qarab, turmushga chiqish yoki uylanishga rozilik beradilar, yo bermaydilar. Hozirgi kunda yoshlar bir-birlarining ichki dunyosidan tashqaritashqi qiyofalariga ham katta e'tibor beradigan bo'lganlar. Ayniqsa yigitning bo'yi juda muhim ro'l o'ynaydi. Qizlar uchrashuvdan qaytgan dugonalaridan darhol: "Bo'yi qanaqa ekan?" degan savol bilan murojaat qilishadi. Sovchilik odati to'g'risida yana ko'p gaplar aytish mumkin. Ayniqsa, qadimgi sovchilarxuddi davlat ahamiyatiga ega bo'lgan vazifani bajargan elchiday maxsus sovchilik maktabidan o'tib, shunga mos iboralar, maqol va matallar, so'z o'yinlari, hozirjavoblik, sir va sukut saqlash, shirinzabonlik, shoirona ruhi, olimona mantiq egasi bo'lib, oila madaniyatining etuk arboblari darajasiga ko'tarilgan. Darvoqe, o'z farzandining taqdiriga beparvo bo'lmagan ota-onalar ham ko'pincha sovchilarning o'zini tutishi, dunyoqarashi, gap-so'zlariga qarab, yigitning qanday odamligini ham ma'lum darajada tasavvur etishgan.Uchragan odamni sovchilikka yuborish yaxshimas : bu yigitning o'z qadrini bilmasligigina emas, qiz qadrini erga urishi hamdir. Oila qurishda eng avvalo yigit-qiz mas'ul bo'lsa, keyin sovchilardir. Shuning uchun ba'zi bir mahalda, birdan fikrlari o'zgarib, o'zlarinini elchilikka yuborgan yigitga, yigit tomonga" bu qizing ularga to'g'ri kelmasligini" tushuntirib, fikrlaridan qaytarmoqchi bo'ladilar. Ularning xarakterlarini bir-biriga chog'ishtirib bo'ladilar. Ularning fikri inobatga olinmasa, mas'uliyatni bo'yinlaridan soqit qilib, ish pishiradilar. O'ylashimcha, bizning Sharq mamlakatlarida xalqlar yashab, oila qurib, farzandlar tarbiyalab yangi avlodlarni qovushtirib, nikoh to'ylari o'tkazisharkan, qadimiy sovchilk odati ham saqlanib qolishi kerak. Chunki yangi oila sovchilikdan boshlanadi. 
Yuqoriga qaytish
Siz karnay-surnaylar ovozi, nog'araning taka-tumini uzoqdan eshitganzahotingizoq to'y bo'lyapti, deb yugurasiz. Ha, to'yning belgisi, xabarchisi-karnay-surnay, nog'aralar va Siz. To'y o'z nomi bilan -yaqin do'st-yor, qarindosh-urug' diydoriga, shirin taomlarga, yaxshi kuy va qo'shiqqa, kurashu ko'pkari tomoshasiga, bayram shodiyonalariga, kulgi va quvonchga to'yishdir. Bizning o'zbek xalqi O'rta Osiyo mintaqasidagi boshqa qardosh xalqlar singari juda qadim zamonlardan buyon to'y qilib, elga osh berib klegan. To'ylar, odatda, kichik bayramlardek o'tkazilgan. To'yning ham turlari juda ko'p. beshik to'yi, xatna-sunnat to'yi,nikoh to'yi,payg'ambar to'yi, hovli to'yi, yosh sanalari bilan bo'g'liq bo'lgan to'ylar va hokazolar. To'ylar ko'pincha qadimda qish faslida o'tkazilgan. Chunki bu faslda dehqon va kosibning qo'li ko'proq bo'sh bo'lgan. To'y-bu ko'pchilikto'planib nishonlaydigan ommaviy marosim. Qadimda to'ylarda ota-bobolarimiz birato'lasi kurash, ko'pkari, askiya, masxarabozlik, dor o'yinlari, boshqa turli tomoshalar ko'riklarini o'tkazishgan. Xalq orasidan pahlavonlar, san'at ishqibozlari, dovyurak, epchil chavandozlar tabiiy tanlanib, ajratib olingan. Beshik to'yda yangi bo'shangan, beshikda bolasini emizib turgan onaga non tishlatib, bu non bolalarga olib qochdirilgan. Beshik narisiga, ayvongashirinliklar, tuli meva qoqilari sochilib, bolalarga talashib-tortishib tanovul qildirilgan. Bu bilan yangi tug'ilgan bolaning umri shirin, mo'l bo'lib, uzoq yillar hayotda sochilgan rizq-qo'zini yig'ib-terib eb yursin, degan ma'no anglashilgan. Beshik to'yida bolani chillasi chiqib, uni beshikka belash marosimida ikki turmush ko'rgan, ajralgan xotinlar irim qilib qo'yilmagan. Beshikka muqaddas hisoblangan daraxt tug'dona shoxi kesib olib, osib qo'yilgan. Bolaning beshik yostig'I ostiga pichoq, non parchasi qo'yilgan. Isiriq tutatilib, tumor osilgan. Beshik to'yi bolar uchun juda-juda quvonchli bayramdir. Chunki, ular o'z saflariga no'malum bir bolaning kelib qo'shilayotganidan shodlanadilar. Umuman olganda, bolalik olami juda ham go'zaldir. U har bir kichik narsadan xursand bo'ladi. Buyuk oqin Abay behuda mana bunday demagan: Go'dak uchun beshigi-kattakon olam, Onasining oq ko'ksi-jonajon olam: Keng sahro ham tor kelar ulg'ayganida, O'toviday ko'rinar bepoyon olam. Nikoh to'yida esa bo'y etgan qi-yigitning turmush qurishi bilan bog'liq bo'lgan qadimiy, an'anaviy odat-marosimlar amalga oshirilgan. Kuyov bo'lmish yigitga qo'yiladigan shartlarni Siz sevib o'qigan ertaklaringiz, baxshi bobolaringiz to'qigan dostonlardan yaxshi bilasiz. Oddiy xalqda kuyov bolaga o'tin yerdirib, er choptirib, chavandozligini, kurash tushishini, kamondozligini, kosib-ustaligini sinab, imyihon qilib ko'rishgan. Qadim ajdodlarimizda o'zaro kelishilgan holda bo'lajak kelinni olib qochish rasm bo'lgan. "O'g'irlar " kalingan qizni yigit nikohlab olishi uchun muayyan qonun-qoidalar asosida to'y tadorigini ko'rishgan. Shu munosabar bilan nikohdan oldingi va keyingi marosimlar amalga oshirilgan. Turkiy xalqlarda hamma ma'noda qizning bahosi baland bo'lgan. Shuning uchun kuyov tomon kelin tomonga albatta qalin to'lagan. Bu to'lov pul, oltin-kumush, qo'y-mol, gilam va kigiz shakllarida bo'lgan. Kelinni tushirib olish marosimi, ayniqsa, qiziqarlidir. Qadimiy ajdodlarimiz o't-olovga sig'inishgani tufayli, otda, tog'a etaklovida kelgan kelinni (hozir engil moshinalarda) kuyov bola otdan tushirib, darvozaoldida yoqib qo'yilgankatta gulxan atrofidanuch bora aylantirib, so'ng chimildiqqacha ko'tarib olib kirgan. Bu bilan ajdodlarimiz yangi oilani olov taftida har xil ins-jinslardan, yomon ko'zlardan tozalagan. Ikkinchidan, er kishi o'z jufti haloli, turmush hamrohi bo'lgan ayolnihamisha izzat-hurmatda, qo'lda ko'tarib yurishini ramziy ravishda ifoda qilgan. Xorazmda qadimdan xonadonga kelin bo'lib tushgan yangi oila a'zosi bir yil davomida o'z qaynonasi bilan og'iz ochib gaplashmaydi. O'g'il o'stirganning xizmatini qiladi, topshiriqlarini bajaradi, buyruqlarini quloq qoqmay ado etadi, ammo churq etib, og'iz ochmaydi. Bu arazlagani, iddaosidan emas, odob-andishasidan, istihola qilganidan shunday muomalada bo'ladi. Kelin birinchi farzandini tug'ib, uni beshikka belaganidan keyin qaynona-oyisi bilan gaplashish huquqiga ega bo'ladi. Qaynota-kelin munosabatlari yana-da murakkabroq. Kelin nech yil davomida tug'ilishidan qat'I nazar, to'rt farzand ko'rguniga qadar o'z qaynotasi bilan gaplashmaydi. Qaynota otaning topshiriqlarini bajaradi, yumushiyu xizmatini qovoq-tumshuq qilmay o'rniga qo'yadi. Faqat bu ijronigungu saqovdek, hatto ovozi va shovrini ham chiqmasdab bajaradi. Bu ham odob, andisha, istihola tushunchalarining eng oliy namunalaridir. Albatta, kelin-kuyov to'y kunlari maxsus kiyim-boshlar kiyishgan. Bu kiyimlar yurtimizning qaysi vohasiga qarab, bir-biridan farq qilgan. Masalan, Samarqand, Buxoroniki bir toifa bo'lsa, Surxon va Qashqa vohasiniki ikkinchi toifa, Farg'onaniki o'zi bo'lak bo'lsa, xorazmlik kelin-kuyovning kiyim-boshi tamoman o'zgacha bo'lgan. Bu tashqi belgilar ham xalqimiz madaniyatining juda boy va qadimligidan dalolat beradi. Nikoh to'yigacha quda tomonlar o'rtasida maslahat oshi berilib, so'ng unashtirish marosimi o'tkazilgan. Xalq orasida bu odat "non sindirish" deb ham ataladi. Fotiha to'yidan keyin kelintushgan xonadonga hayit, bayram kunlari hayitliklar jo'natilgan. Kelin tushishining o'zi katta bir marosim bo'lib, quda tomonlar azaldan amal qilib kelinayotgan taomilga qilishgan. To'y kunidagi to'y jo'natish, tortishmachoq-kelin oyog'iostiga tashlangan poyandoz talashish marosimlarining o'zi bir to'ydir. Chimildiq (go'shanga) ga kirish bilan bog'liq odatlarning o'zi bir jahon. Kelin-kuyovning ustidan sochqi sochish, kelin bola va yangalar bilan kuyov to'ra va uning jo'ralario'rtasidagi aytishuv, "belbog' echdi", "kelin ko'tardi", "oyoq bosdi"odatlari shular jumlasidandir. Nikoh to'yidan keyin bo'ladigan marosimlar ham xalqimiz jo'mard tabiat, qo'li ochiqlik odati, to'kin-sochin, erkin hayoti mazmunidan kelib chiqqan. Bular kelinning yuzini ochish,, kelin salomi, kuyov tomon va mahalla xotin-qizlarning kelin ko'rdisi va so'nggisi-yoyilgan sepni yig'ishdir. Bu marosimni xalq orasida"joy yig'di"ham deyishadi. "Joy yig'di" da kutilgannatijani bermaganayrim kelinlar ertasi qo'tir eshakkka teskari o'tqazilib, yo'l-yo'lakay masxaralab kulib, sazoyi qilinib, hazar bilanota-onasinikiga eltib tashlangan. Bu isnod qolgan barcha oilalarga qizlari, bo'lajak kelinlari uchun katta saboq rolini o'tagan. Hovli to'yida qishloqdoshlarning, qarindosh-urug'larning katta hashari bilan qurilgan yangi imoratga ko'chib kirilgach, xudoyidan keyin maxsus to'y qilingan. Bu to'y ham ko'proq kuz yo qishda o'tkazilgan. Hovli to'y munosabati bilan yanada shinam, ko'rkam, orasta, xonakilashgan. Hovli to'yidan keyingina yangi imorat o'zlashtirilgan, unda yashashga o'rganilgan, kirishilgan. Bu to'y ham nikoh to'yidek oila uchun eng baxtiyor, tantanavor marosimdir. Boshpana, imorat hovlilik yosh oila endi oyoqqa turib olgan. Barqaror, qabila, qishloq, elatning kori xayriga yaraydigan mustahkam qo'rg'on sanalgan. To'ylarning har qishloqda katta-kichikni yaxshi taniydigan kayvonisi, qo'li engil sartarosh-ustasi, qo'li shirin oshpazi, epchil dasturxonchisibo'lganidek, alohida aytimchi-jarchisi ham albatta bo'lgan. Bu aytimchi-jarchilar zamoniga, joyiga, qishloqlar xududining katta-kichikligiga qarab, piyoda, otda, eshakda, velosiped, motosikl ya mashinada o'qti-o'qtin to'xtab, jar solganlar. Ayrim mo'ysafidlar, nogironlar, qulog'i og'r keksalar, diniy arbob, hurmatli kishilar qishloq oqsoqoli tomonidan maxsus kishi yuborib, to'yga chorlaganlar. Sho'ro zamoni davrida, to'y marosimining mazmuni ham shakli-shamoyili ham ancha o'zgardi. To'griilgarigi zamonlarda ham o'zbekning to'yida qozoqning polvoni, qirg'izning o'lanchisi, tojikning ustasi, turkmanning shavandozi, albatta, izzatli mahmon sifatidafaoln ishtirokn etgan. Tabiiyki, o'zbek to'yida bu xalqlar lafzi shevasi ham jaranglab turgan. Biroq yangi truzumga kelib, bu qirralar yanada kuchaydi. To'ylar ham baynalmilallikning eng yorqin misoli-namunasiga aylandi. Bu marosim osiyocha-ovro'pacha omuxtalashdi. Xalqimizning odat va marosimlari bir-birlariga qo'shilib, chatishib, omuxtalashib ketdi. Bundan yangi shakl va mazmun hosil bo'ldi. Demak, to'y marosimlari yangi qiyofaga kirdi. Hovli to'yi, yosh va tavalludning ma'lum pog'onalari bilanbog'liq bo'lgan nishonlash ommaviy marosimlari paydo bo'ldi. Bular kumush to'y-turmushning birgalikda kechgan 25 yili, oltin to'y-50 yili, brilliant to'y-75 yili kabi turlaridir. Ota-ona, bobo-buvilaringizning turli yubiley kunlari 50, 60, 70, hatto 100 yillik to'ylarini ko'pchilik bilan nishonlash odat tusiga kirib qoldi. To'yning xokisor, bejirim o'tkazilishi ham to'y egasining ma'naviy qiyofasi yuksakligini ko'rsatadi. Poraxo'r-xoromxo'r kimsalar to'y bahonasida o'zlarining kimliklarini, kuchu-quvvatlarini ko'rsatib qo'ymoqchi bo'ladilarki, bu ma'naviy tubanlikdir. Ko'pchilikning holatiga qarab, o'shalardan kam ham emas, ko'p ham emas-o'rtamiyona to'ylar o'tkazish zarur. 
Yuqoriga qaytish To'y marosimi haqida gapirdik. O'zbek xalqi qadimdan to'yga to'yona bilan borgan. To'yona-to'yga, to'y egasiga sovg'a-salom bilan borish degani. Ba'zi viloyatlarimixda bu odatni to'yona emas, qo'shanch deb ham yuritiladi. To'y bo'layotgan xonadonga qarindosh-urg'lar, do'st-birodorlar yakka-yakka, ba'zan guruh-guruh, jamoa bo'lib, ishxona xizmatdoshlar vakillari bir bo'lib, turli sovg'a-salom qilishlari mukin. To'yona qilish qadim zamonlarda tuya, xo'kiz, sigir qo'y keltirish misolida bo'lgan. Uning miqdori ham to'y egasining va to'yonachining ijtimoiymoddiy imkoniyatlari, iqtisodiy-ijtimoiy mavqei, darajasiga va albatta, zamoniga qarab bo'lgan. To'yona nafaqat, o'zbeklarga, balki barcha turkiy xalqlarga, yondosh-jondosh tojik, qozoq,qirg'iz xalqlari ruhiyatiga ham xos bo'lganqadimiy odatlardan biridir. Biz atrofimizda yashab kelayotgan qrim tatrlari, turklar, koreyslar ham bu odatni o'z an'analari qilib olganliklarini yaxshi bilamiz. Nega to'yona berish odat bo'lib qolgan? Sababi to'y qilgan odam, xoh u farzandining qo'lini halollasin, xoh qiz yo o'g'liga nikoh o'qittirsin, katta to'y qilib, uning harajatlari tufayli moddiy-iqtisodiy tomondan ancha "abgorlashib" qoladi. Ya'ni, uelga osh berib, dasturxon yozib, bir necha ming so'm pul, mablag' sarf qiladi. Qilmasin, biz uning xarajati kafilini olibmizmi, deyishi mumkin ayrimlar. Biroq o'zbek millatiga mansub,umumanmusulmon odam bunday demaydi, deyolmaydi. Ayniqsa, yaqin kishilarining bunga joni achimaydi?! Shundan xalqimizda, "o'g'ling qo'lini halollaganga etti yil tegma", degannaql qolgan. "Qiz chiqarganga qirq yil tegma", deyishadi. Bu bilan, bu oilalar bor-bud yiqqan-terganini sarflab, katta qarzdor bo'lib qoladi, endi ularga xarajat to'g'risida umuman gap qilma, degan ma'no beriladi. Xuddi shu o'zbekchilikda ertaga o'zingizning boshingizga ham tushadi. Shuning uchun ham ertangi kunni engillashtirish uchun, yana bir jihati shu yaxshi kunlar, shirin tashvishlarni niyat qilib ham kishilar bir-birlarigato'yona qilishadi. Bu ham o'zbek halqining bag'ri keng, saxovatli, kelajak istiqboliga ishonch bilan yashovchi, keng fe'lli xalq ekanligidan dalolat beradi. Bu odat ham ayni paytda o'ziga xos hashar bo'lib, to'y egasining elkasidagi og'ir yukni ancha engillashtiradi. To'yona odami va joyiga qarab uy jihozlari, ro'zg'or anjom-ashyolari ham bo'lishi mumkin. Ro'zg'or-g'or deyishadi. Unga nimalar kerak bo'lmaydi, deysiz?! Shifoner, divan, stol-stul, radio-televizor, soat, muzlatgich, gilam, palosdan tortib vilka-qoshiqqacha hamma-hammasi kerak. Shuning uchun ham yangi oila ehtiyojlarini yaxshi bilag yaqin kishilar o'zaro kelishib, rozg'or uchun eng zarur ashyolarni to'yona o'rnida sovg'a-salom qilishadi. Turli yosh sanalari bilan bog'liq to'ylarda o'zbeklar sarupo: do'ppi-chopon, belbog', to'ychi rasmi tushirilgan turli-tuman kattaliklardagi chinni ko'zalar sovg'a qiladilar. Oilaning eng yaqinlari: aka-uka, opa-singil, quda-anda to'yning bir tomonini ko'tarishlari ham mumkin. Chunonchi, birov guruch, birov non, yana birov yog', boshqasi qand-qurs va hokazolarni o'z zimmasiga oladi. Ayollar odatda, dasturxon usti pishiriqlari, go'sht va sabzavot, gazaklari, qaziyu qatra, somsa-yu manti, tortu pirojniylar tayyorlab, to'yga to'yona qilishni xush ko'rishadi. To'yona qo'shishning hamma zamonlar uchun eng maqbul shakli qurbi yetgan darajada pul, mablag' bilan yordam qilish usulidir. O'zbeklar "qiynalsang, qiynalmasang" aqidasiga amal qilib, hozir andak o'zlarini xarajatlardan tiysalar-da, keyinchalik to'y tashvishi boshga tushganda, qiynalmasliklarini hisobga olib, imkoni boricha yuqoriroq miqdorda pul to'yona qilishga intiladilar. Qadim zamonlarda amir, xon, beklar o'z mavqelaridagi to'y egalariga oltinu zabarjad, qimmatbaho buyumlar,"o'lmaydigan mollar" sovg'a-salom qilganlar. Hozirgi kunda do'st, tanish, xizmatdosh kishilar bir-birlarining to'ylariga imkon darajasida pul toyona qiladilar. To'yona degani bu sadaqa emas. U eb ketarga, xudo yo'liga berilmaydi. To'yona bu o'ziga xos qarz berish bo'lib, xalqona "jamg'arma xazina" si degan gap. "Qarz berish-sadaqa qilganning savobini beradi", deyiladi hadislarda. Bu ham o'ziga xos mushkul ahvoldagi kishining hojatini chiqarish, unga xolisanillo ko'maklashish hisoblanadi. Shuning uchun ham toylarda to'y egasining o'zi yoki uning eng yaqin kishisi qo'lida qalam-daftar bilan kimning to'yiga nima, qancha qo'shganligini albatta yozib, "hujjatlashtirib" boradi. Chunki olmoqning bermog'i ham bor. Yaqin vaqt orasida "o'lmagan qul" to'yona berganlarning to'ylariga "qamishdan bel bog'lab" xizmat qilishi, albatta unga quruq qo'l bilan bormay, o'ziga yarasha himmat ko'rsatishi lozim bo'ladi. Ana shu yo'sin to'yga to'yona bilan boriladi. O'zbeklarda "Hisobli do'st ajralmas", deb shunga yatiladi. Biz to'yonani yuqorida "qarz" deb aytdik. Biroq faqatgina shu "qarz" ligi e'tiborga olinsa, balki u umri uzun udumlarimiz sifatida unchalik ham e'tiborga loyiq bo'lmagan bo'lardi. To'yonaning yaxshi niyat, kishining o'ziga tilaydigan tilagi sifatida ham ma'nosi ulug'dir. O'zi durustgina ishda ishlaydigan, biroq farzand ko'rmagan bir kishi qaysi to'yga borsa, albatta, biron nima to'yona qilar, so'ngra qariyalarga yuzlanib: - Qani, bir duo qilinglar-chi, bizni ham shunday kunlarga yetkazsin,-derdi. Chollar duoga qo'l ochishardi. Shu tariqa qariganda farzand ko'rib, niyati ijobat bo'lganlar ham juda ko'pdir. Har holda, to'yonani dildan chiqarib bergan kishi savob oladi, deyishadi. Yuqoriga qaytish 
Hayit Hayitlar qadimiy diniy bayram bo'lib, ularning tarkibiga kirgan ko'pgina marosimlar islomdan oldin ham xalq taomilida bo'lgan. Islom ularni omuxtalab, o'z qonunlarini qo'shib, hayit-bayramlarining umrini uzaytirgan. Hayitning ikki xili mavjud bo'lib, xalqimiz bu bayramlarga azaldan amal qilib keladi. Birinchisi-Qurbon hayiti,Katta hayit deb ataladi. Uning oldidan ikki kun qolganda, arafa kunlari nishonlanadi. Yolg'on arafa, 1 kun qolganda chin arafa, uchinchi kuni esa Hayit bayram qilinadi. Yolg'on va chin arafa kunlari har bir xonadonda is chiqarilib, chalpak, bo'girsoq, talqon, palov qilinadi. Qo'shnilar bir-birlarini Hayit bilan muborakbod etib, xonadonlarga pishiriqlar chiqaradilar. Bolalar va o'smirlar chopqillab yaqin-uzoq xonadon, qarindosh-urug'larni yo'qlashga borib-keladilar. Kichik hayit bu Ro'zai may ramazon deb atalib, odatda ro'za oyi yakunida o'tkaziladi. Hayitlar Iydlar ham deb ataladi. "Hayitingiz muborak bo'lsin", "iydingiz qulluq bo'lsin" tabriklarining ma'nosi bir xildir. Katta hayit butun dunyo umumxalq marosimi-haj, ya'ni Ka'baga ziyoratga borib, haj nomozi o'qish davridan boshlanib, ayrim joylarda 7 kungacha bayram qilinadi. Bizning O'zbekiston, umuman, O'rta O'siyo xalqlari orasida Qurbon hayiti hozirgi kunlargacha nishonlanib kelinadi. Faqat bu marosim islom markazi arab mamlakatlaridagidek etti kun emas, balki uch kun bayram qilinadi. Qurbon hayiti-iyd-al-adho, ramazon hayiti-alfitr, me'roj-rajab oyi bayrami, shuningdek, imom Xusaynni xotirlash kuni-ashuro, taqdir kechasi-laylatul-qadr, Muhammad payg'ambarning tug'ilgan kunlari-Mavlud islom dinida asosiy hayit-bayramlar sanaladi. Qurbon hayiti zulhijja oyining 10-13 kunlarida (10-13 dekabr) tantana qilinadi. Ba'zi mamlakatlarda shu oyning 7 kuni, ya'ni haj boshlangan kundan 7 kun davom etadi. Ro'za hayiti esa ramazon oyi tugab , yani shavvol oyining 1-3 kunlarida bayram qilinadi. Hayitning birinchi kuni saharda kattayu kichik jome masjidiga borib, bomdod namozi o'qiydilar. Gado-yu, beva-bechoralarga sadaqa beriladi. Qurbonlik qilib, is chiqariladi. Keyingi kunlari mozorlarga borilib, o'tganlarning ruhga duoyu fotiha qilinadi. Azadorlar esa to'n kiyib, belbog' bog'lab, do'ppi kiyib, marhumning uch kun davomida yo'qlovini o'rniga qo'yadilar. Hayot kunlari oilaga shirinliklar, yangi kiyim-boshlar, kiyimliklar sotib olinib, bolalarga, ota-ona, bobyu buvilarga hadya qilinadi. Oilabosho ro'zg'orning kattadan-kichigiga sarmoya uchun o'ziga yarasha pul, chaqa ulashadi. Bu Hayit xarji deb nomlanadi. Mahallalarda, qishloqlarda, shahar joylarda yangi tushgan kelinlar borib ko'riladi. "Kelin ko'rdi" marosimlari o'tkaziladi. Kichik hayit ro'za namozi bilan bo'gliq marosim bo'lib, bir oy tutilgan ro'za-parhezdan keyin shavvol oyining 1-3 kunlari bayram qilinadi. Bu bayram ham garchi nomi kichik hayit deb atalsa-da, xalq orasida juda katta marosim sifatida nishonlanadi. Ro'za nomozidan keyin bozor, mahalla, ko'chalarda tuxum, xo'roz, it, qo'chqor urishtirayotgan yosh-yalanglarni, masxarabozlik sahnalarini, dorbozlik o'yinlarini, savdo rastalari to'la bayram qandolatu holvalarini uchratishingiz mumkin. Ro'za ichi har kuni oqshomlari muayyan muddatda iftorlik "og'iz ochish" marosimlari o'tkaziladi. Bu ham o'ziga xos mehmondorchilik bo'lib, ro'zadorlar niyat qilib iftorlik berayotgan kishining uyida o'z ro'zalarini ochi, iftorlik luqmalarini tanovul qilishadi. Iftorchi ro'zaning savobiga sherik bo'ladi. Ro'zadorlar sahar turib, tamaddi qilib,"og'iz bog'lashadi". Ya'ni, kun davomida suv ichilmaydi, ovqat eyilmaydi. Umuman , hech nima iste'mol qilinmaydi. Bu kishilik a'zolarini, badanni o'ziga xos parhez qilish, bir oz tozalashga, davolashga qaratilgan tadbirdir. Roza kishi irodasini toblaydi, qanoat o'rgatadi. E'tiqodini mustahkamlaydi. Bir oylik ro'zadan keyin g'arib, miskin kishilar, kambag'al, talabalar, gadolarga fitr ro'zalar, ya'ni, ro'za haqi, hadyasi beriladi. Bu hadyani har kim har xil : imkoniyatga yarasha, pul-chaqa bilan, un-non berib, kiymlik yoki sarpo bilan uzishi mumkin. Ko'ngildan chiqarib, xudo yo'liga chin ixlos bilan ehson qilingan narsa savob uchun qabul qilinadi. Uch kunlik ro'zai may ramazon bayramlari oldidan ham oqshomlari gavjum bo'ladi. Ya'ni, ba'zan kattalar, ko'pincha bolalar to'p bo'lishib, qishloqlarda ramazon aytishadi. Ramazon ham xalqimizning qadimiy diniy marosimlaridan biri bo'lib, o'ziga xosligi bilan ajralib turdi. Ramazonda mash'ala yoqib olgan bolalar to'p bo'lishib, xuftonda har bir xonadon darvozasiga borib, ramazon aytadilar. Ramazon hayit qo'shiqlarinign jamlanmasining yoshlar tomonidan jo'r bo'ib, ijro etilishidir. Ramazonda xonadonma-xonadon yo'qlab, marosim qo'shiqlariaytiladi. Uy egalari ramazonchilarni siylab, ularga non, qand-qurs, kiyimlar, pul-chaqa berishlari mumkin. Ba'zi odam isi yoqmas, odamovi xonadon sohiblari ramazonchilar ustidan darvozaxona tomidan turib chelakda suv seoib yuboradilar. Ayrim hambo'ylar hazil-mutoyiba tarzida ham bu ishni qilishi mumkin. Ramazon qo'shiqlarining turli-tuman matnlari folklorshunoslar tomonidan yozib olingan. Ular orasida ommalashganlari ham anchagina. Ramazon qo'shiqlari xonadonga yaxshilik, rizq-ro'z, o'g'il-qiz farzandlar, baraka-iqbol tilash, bu oyning muqaddas, xosiyatli, baxt keltiruvchi oy ekanligini madh etishga bag'ishlanadi. Insoniylik, o'zaro mehr-oqibat, olloh taolo oldidagi qarz, dunyoning bebaqoligi esga solinadi. Yaxshilik qilish, savob orttirish ulug'lanadi. Ramazon aytib keldik eshigingizga, Xudoyim o'g'il bersin beshigingizga! Ramazon aytgan bilanto'yamizmi? Qadimgi rasmimizni o'yamizmi?! Har bir band aytilgan paytda guruhning barcha a'zolari: " Yo, ramazon"degan naqoratni takrorlab turadilar. Ramazonchi ijodkor bolalar har bir uy-xonadonning o'ziga moz jihatlarini yaxshi bilab, qo'shiq aytganlar. Xususan, bir oilaning serfarzandligi, aksincha ikkinchisining befarzandligi, boy-badavlat yoinki kambag'alligini albatta hisobga olishgan. Shu tomonlariga qarab, ramazon misralari tuzilgan: Bu uyning tepasida oy ko'rinar Bu uyning egalari boy ko'rinar Yo, ramazon!.. Uy egalari ramazon tabrigi-she'riy misralardan xursand, eshiklarini ochib, bolalarga ataganlarini hadya qilganlar. Ramazonchilar tushgan hadya-ehson "mollarini" halfana qilib, turli taomlar pishirib eganlar. Hayitlarning har ikkalasi ham odamlar o'rtasidagi mehr-oqibatni mustahkamlagan. Keksa-bemor, marhumlarni yo'qlash, ziyorat qilishning amaliy ibrat-namunasi bo'lib, yoshlarga beqiyos katta maktab vazifasini o'tagan. Hayitlar ham Navro'z kabi xalqning qadimiy, udumiy bayramlaridir. 
Yüklə 262,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|