Referat tema: Bank esap beti shártnaması. Esap kitapalar Orınladı: Abutov B. Qabılladı: Ganiev E. Reje: Kirisiw

Tiykarǵı bólim.
I-bap. Bank esapbeti.

1. 
   Bank esapbeti shártnaması.
   

Bank esapbeti shártnaması boyınsha bir tárep – bank yamasa basqa kredit shólkemi, ekinshi tárep – qarıydardıń esapbetine túsip atırǵan pul qarjıların qabıllaw hám kiritip qoyıw, qarıydardıń esapbetten tiyisli summaların ótkeriw hám tólew hám de esapbet boyınsha basqa operaciyalardı ámelge asırıw haqqındaǵı buyrıqların orınlaw minnetlemesin aladı.
Bank esapbeti banklerge tiyisli qaǵıydaları basqa kredit shólkemleri ózlerine berilgen ruxsatnamaǵa muwapıq bank esapbeti shártnamasın dúziw hám orınlaw waqtında olarǵa qarata da qollanıladı.
«Esapbet» sózi hár qıylı mánislerde qollanıwı múmkin. Bank esapbetin pul qarjıların hám materiallıq qımbatlıqlardı buxgalteriya esabın júrgiziw usılı retinde qaraw múmkin. Mısalı, ssuda esapnomeri, bank fondı esabın júrgiziw. Qarıydarlar óz qarjıların qoyatuǵın esapbetler kórsetip ótilgen wazıypalardan tısqarı basqa wazıypalardı da atqaradı. Bular eń aldı menen – shártnamalar bolıp tabıladı. Ámeldegi nızamshılıqqa muwapıq, qarıydarlar banklerde tómendegi túrdegi bank esapbetlerin ashıwları múmkin:

• 
  talap etip alınǵansha depozit esapbetleri;
  
• 
  fond depozit esap betleri;
  
• 
  múddetli depozit esap betleri;
  
• 
  ssuda esap betleri;
  
• 
  basqa depozit esapbetleri.
  

Puqaralıq Kodeksiniń 44-babında áyne solar haqqında sóz baradı.
Ámeliyatda kóbinese talap etip alınǵansha depozit esap betleri ashılıwı baqlanadı hám esap betdegi pullar bankke qarıydarlardıń birinshi talabı menen aq beriledi, sonıń menen birge esap betke ótkerip beriletuǵın pullardıń esabı júritiledi hám de aqshalar boyınsha operaciyalar ámelge asırıladı. Xojalıq júritiwshi subyekttiń mámleketlik diziminen ótkeninen keyin birinshi ret milliy valyutada ashqan talap etip alg’ansha depozit esap betin onıń tiykarǵı talap etip alınǵansha deposit esapbeti esaplanadı. Xojalıq jurgiziwshi subyekt tiykarǵı esapbetin ashqannan keyin milliy hám sırt el valyutasında ashatuǵın barlıq talap etip alınǵansha depozit esap betleri onıń ekilemshi esap betleri bolıp esaplanadı.
Fond depozit esap betleri bolsa, qarıydarlardıń dáwirli tólemleri tiykarında qáliplesip, arnawlı bir maqsetti ámelge asırıw ushın jıynalatuǵın hám sol maqset ushın jóneltiriletuǵın yaki shártnama biykar etiliwi nátiyjesinde qaytarılatuǵın pullar esabı júritiletuǵın esapbeti esaplanadı.
Múddetli depozit esapbeti boyınsha shártnamada qatań kelisim múddetke qoyılǵan qarıydarlardıń qarjıları esabı júritiledi. Ssuda da belgilengen tártipte qarıydarlarǵa berilgen kreditlerdiń esabı júritiliwi názerde tutıladı.
Bank esap betin ashıwda eki gruppaǵa tiyisli qatnasıqlar júzege keledi:
Birinshiden, bank esapbetke túsip atırǵan pul qarjıların qabıllaw hám kiritip qoyıw hám de nızamda hám shártnamada názerde tutılǵan tártipte qarıydardıń birinshi talabı menen aq oǵan pul qarjıların beriw minnetlemesin aladı.
Qarıydardıń esapbetine qoyılǵan pul qarjıların talap etip alınǵanǵa shekem saqlanatuǵın amanat retinde qaraw kerek. Bul qatnasıqlar qarız shártnaması konstrukciyası sheńberinde bolıp, bunda bank – qarız alıwshı, qarıydar bolsa, qarız beretuǵın esaplanadı. Bank óz ıqtiyarındaǵı pullardı ózi qálegen formada, sonday-aq kredit beriwde de paydalanıwı múmkin. Usınıń sebebinen bank, ádette, qarıydardıń esapbetinde qalǵan pullarǵa shártnamada kórsetilgen procentlerdi tóleydi.
Ekinshiden, bank qarıydardıń esap betten tiyisli summaların ótkeriw hám tólew hám de esapbet boyınsha basqa operaciyalardı ámelge asırıw haqqındaǵı buyrıqların orınlaw minnetlemesin aladı. Bul qatnasıqlarda hár bir anıq jaǵdaydan kelip shıǵıp, naq pulsız esap-kitaplardı ámelge asırıw formalarına baylanıslı túrde bankti dáldalshı yamasa qarıydardıń isenimli wákili retinde qaraw múmkin. Sonday eken, bank shártnaması aralas túrdegi shártnama bolıp, ol ózinde qarız hám agentlik shártnamaların ańlatadı.
Bank shártnaması qosılıw shártnamasınıń bir kórinisi puqara menen dúzilgen bank shártnaması bolsa, ǵalabalıq shártnama bolıp esaplanadı.
Bank shártnamasın tek ǵana bankler menen, bálki basqa kredit shólkemleri menen de dúziw múmkinligin názerde tutadı. Ózbekstan Respublikasınıń «Bankler hám bank iskerligi haqqında» ǵı Nızamınıń 5-statyası talabına kóre, onıń ushın Oraylıq banktıń nızamda tiyisli tártipte beriletuǵın licenziyanı iyelewi talap etiledi. Bank, sonday-aq shet el banklerinde, óz iskerligin Oraylıq bank tárepinen beriletuǵın licenziya tiykarında ámelge asıradı. Licenziyada ámelge asırılıwı múmkin bolǵan operatsiyalar dizimi kórsetiledi. Litsenziyasız bank iskerligin ámelge asırıw nızamǵa qarsı esaplanadı hám bunday iskerlikten alınǵan payda mámleket byudjetine alıp qoyıladı. Biraq, házirgi waqıtta bank iskerligin licenziyalawdı tártipke salıwshı normative hújjetlerde kredit shólkemlerine esap -kitap hám ámeldegi esapbetler boyınsha basqa operaciyalardı ámelge asırıw múmkinshiligi názerde tutılmaydı.

2.