Reja: 1 Iqtisodiy o’sish, mohiyati, turlari

4. Iqtisodiy o’sishni prognozlashtirishda makroiqtisodiy modellar.
Ko‘rib chiqilgan modellar kelajak iqtisodiyotidagi funksional aloqalarni yetarlicha chuqur tushuntirishni talab qiladi. Lekin boshqa ko‘rsatkichlar bilan aloqada bo‘lmagan aloщida ko‘rsatkichlarni model tarkibiga kirish yoki kirmasligidan qa‘ti nazar prognozlashtirish talab qilinadi.
Ko‘rsatkichlar dinamikasi qatorining o‘zgarish tendensiyasini izlash turli xil vaqtinchalik funksiyalar yordamida o‘tkaziladi. Masalan, bunga oxirgi umumiy maщsulotni, fondlar qiymatini va boshqalarni misol qilib keltirish mumkin.
Kelajakda iqtisodiy rivojlanish sharoitlarini saqlab qolish uchun vaqtinchalik funksiyalar bilan ishlab chiqarish dinamikasini prognozlashtirishda topilgan baholar yoki aloщida omillar ekstropolyatsiya qilinishi mumkin.
O xirgi maщsulot dinamikasining ko‘rsatkichlari Yillar Vaktinchalik funksiya tenglamalari. t₁ 65,7chiziqli y 40,2 10,8t R 0,56 t1 72,2 darajali y 33,8*t0,67 R 0,49 t178,0 ko‘rsatkichli y 68,616071 t
t1288,5 parobola y 61,9 5,04t 0,30t2 R 0,761
ko‘p o‘zgaruvchanli 3-darajali y 54,5 8,68t 0,15t2 0,01t3 R0,763
Ma‘lum bo‘ldiki, ekstropolatsiya modellarning 5 yildan 7 yilgacha qo‘llaninlishi ko‘proq foydali va yaxshi natijalar beradi. Тakror ishlab chiqarish sharoitlari o‘zgarish bilan bu usullar uzoq muddatga qo‘llanilganda aniqlik darajasi kamayadi. Strategik nuqtai nazaridan bu prognozlashtirishning real jarayonlarini orqaga surish chora - tadbirlari kabi dispersiyaning o‘sishini anglatadi. Bunday usullarning biri MGUA va korrelyatsion analiz usullari bo‘lib, bu usullarda ularning shart - sharoitlari kuzatilishi shart.
5.Respublikada barqaror iqtisodiy o’sishga erishish imkoniyatlari.
2004 va 2005 yillarda erishilgan iqtisodiy o‘sishning yuqori sur‘atlari xususiy tadbirkorlik va kichik biznesni rivojlantirish qulay makroiqtisodiy xususiy muhitning yaratilishi, iqtisodiyotni barcha sektorlarida ijobiy institutsional va tarkibiy o‘zgarishlar 2006-2007 yillarda bozor iqtisodiyotini chuqurlashtirish va iqtisodiyotni barqaror o‘sishini ta‘minlashining poydevori hisoblanadi .
Iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishning kelgusida mo‘ljallangan ustivor yo‘nalishlishlari president I.A. KarimovningVazirlar Mahkamasining 2005 yilda ijtimoiy –iqtispodiy rivojlantirish yakunlari va 2006 yilda iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishning yeng muhim ustivor yo‘nalishlari to‘g‗risidagi ma‘ruzalari aniqlab beradi .
Quyidagilar iqtisodiy islohotlarni cukrlashtirishning yeng muhim ustivor yo‘nalishlari yetib belgilangan: -byudjet va soliq islohotlarini chuqurlashtirish, Soliq solishtizimini yanada soddalashtirish va unifikatsiyalash,hamda soliq yuqini qisqartirish asosida iqtisodiyotni barqaror yuqori sur‘atlar bilan o‘stirish, baraqaror va balanslashtirilgan makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarni ta‘minlash ; tyarkibiy islohotlarni ko‘lamlarini hamda iqtisodiyotni modernizat siqilishni chuqurlashtirish va kengaytirish, xorijiy investitsiyalarni jalb qilish uchun barcha shart –sharoitlarni yaratish ; xususiy mulk sektori ko‘lamini kengaytirish, biznes uchun kafolatlarni mustahkamlash va qulay muhitni shakllantirish; - aholi daromadlari va turmush darajasini oshirishning myuhim sharti rag‗batlantirish va valyuta resurslari tejashni, ularda oqilona va samarali foydalanish ta‘minlash ; uy-joy kommunal xo‘jaligida islohotlarni chuqurlashtish,uy –joy mulkdorlari shirkatlari faoliyatii samaradorligini oshirish va ta‘mirlash va communal xizmatlarning real bozorini shakllantish ; birinchi navbatda yenergiyani ko‘ptalab qiladigan tarmoqlarda – kimyo, rangli metallurgiya ,yelektr yenergetikasi va boshqa tarmoqlarda yenergiyaw resurslari qattiq tejalishini ta‘minlash chora tadbirlarini amalga oshirish .
2006 yilda iqtisodiy o‘sishning yuqori sur‘atlari, ya‘ni 7,2 foizga teng bo‘lishini ta‘minlash maqsad qilib qo‘yildi va bunga yerishildi .qulay makroiqtisodiy muhitning yaratilishi, uyg‗unlashgan pul –kredit va soliq byudjet siyosati, ko‘zda tutilayotgan institutsional va tarkibiy o‘zgarishlar natijalari, bozor islohotlarini yanada huqurlashtirish iqtisodiy o‘sishga zamin yaratadi va muhim omil bo‘lib hizmat qiladi .
Makroiqtisodiy barqarorlik va iqtisodiy o‘sish bervosita inflyatsiya,soliqlar va kreditlar kabi regulyatorlar va richaklatr bilan bog‗liq .markaziy bank yillik inflatsiya darajasini 6-8foiz darajasida cheklab turishni mo‘ljallamoqda .
Soliq yuqini kamaytirish va soliqlarni rag‗batlantiruvchi rolini oshirish maqsadida 2006yil 1 yanvardan korxonalar foydasidan olinadigan soliq stavkasi 15 foizdan 12 foizgacha, yagona ijtimoiy to‘lov stavkasi 31foizdan 25 foizgacha, dividentlar va foizlar ko‘rinishida olinadgan daromadlar soliq stavkasi 15 foizdan 10 gacha pasaytirildi,yekologiya solig‗i va savdo uchun oylik yig‗im bekor qilindi .
Iqtisodiyotni rivojlantirishda bank sektorini rivojlantirish muhim rol o‘ynashini hisobga olgan holda, bank-moliya tizimidagi islohotlarni yanada chuqurlashtirish yuzasidan bir qator tadbirlarni amalga oshirish belgilangan . yeng avvalo, aholining va tadbirkotlarning banklarga bo‘lgan ishonchini oshirish banklararo bozorda raqobat muhitini shakllantirish, banklar tomonidan ko‘rsatilayotgan xizmatlar sifatini oshirish va ularning yangi turlarini rivojlantirish makro kredit berilishini sezilarli darajada kengaytirish ko‘zda tutilgan .
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub‘ektlari uchun mikrokredit berishni jadal rivojlantiorish maqsadida 2006 yilning birinchi kvartalida barcha hududlarda filiallar yega bo‘lgan iqtisoslashtirilga bank tashkil qilindi .
Iqtisodiyotda barqaror o‘sishni ta‘minlash k‘p jihatdan tarkibiy o‘zgarishlarning aniq natijalariga bog‗liq .bu yerda asosiy o‘rinni mulkdorlar safini kengaytirish o‘rta mulkdorlar sinfini shakllantirish, kichik tadbirkorlik va fermer xo‘jaliklarini rivojlantirish egallaydi.
2006yilda kichik tadbirkorlik sohasini yanada rivojlantirish 2007 yilga kelib uning YaIM dagi ulushini 45%ga yetkazish mo‘ljallanmoqda .2006 yilda
657 ta shirkat xo‘jaligi tugatilib fermer xo‘jaligiklari aylantirish jarayoni tugallanadi.
Iqtisodiyot tarmoqlarini tarkibiy o‘zgartirish va modernizatsiya qilish iqtisodiyotda sifat jihatdan siljishga yerishishni ta‘minlaydi .2010 yilgacha sanoatning yalpi ichki maxsulot tarkibidagi ulushini bosqichma -boskich 24-26 %,xizmatlar sohasining ulushi yesa 45-47 %ga yetkazish belgilab olindi.
Iqtisodiyotni modernizatsiyalash va tuzilmaviy siljishlarning amalga oshirilishining yana bir maqsadi bu ish haqini va aholi daromadini oshirish uchun sharoit yaratishdan iborat. 2007 yilda byudjet tashkilotlari xodimlari ish haqlarini ikki bosqichda o‘rtacha 1,4 barobarga oshirish mo‘ljallanmoqda .
Yuqorida keltirilgan dasturlarni muvaffaqiyatli amalgam oshirili, barqaror iqtisodiy o‘sishni ko‘zlangan maqsadli ko‘rsatkichlariga va aholi turmush darajasini bosqichma-bosqich yaxshilanishiga yerishish ko‘p jihatdan davlat organlarining samarali faoliyatiga, investitsion faollikning yangi mexanizmlari va shakllarini amaliyotga kengroq qo‘llashni,xususiy sector va kichik biznes kengaytirishni ta‘minlash bilan bog’liq bo‘ladi