Reja: Bozor iqtisodiyotining mazmuni va uning asosiy belgilari

3. Bozor iqtisodiyotining afzalliklari va ziddiyatlari. 
1) Resurslarni taqsimlashning samaradorligi. Bozor tizimi resurslarni samarali 
taqsimlashga yordam beradi. 
Buning mazmuni shuki
, raqobatli bozor tizimi 
resurslarni jamiyatga eng zarur bo’lgan tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarishga 
yo’naltiradi. U ishlab chiqarish uchun resurslarni uyg’unlashtirishning ancha 
samarali usullarini va ishlab chiqarishga yangi, ancha samarali texnologiyani 
qo’llashni taqozo etadi. Qisqasi, bozor tizimi shaxsiy manfaatni shunday tartibda 
boshqaradiki, u jamiyat uchun mavjud resurslardan zarur tovarlarni talab 
darajasidagi miqdorda ishlab chiqarishni ta’minlaydi. 
2) Erkinlik – bozor iqtisodiyoti tizimining muhim afzalliklaridan biri shundaki, u 
shaxsiy erkinlik roliga ustivorlik beradi. Ko’’lab ayrim shaxslar va korxonalar 
iqtisodiy faoliyatini uyg’unlashtirish tashkil qilishning asosiy muammolaridan 
biridir. Bunday uyg’unlashtirishni amalga oshirishning ikki usuli mavjud. Biri — 
markazdan boshqarish va majbur qilish tadbirlarini qo’llash; ikkinchisi – bozor 
tizimi vositasi orqali ixtiyoriy hamkorlik. Faqat bozor tizimigina iqtisodiy 
faoliyatni majbur qilmasdan uyg’unlashtirishga layoqatlidir. Bozor iqtisodiyoti 
tadbirkorlik va tanlash erkinligini namoyish qiladi, xususan shu asosda u 
muvaffaqiyatga erishadi. 
3) Bozor iqtisodiyotining yana bir afzalligi shundaki, bunda har bir shaxs, korxona, 
firma va kor’orastiyalar tinimsiz harakatda va izlanishda bo’lishadi. Chunki 
xo’jasizlik, susqashlik, beg’amlik har qanday xo’jalik tizimini xonavayron qilishga 
olib keladi. Jismoniy va yuridik shaxslar raqobatga bardosh berish, doimiy 
ravishda foyda olishni ta’minlash uchun kurashadi. Natijada bozor iqtisodiyoti 
million-million kishilarni xarakatga soladi, ularni boqimandalik kayfiyatidan 
qutqaradi. 
Bozor iqtisodiyotning yuqorida ko’rib chiqilgan aosiy afzalliklari bilan bir 
qatorda boshqa ko’’lab ijobiy jihatlarini ham sanab o’tish mumkin. Jumladan: 
- uning ishlab chiqarishning o’zgaruvchan sharoitlariga moslashuvi va 
ko’nikishining 
yuqori darajasi
; 

fan va texnika yutuqlaridan foydalanish, ularni ishlab chiqarishga joriy 
etishning jadal sur’ati; 

turli-tuman ehtiyojlarni qondirish, mahsulot sifatini oshirish qobiliyati; 

buzilgan muvozanatni nisbatan tezlik bilan qayta tiklash; 

---


cheklangan axborot – turli resusrlarning narx darajasi va ularning sarflanish 
darajasiga yo’nalgan holda bozor iqtisodiyotining muvaffaqiyatli amal qila 
olish imkoniyati. 
Bozor iqtisodiyotining ziddiyatlari shundaki, bozor iqtisodiyoti o’zining bosh 
nazorat mexanizmi — raqobatning kuchsizlanishiga yo’l qo’yadi va hatto buni 
rag’batlantiradi. Bunday iqtisodiyotda raqobat kuchsizlanishining ikkita asosiy 
manbai mavjud. 
1) Bozor iqtisodiyotidagi erkin muhitda tadbirkorlar foyda ketidan quvib va o’z 
iqtisodiy mavqeini yaxshilashga intilib, raqobatning cheklangan yo’lidan ozod 
bo’lishga harakat qiladilar. Firmalarning qo’shilib ketishi, kom’aniyalarning 
xufyona kelishuvi, shafqatsiz raqobat — bularning hammasi raqobatning 
kuchsizlanishi va uning tartibga soluvchilik ta’sirining ‘asayib borishiga olib 
keladi. 
2) Bozor tizimi rag’batlantiradigan texnika taraqqiyoti ham raqobatning 
zaiflashishiga olib keladi. Eng yangi texnologiya, odatda: a) juda katta miqdordagi 
real ka’italdan foydalanishni; b) yirik bozorlar bo’lishini; v) kom’leksli, 
markazlashgan va qat’iyan bir butun bo’lib birlashgan bozorning tarkib to’ishi; g) 
boy va ishonchli xom-ashyo manbalarini talab qiladi. Bunday texnologiya 
bozorning hajmiga nisbatan keng miqyosdagi hisoblanuvchi ishlab chiqaruvchilar 
mavjud bo’lishi zarurligini bildiradi. Boshqacha aytganda, eng yangi texnologiyani 
qo’llash asosida ishlab chiqarishning eng yuqori samaradorligiga erishish, 
aksariyat hollarda ko’’ 
miqdordagi mayda firmalar emas
, uncha ko’’ bo’lmagan 
yirik ishlab chiqaruvchilar mavjud bo’lishini taqozo qiladi.