Reja: Ichki sekresiya bezlarining umimiy tavsifi Endokrin bezlar faoliyatini o`rganish usullari Qalqonsimon bez



Yüklə 169,64 Kb.
səhifə3/6
tarix26.12.2023
ölçüsü169,64 Kb.
#197870
1   2   3   4   5   6
1-rasm. Gipofiz bezidan somatotropin ko’p ishlanib chiqqanda odam


bo’yining normadan ortiqcha o’sishi-gigantizm, bu gormon kam hosil


bo’lagnda bo’y o’smay qolishi-nonizm (pakana) holatining ko’rinishi.

Odamlarda bu bezlarning bolalikdan sust ishlashi (gipofeoz)


kretinizm kasalligini paydo bo'lishiga sabab bo'ladi. Bu paytda bo'y


o'smaydi, uning og'zi doimo ochiq bo'lib, tili chiqib turadi. Chunki til


haddan tashqari o'sib ketib og'izga sig'may qoladi. Voyaga etmagan


hayvon va odamlarning qalqonsimon bezi yetarlicha ishlamasa,


Miksedema kasalligi paydo bo'ladi. Bu vaqtda asosiy almashinuv


pasayadi, oqsillar almashinuvi buziladi, onkotik bosim oshib ketadi,


to'qimalarda suv ushlanib qoladi, suv shishlari paydo bo'ladi. Organizmda yod kamchiligi paytida bo'qoq kasalligi avj oladi. Bu


paytda bez to'qimasining yetarlicha ishlamayotganligi tufayli u

gipertrofiyalanib, katta bo'lib ketadi, follikulalari ko'payadi, ammo,


ajralayotgan gormonlarning miqdori kam bo'ladi. Chunki ularning


sintezlanishi uchun yod yetishmaydi. Infitireoid, ya'ni qalqonsimon bez


gormonlarining faolligini susaytiradigan, moddalar bor. Bular qatoriga


tiomochevina, tionratsil, metiltionratsil va qalqonsimon bezda


gormonlarning hosil bo'lishini tormozlaydigan ko'pgina sulfanilamid


preparatlar kiradi. Ular anorganik yod molekulalarini yodgacha


oksidlovchi, tirozining yodlanishuvida, uning triyodtironin va tiroksinga


aylanuvida ishtirok etadigan fermentlarning faolligini pasaytiradi. Bu


moddalar ta'sir qilganda organizmda, xuddi qalqonsimon bez olib


tashlanganda kuzatiladigan o'zgarishlar ro'y beradi. Ammo bu moddalar


qonda mavjud bo'lgan va tashqaridan kiritiladigan gormonlarga ta'sir


qilmaydi. Tireoid gormonlar organizmga kiritilganda oqsillar, yog'lar va


uglevodlar tez parchalanib, ko'p sarf bo'ladi. Oqibatda ajralayotgan


suyuqlikda azot asosan mochevina hisobiga ko'payadi. Manfiy azot


muvizanati kuzatiladi. Jamg'arilgan yog' ko'p miqdorda kamaya boradi.


Tiroksin kiritlganda, yog' depolaridagi yog'ning miqdori 70% gacha


kamayib ketadi, qonda xolesterin ozayadi. Jigar va muskullardagi


glikogenning parchalanishi tezlashib, qonda qand miqdori bir oz


ko'payadi. Oqibatda organizmning fizik vazni kamayib, ozib ketadi.


Diurez ko'payadi. Ma'lum normada tiroksin kiriturish, sut beruvchi


hayvonlarning sut mahsuldorligini, sutning yog’liligini oshiradi.


Tovuqlar patining o'sishini yaxshilaydi, tuxum ko'payadi.




2-rasm. Odam qalqonsimon bezi.

O’sayotgan bolalar tishining normal o'sib chiqishi, to'qimalarning


regeneratsiyasi, yaralarning tuzalib bitib ketishi ham shu gormonlarga


bog'liq. Bu gormonlarning markaziy asab tizimining funksional holatiga


ta'sir qilishi diqqatga sazovordir.


Organizmga uzoq vaqt davomida tiroksin kiritilib turgan hayvonlar


qo'zg'aluvchan, tinch turmaydigan, oyoq muskullari tinmay titraydigan


bo'lib qoladi. Qalqonsimon bezi olib tashlangan hayvonlarda shartli


reflekslarning hosil bo'lishi qiyinlashadi. Narkoz yuborilib, miya


po'stlog'idagi qo'zg'alish jarayonlari pasaytirilsa, organizmga tiroksin


yuborilishi asosiy almashinuvni oshirmaydi. Bu tireoid gormonlar miya


po'stlog'i faoliyatiga katta ahamiyatga ega ekanligini ko'rsatadi. Tiroksin


bosh miya retikulyar formatsiyasida to'planadi degan ma'lumotlar bor.


Tiroksin bevosita bosh miyaga yuborilganda asosiy almashinuv, uni


qonga yuborgan paytdagidan ko'proq kuchayadi. Normada qalqonsimon


bez faoliyatining kuchayishi, ya'ni fizologik giperfunksiyasi hayvonning bo'g'ozlik, laktatsiya (sut berish) davrlarida kuzatiladi. Bu bezning giperfunksiyasi buyrak usti bezining faolligini bir muncha tormozlaydi.


Fiziologik gipofunksiya (bez faoliyatining normadan pasayishi), qishda

uyquga kiradigan hayvonlarda ularning qishki uxlash vaqtida kuzatiladi.




Tireokalsitonin. Qalqonsimon bezda tireokalsitonin degan gormon

ham hosil bolishi keyingi paytlarda isbotlandi. Tirekalsitonin ichiga


o'tmaydigan bo'lgani uchun ularning ichidagi kolloid suyuqlikning


tarkibida uchramaydi. Bu gormon 32 aminokislotadan tashkil topgan


polipeptid bo'lib, tarkibidagi aminokislotalarning joylashish tartibi turli


hayvonlarda har xildir. Tireokalsitonin qonda kalsiy va fosforning


miqdorini kamaytiradi. U suyaklardan qonga kalsiy chiqarilishiga


to'sqinlik qilib, siydik bilan fosforning ko'p chiqarilishiga sabab bo'ladi


va parotireoid bezlarning gormoni bo'lmish paratgormonning antogonisti


hisoblanadi. Tireokalsitonin qonda kalsiy ko'payib ketganda sezilarli


miqdorda ajralib, qon ion tarkibining ma’lum miqdorda saqlanishida


katta rol o'ynaydi.





Yüklə 169,64 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin