Reja: Ichki sekresiya bezlarining umimiy tavsifi Endokrin bezlar faoliyatini o`rganish usullari Qalqonsimon bez


Endokrin bezlar faoliyatini o'rganish usullari



Yüklə 169,64 Kb.
səhifə2/6
tarix26.12.2023
ölçüsü169,64 Kb.
#197870
1   2   3   4   5   6
Endokrin bezlar faoliyatini o'rganish usullari.

Endokrin bezlar faoliyatini o'rganishda keng foydalaniladigan


usullar quyidagilardir:


1. Eksterpatsiya - operatsiya qilib, tegishli endokrin bezini olib


tashlash va shundan keyin organizmda ro'y beradigan o'zgarishlarni


kuzatish.


2. Transplantatsiya - endokrin bezini ko'chirib o'tkazish (auto, gomo


va getero transplantatsiya).


3. Tegishli gormonni yoki endokrin bezdan tayyorlangan


ekstraktlarni organizmga yuborib, kuzatiladigan o'zgarishlarni o'rganish.


4. Parabioz - ikki organizm o'rtasida biologik uzviylik hosil qilish.

Buning uchun ikki yoki undan ortiq tajribadagi hayvonning qon


tomirlari bir-biriga ulanadi. Keksa va yosh, jinsiy jihatdan yetilgan va


yetilmagan, bichilgan va bichilmagan, urg'ochi va erkak hayvonlar qon


aylanish tizimini bir-biriga ulash va keyin tegishli kuzatuvlarni olib


borish yo'li bilan belgili endokrin bezlar faoliyatini o'rgansa bo'ladi.


5. O'rganilayotgan bezga oqib kelayotgan va undan oqib


chiqayotgan qonning fizologik faolligini aniqlab, bir-biriga taqqoslab


ko'rish yoki angiostamiya usuli.


6. Radiofaol izotoplar usuli - bu usul yordamida turli


gormonlarning organizmda sintezlanishini, almashishini o'rgansa bo'ladi.


Bulardan tashqari endokrin bezlar faoliyatini o'rganishda boshqa


turli-tuman fizologik, bioximik, morfologik usullar ham qo’llaniladi.




Qalqonsimon bez.

Qalqonsimon bez barcha umurtqalilarda bo'ladi. Sut


emuzuvchilarning bo'yni sohasida, qalqonsimon tog'ayning ikki yonida


joylashgan bo'lib, shaklan qalqonga o'xshab ketadi. Bu bez o'zaro


tutashgan ikki bo'lakchadan iborat. Qalqonsimon bezning hajmi har xil


turdagi hayvonlarda turlicha bo'lib, bir turdagi hayvonlarda ham bir


muncha farq qiladi. Uning kattaligi hayvonning yoshi, jinsi,


organizmning holati, yilning fasli va bir qator omillarga bog'liq.


Jumladan, ser sut qoramollarda bu bez og’irligi 23-41, go’shtdor


shoxlilarda esa 21-36, cho’chqalarda 12-30, arxarlarda 20-35, qo'ylarda 4-7 grammni tashkil qiladi.


Qalqonsimon bez qon bilan benihoya yaxshi ta'minlanib turadi.

Masalan, itlar organizmida oqayotgan qonning hammasi bu bezlar orqali


bir kunda 16 marta aylanib, oqib o'tadi.


Bezning parenximasi va stromasi bo'lib, parenximasi o'ziga xos


follikulalardan tashkil topgan. Bu follikulalarning devori sekretor


epiteliydan tuzilgan. Sekretor hujayralar uzluksiz ravishda maxsus


kolloid modda ishlab chiqaradi. Shu sababli follikulalarning ichi o’sha


kolloid moddalar bilan to'la turadi. Bu kolloid gidrolizlanganidan so'ng


qon va limfaga o'tadi. Follikulalarning orasida biriktiruvchi to'qima


bo'lib, u bezning stromasini tashkil qiladi.


Qalqonsimon bezning asosiy gormonlari: tiroksin, va


triyodtironinlar bo’lib ularning tarkibida yod bor. Gormon bezda


quyidagicha sintezlanadi: Organizmga o'zi bilan kiradigan yodning


asosiy qismi qonga so'rilgandan keyin qalqonsimon bezga keltiriladi.


Bez hujayralari uni ushlab qoladi. Bu yerda anorganik yo'd


sitoxromoksidaza va peroksidaza fermentlarining ishtirokida


molekulalar yodgacha oksidlanadi. So'ngra taxminan ikki soat


davomida yod tirozin aminokislotasi bilan birikadi. Oqibatda


monoyodtirozin va diyodtirozin molekulalari hosil buladi.


Tetrayodtirozin tiroksin gormoninig o'zidir. Hozir aytilgan yodli


birikmalar bezning follikulalarida oqsillar bilan birikib, tireoglobulin


degan kompleks birikma molekulalarini hosil qiladi. Tireoglobulin


murrakkab glyukoproteiddir. Uning molekulasida 10 ta polipeptid zanjiri


bor. Tarkibida yodlangan aminokislotalardan tashqari glyukoza,


galaktoza, mannoza ham saqlanadi. Tireoglobulin follikulalarning ichidagi kolloidda yig'iladi, ayni vaqtda uning ma'lum qismi parchalanib


ham turadi. Shunda triyodtirozin va tetrayodtirozin - tiroksin hosil bo'lib,

qonga so'riladi. Ular qondagi oqsillar bilan birikadi va tegishli to'qima


hamda organlarga tashiladi. Keyingi vaqtlarda olingan malumotlarga


qaraganda triyodtirozin va tetrayodtirozin to'qimalarda oksidlanib,


dezaminlanadi. Oqibatda triyodtiroatsetat va triyodtiropropinant


kislotalar hosil bo'ladi. Bular tiroksin va triyodtironinga qaraganda 80-


300 baravar faolroqdir.


Tiroksin va triyodtironin to'qimalarda shu birikmalar holida ta'sir


qiladi deb hisoblanadi. Qalqonsimon bez gormonlari organizmning


o'sishi, rivojlanishida, unda oqsillar, yog'lar, uglevodlar, suv va tuzlar


almashinuvida katta ahamiyatga ega. Bu gormonlar energiya


almashinuviga, nerv tizimi, yurak va jinsiy bezlar faoliyatiga ta'sir


ko'rsatadi. Qalqosimon bezda hosil bo'ladigan tiroksin, triyodtironin va


triyodteroatsetat kislota va boshqa ba'zi yodli birikmalar oksidlanish


jarayonini, oqsillar almashinuvini tezlashtiradi. Ayniqsa hujayralarning


mitoxondriyasidagi oksidlanish jarayonini faollashtirib, energiya


almashinuvini kuchaytiradi. Bu gormonlar hujayra fermentlarining


desilfed guruhlarini sulbigidril guruhlarga aylantirib, ularni


faollashtiradi. Organizmda qalqonsimon gormonlari yetishmay qolgan


paytda asosiy almashinuv pasayadi. Organizmda ortiqcha osh tuzi va suv


ushlanib qoladi. Oqibatda shish hosil bo’ladi, - suv shishlari deb


shularga aytiladi. Qonda kalsiy miqdori kamayadi, jinsiy faoliyat


pasayadi. Urg'ochi hayvonlarda ovulyatsiya va urug'lanish jarayonlari


kuzatilsa-da, rivojlanayotgan embrion bo'g'ozlikning boshidayoq halok


bo'ladi.
Umuman olganda, bu bezning gormonlari embriogenezda benihoya


katta ahamiyatga ega. Qalqonsimon bez gormonlari yetishmaganida


(gipofunksiyasida) yosh bolalar va hayvonlar o'sishdan, rivojlanishdan


qoladi, suyaklanish jarayonlari buziladi.




Yüklə 169,64 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin