Reja: Kirish I. Bob. Aholi daromadlari mazmuni

I.Bob. Aholi daromadlari mazmuni.
1.1.Fuqarolarning daromadlari, ularning turlari va shakllanish manbalari
Daromad deganda ma'lum bir davrda shaxs, oila, ijtimoiy guruh, butun aholi egalik qilgan pul va moddiy ne'matlarning yig'indisi tushuniladi.
Quyidagi daromad turlarini ajratib ko'rsatish kerak:
- nominal daromad, bu soliq solish va narxlar dinamikasi ta'sirida o'zgarishini hisobga olmagan holda pul tushumlarining butun miqdori;
- ixtiyoriy daromad, ya'ni shaxsiy iste'mol va shaxsiy jamg'armalar uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan daromad (soliqlar va boshqa majburiy to'lovlar miqdori bo'yicha nominal daromaddan kam);
- real daromad - chakana narxlar va tariflarning o'zgarishini hisobga olgan holda aholi o'z ixtiyorida bo'ladigan daromadlar evaziga ega bo'lishi mumkin bo'lgan moddiy va nomoddiy ne'matlar majmui.
Shakllanish manbalariga ko'ra aholi daromadlari pul va natura shaklida bo'lishi mumkin.
Daromad ko'rsatkichlari:
- modal daromad (statistikadagi rejim ko'pincha birliklar to'plamida yoki variatsiya qatorida topiladigan xususiyatning qiymati);
- median (agar daromad darajasi bo'yicha butun aholi bir xil vertikal o'qda joylashgan bo'lsa, u holda mediana daromad bo'ladi, undan yuqori va pastda bir xil sonli odamlar bor).
Davlat darajasida uy xo'jaliklarining daromadlari va ularning manbalari tarkibi to'g'risidagi ma'lumotlar turli xil daromad tarkibiy qismlarining aholi daromadlarining umumiy tengsizligining ko'lamiga ta'sirini tahlil qilish imkonini beradi. Bu, o‘z navbatida, kambag‘allik va daromadlar tengsizligini kamaytirishga qaratilgan ijtimoiy dasturlarni, ularning samaradorligini, shuningdek, mintaqadagi iste’mol bozorining holati va aholining kam ta’minlangan qatlamlarining davlat siyosatiga bog‘liqlik darajasini muvofiqlashtirish imkonini beradi. Aholi daromadlari, ularning tarkibi, olinish manbalari va tabaqalanish darajasi jamiyat iqtisodiy va ijtimoiy farovonligining eng muhim ko’rsatkichidir. Madomiki, daromadlar insonning shaxsiy ehtiyojlarini qondirishning asosiy manbai bo’lib xizmat qilar ekan, aynan daromad kengroq tushuncha bo’lib, aholi turmush darajasining markaziy bo’g’ini, yadrosidir. Daromad deganda nimani tushunish, ularning turlari va asosiy olinish manbalari qandayligini bilish muhimdir. "Daromad" tushunchasi juda murakkab iqtisodiy kategoriyani ko’rsatadi. Bu o’rinda gap aholining shaxsiy daromadlari haqida ketadi, aholi shaxsiy daromadlarining quyidagi ta`riflarini keltirish mumkin:
Shaxsiy daromadlar - bu inson tomonidan pul va tabiiy shaklda olinadigan, ular tomonidan turmushning muayyan darajasini ta`minlash uchun foydalaniladigan mablag’lar majmuidir. Agar "Shaxsiy daromadlar" ta`rifida biz ularning shakllanish manbalarini ta`kidlasak, unda u quyidagi tarzda namoyon bo’ladi. Shaxsiy daromadlar -fuqarolarning mehnat faoliyatida ishtiroki, ishlab chiqarish va boshqa boyliklarning istalgan turiga egalik qilish va undan foydalanish, shuningdek, ushbu davlatning qonuniy hujjatlariga muvofiq ijtimoiy transfertlar to’lovi qo’yilgan ijtimoiy guruhlarga tegishlilik bilan bog’lik barcha pul va tabiiy tushumlar yig’indisidir. Iqtisodchilar shaxsiy daromad manbalarini turlicha talqin qiladi, biroq umumiy xulosa shuki, har bir ishlab chiqarish omili shaxsiy daromadlarningmuayyan turi bilan bog’liq.
Omillar nazariyasiga muvofiq asosiy ishlab chiqarish omillari quyidagilardir:
tabiiy boyliklar (yer va tabiiy boyliklar); investitsiya boyliklari;
mehnat;
Har bir sanab o’tilgan omillarga daromad - renta, foyda, ish haqi, tadbirkorlik daromadining boshlang’ich shaklini oladi. Shu bilan birga, har bir omilga daromad, nazariyaga muvofiq, korxona tomonidan mahsulot sotilgandan keyin olingan daromadga bu omilning qo’shgan oxirgi hissasiga tengdir. Faqat oxirgi ishlab chiqarish nazariyasidan kelib chiqqan holda, amalda daromadlarning bunday taqsimlanishi haqiqatan bo’lishi mumkin emas, chunki bozordagi takomillashmagan raqobat tufayli olinadigan daromad miqdori ishga solingan omilning mahsulot chiqarishga qo’shgan ulushini ko’pincha aks ettirmaydi.
Har qanday taraqqiy topgan jamiyatda daromadlarni shakllantiruvchi ishlab chiqarish omillari egalarining soni jamiyat a`zolari sonidan kamroq bo’ladi. Jami daromadlar shaxsiy iste`molga shaxsiy yordamchi xo’jalikdan natural tushumlar qiymatini va aholiga ijtimoiy fondlar hisobiga bepul va imtiyozli xizmatlar qiymatini hisobga olgan holda kirimning barcha manbalari bo’yicha pul daromadlarining umumiy yig’indisidir. Aholi jami daromadlari tarkibi Fuqarolar daromadlari darajasi ular farovonligining muhim ko’rsatkichidir. U jamiyatning har bir a`zosining dam olish, bilim olish, sog’liqni saqlash, zaruriy ehtiyojlarini qondirish imkoniyatlarini belgilaydi. Undan tashqari, oila daromadlari haqidagi ma`lumotlarni umumlashtirish mamlakat iqtisodiyotidagi holat haqida eng qimmatli axborot beradi va uning iqtisodiy-siyosiy kelajagini bashorat qilishga yordam beradi. Shuning uchun iqtisodchilar aholi daromadlari shakllanishini doimiy kuzatib boradi.