Режа: O’zbekiston zaminida adolatli jamiyat to’g’risidagi dastlabki qarashlar

1. O’tish davrining birinchi bosqichi 1991-2000 yillarni o’z ichiga olib, asosan milliy davlatchilik asoslari shakllantirildi. Bu dastlabki bosqich tom mahnoda tarixiy ahamiyatga ega bo’lgan davrbo’lib, tub islohotlar va o’zgarishlarni o’z ichiga oladi.

2. O’tish davrining ikkinchi bosqichi 2001–2007 yillarni o’z ichiga olib, bu bosqichda faol demokratik yangilanishlar va mamlakatni modernizatsiya qilish davri bo’lib, iqtisodiyotimizni barqaror rivojlantirish, siyosiy hayotimizni, qonunchilik, sud-huquq tizimi va ijtimoiy-gumanitar sohalarni izchil isloh qilishni ta’minlashda g’oyat muhim rolg’ o’ynagan davr bo’ldi⁹.
2. O’tish davrining «klassik», «inqilobiy», «evolyutsion»,

«SHok terapiyasi» va islohot yo’llari
Bugungacha demokratik tamoyillar asosida rivojlanayotgan mamlakatlarning o’tish davri tajribalariga asoslanib, o’tishning uchta asosiy yo’li yoki «model»i shakllanganligini ta’kidlash mumkin.

1. Uning birinchisi - klassik (anhanaviy) yo’l hisoblanadi. «Klassik yo’l» – deganda, insoniyatning demokratik taraqqiyot yo’liga o’tishning dastlabki shakli va uning dunyodagi ko’pchilik mamlakatlar taraqqiyotida samara berganligi asosidagi andozasi tushuniladi. Bu yo’lning xarakterli xususiyati shundaki, unda tashqi kuchlarning aralashuvisiz, mamlakatning o’z ichki imkoniyatlariga tayangan xolda demokratik jamiyatga o’tishi amalga oshadi. Bu yo’lning yana bir asosiy hususiyati shundaki, u uzoq tarixiy bosqichda amalga oshadi. O’tish davrida siyosiy sohada qancha burhonlar sodir bo’lishiga qaramasdan asosiy o’tishning islohotlari iqtisodiy sohada amalga oshirila boshlanadi. Bu sohadagi muhim tadbir xususiy mulkchilikni qaror toptirish hisoblanadi. Xuddi ana shu tadbirning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi, mamlakat hayotining boshqa sohalarini, xususan ijtimoiy-siyosiy va ma’naviy madaniy sohalarda ham islohotlarning amalga oshirilishi imkonini beradi.
O’tish davrining klassik yo’lidagi bunday jarayonning xarakterli tomoni shundaki, iqtisodiy sohada xususiy mulkchilikning rivojlanishidan aholining aksariyat ko’pchilik qismining ish bilan ta’minlashi imkoniyatini beradi. Ammo asosiy moddiy boylikning bir qism odamlarda to’planib qolishi, boshqalarning esa unga qaram bo’lib qolishlari mamlakat ichki hayotida katta bo’hronlar, hatto fuqarolar urushlarini keltirib chiqarishi mumkin. Bu jarayon mulk egalarining aholi farovonligini ta’minlash tomon qiladigan harakatlari o’zining samarasini bera boshlaganicha davom etadi. Xuddi ana shu jarayonlar zaminida aholining siyosiy ongi ham o’sib boradi. Ularning o’z huquqlarining tahminlanishiga erishishga intilishi kuchayadi. Bu o’z navbatida mamlakat siyosiy hayotida demokratik jarayonlarning yuzaga kelishi va uning o’sib borishiga o’z tahsirini o’tkazadi.
O’tish davri klassik yo’lning boshlanishi kapitalistik munosabatlarning yuqori bosqichi, uning iqtisodiyotda islohotlar o’tkazmasdan taraqqiy qilishiga imkoniyat yetmay qolishi oqibatida yuzaga keladi.
Bu yo’lning klassik (anhanaviy) yo’l deyilishiga sabab shuki, mamlakatlarning demokratik jamiyatga o’tishi dastlab xuddi ana shu ko’rinishda namoyon bo’lgan edi. Bugun yuksak taraqqiyotga erishgan AQSH, Angliya, Kanada, Braziliya va boshqa Yevropadagi ko’plab mamlakatlarning aksariyati ana shu yo’ldan borganlar. Klassik yo’l muammolarning ko’pligi, ularni hal qilishning murakkabligi, aholining bu jarayonga «ko’nikib» borishi kabi masalalar bilan bog’liq bo’lganligi uchun ham, Yevropa mamlakatlarida bu jarayon ikki, ikki yarim asrgacha davom etdi. Ana shu muhlat ichida mamlakatlarda iqtisodiy sohadagi yutuqlarning zaminida demokratik qadriyatlari ham shakllanadi va ularda bugun fuqarolik jamiyatini takomillashtirish jarayonlari davom etmoqda.