Reja: Qo‟l to‟pi o‟yin kelib chiqishi va rivojlanishi

91-rasm. yaqin qo‘li bilan uni tutadi, to‘p kaftlar orasiga tushadi.
To‘pni olib yurish. Basketbol o‘yinidan kirib kelgan bu usul ko‘proq yordamchi bo‘lib hisoblanadi, negaki gandbolda butun jamoa o‘ynaydi. Shuning uchun qarshida raqib bo‘lmagandagina to‘p yerga urib olib yuriladi. Bu usuldan yana raqiblar tomonidan jamoa zonasiga qaytishda foydalaniladi. To‘pni yerga urib yurishda uni kuzatish zarur: uning sakrash balandligi beldan oshmasin, to‘pga qaramay olib yurishga o‘rganilsa, yanada yaxshi. To‘pni yerga urib yurish mashqiga har bir mashg‘ulotda 2 — 3 daqiqa ajratiladi (91-rasm).
To‘pni otish. To‘pni otish uni sherikka uzatishdan jiddiy farqlanmaydi. Farqi shundaki, to‘pni otganda kuch bilan keskin otiladi. To‘p turli holatlardan turib (yuqoridan, pastdan, yondan, boshdan, orqadan) otiladi (92-rasm).
Joydan turib to‘p otish yetti metrli jarima, to‘qqiz metrli erkin zarbada, turli masofalardan kutilmaganda amalga oshiriladi.
Harakat paytida to‘p otishni bajarish uchun joyda turib to‘p otishni o‘zlashtirib olish lozim. Harakat paytida (1, 2, 3

qadamdan) to‘p otishni egallash qiyin emas. To‘pni tirsakdan bukilgan qo‘l bilan katta tezlikda to‘xtamay turib tayyorgarliksiz otish mumkin. To‘pni otish chog‘ida o‘yinchi og‘irlik markazini oyog‘iga o‘tkazadi, bu otish kuchini oshiradi.
Tirsakdan bukilgan qo‘l bilan yondan va pastdan to‘p otish usuli to‘pni uzoqqa ko‘p marotaba otganda qo‘llaniladi. Otish o‘tkir burchak ostida otuvchi tomonidan bel balandligida bajariladi. Otish ikki holatdan turib bajariladi. Birinchi holatda u tizza barobarida, ikkinchi holatda esa yelka barobarida, ba’zida undan pastda ham bajarilishi mumkin.
To‘g‘ri qo‘l bilan pastdan otish. O‘yinchi buni har qanday holatda bajaradi. Uni bajarish egilgan qo‘l bilan pastdan otishga o‘xshab ketadi.
To‘g‘ri qo‘l bilan yuqoridan otish. O‘yinchi buni yugurib va sakrab turib bajarishi mumkin. O‘yinchi yuqoriga sakrab o‘z sherigi otgan to‘pni ilib oladi va uni darhol uloqtiradi.
To‘pni 180 ° ga burilib, darvozaga orqa qilib turib ham otish mumkin.
To‘g‘ri qo‘l bilan yondan otish. Bu usul qo‘l egilmagan holda, kaftning qat’iy siltov harakati bilan bajariladi (93rasm).
To‘pni egallash, yulib olish, urib chiqarish:

1. 
   bir joyda turib oshirilayotgan to‘pni egallab olish
   

himoyachining muvaffaqiyatli egallagan pozitsiyasiga bog‘liq;

2. 
   to‘pni hujumchilar uzatganda egallab olish to‘p uchib
   

kelayotgan paytida tez sakrash orqali bajariladi;
d) to‘pni yuqoriga sakrab tutish hujumchilar burchak to‘pini o‘z sherigiga uzoqdan balandlatib otganida amalga oshiriladi. Agar himoyachi yaxshi holatda turgan bo‘lsa, u bunday to‘pni qiyinchiliksiz tutib oladi;
93-rasm.
8 — Jismoniy tarbiya

5. 
   oldingi qatordagi hujumchidan to‘pni olib qo‘yishhimoyachining tayyorligiga hamda egallab turgan pozitsiyasiga bog‘liq;
   
6. 
   raqib to‘pni olib borishida, uzatganida yoki darvozagaurmoqchi bo‘lganida olib qo‘yishi himoyachining to‘p yo‘nalishini qanchalik to‘g‘ri belgilashiga va qo‘li bilan uning yo‘lini to‘sishiga bog‘liq;
   
7. 
   raqibni ta’qib qilib to‘pni olishda himoyachi uni oldidanyoki yon tomonidan to‘sib qoladi (bunda raqibning qo‘liga tegish mumkin emas);
   
8. 
   himoyachi chalg‘itayotgan raqib hujumchisidan to‘pniolishda hujumchi zarba berishida yoki to‘pni yerga urish chog‘ida, yoki uzatganda olib qo‘yishi mumkin;
   
9. 
   hujumchi to‘pni darvozaga otish paytida himoyachi to‘pnihujumchi qo‘lidan urib chiqarib yuboradi. Harakat tez bajarilayotganda to‘pni urib chiqarib yuborish qiyinroq. Bunda himoyachi biroz orqaroqda yoki yon tomonda turishi zarur. Shundan so‘ng himoyachi hujumchi bilan bir paytda oldingayuqoriga sakraydi va darvozaga urilayotgan to‘pning yo‘lini panjalari bilan to‘sadi.
   

Otilgan to‘plar yo‘lini to‘sish, darvozani to‘pdan qo‘riqlash faqat darvozabonning emas, balki himoyachining ham ishidir. Bunda himoyachi panjalari yoyilgan qo‘lini to‘p uchib kelishi mumkin bo‘lgan yo‘nalishga tutadi. To‘sish doim ikki qo‘llab bajariladi. Faqat yondan kelayotgan to‘p bir qo‘l bilan to‘silishi mumkin (94-rasm). Darvozaga urilayotgan to‘p yo‘lini to‘sishning asosiy usullari quyidagilardan iborat: yuqoriga ko‘tarilgan qo‘llar bilan sakrab to‘sish, uchib kelayotgan to‘pni turli tomonlarga engashib hamda oyoq bilan to‘sish va boshqalar.
Yuqoridan uchib kelayotgan to‘p joyda turib, qo‘llarni yuqoriga ko‘targan holda yoki yondan to‘siladi. Agar to‘p balandroqdan kelayotgan bo‘lsa, balandga sakrab kaft bilan uning yo‘li to‘siladi. To‘pni yumshoqroq qabul qilish uchun panjalar yoyilishi lozim.
Yerdan 70 — 170 sm balandlikda uchib kelayotgan to‘pning yo‘lini to‘sish. Agar to‘p yon tomonga yo‘nalgan bo‘lsa, unga yaqin turgan qo‘l kafti ochiladi va ^94-rasm. ikkala qo‘l to‘pning yo‘liga qo‘yiladi.
Yerdan 40 — 50 sm balandlikda uchib kelayotgan to‘pning yo‘lini to‘sish. Himoyachi to‘pning yo‘nalishi tomon odimlaydi va to‘pni qo‘llarini oldinga cho‘zib to‘sadi. Mabodo, to‘p himoyachining o‘ng yoki chap tomonidan o‘tib ketayotgan bo‘lsa, unda biroz oldinga engashish zarur.
To‘pni oyoq bilan to‘sish. Agar himoyachi juda past uchib kelayotgan to‘pning yo‘lini to‘sishga ulgurmasa, unda shu usuldan foydalaniladi. Himoyachi oyog‘i bilan pastga egiladi. Aslida to‘pni oyoq bilan to‘sish qoidada man etilgan, lekin sharoit taqozo qilsa, qo‘llash mumkin. Bunda to‘sishga yo‘naltirilgan oyoq bilan bir paytda qo‘lni ham shu tomonga uzatishga harakat qilinadi. Yerga yaqin uchayotgan yoki yerga urilgan to‘pni o‘tirib to‘sish mumkin bo‘ladi.
. To‘pni darvoza maydonida turib uzatish mumkin emas. Agar himoyachi o‘z darvozaboniga uzatgan to‘p darvozaga o‘tib ketib uni darvozabon to‘xtatsa, 7 metrli jarima to‘pi belgilanadi.
Qo‘l to‘pi faqat qo‘llar bilan o‘ynaladi. Agar o‘yinchi uni oyog‘i bilan tepsa, hakam unga erkin to‘p tashlash bilan jarima beradi. Vaqtni cho‘zish uchun ataylab oyoq bilan o‘ynagan o‘yinchi maydondan chiqarib yuboriladi. Darvoza maydonidagi yoki dumalayotgan to‘pni olish mumkin emas.
O‘yinchini to‘p bilan qo‘rqitish mumkin emas, buning uchun o‘yinchi maydondan chiqariladi. Raqib to‘pni darvozaga tashlayotganda, uning qo‘lini ushlab qolgan o‘yinchi maydonda yetti metrli jarima to‘pi bilan jazolanadi. Hujumchini turtish, mayka yoki trusigidan tortish, himoyalanish uchun o‘z darvoza maydoniga kirish taqiqlanadi.
Maydondagi to‘pni o‘z darvoza maydoniga olib kirish mumkin emas, buning uchun 7 metrli jarima beriladi. Agar to‘p himoyachidan maydon tashqarisiga chiqib ketsa, burchak to‘pi belgilanadi. U yon chiziq va darvoza chiziqlari kesishgan joyda bajariladi. To‘p hakam hushtak chalganidan keyin otiladi. Burchak to‘pi darvozaga kirib ketsa hisoblanadi.
Darvozabon ham o‘z darvoza maydonidan to‘pni raqib darvozasiga yo‘naltirib gol urishi mumkin. Darvozabon maydonga chiqib qo‘shimcha o‘yinchi bo‘la oladi, lekin u markaziy chiziqdan o‘tib ketsa, to‘p jamoadan olib qo‘yiladi. Agar to‘pni darvozabon to‘xtatsa yoki u to‘pni urgandan so‘ng hujumchi darvoza chizig‘idan tashqariga chiqib ketsa, to‘pni o‘z sheriklariga yetkazib bera olishi mumkin. Darvozabonga o‘z maydonidan to‘p bilan chiqish, maydon chizig‘i tashqarisidagi to‘pni tutib olish (xatoga yo‘l qo‘yilgan deb, 9 metrli jarima beriladi), to‘pni urishga tayyorlanayotgan o‘yinchini turtish yoki unga tahdid solish (7 metrli jarima to‘pi beriladi yoki maydondan chiqariladi) man etiladi. Maydondan chiqarilgan darvozabon o‘rnini zaxiradagi o‘yinchi egallaydi, lekin maydondagi bir o‘yinchi chiqarib yuboriladi.
Gandbolda erkin to‘p, yetti metrli jarima va aybdor o‘yinchini vaqtincha maydondan chiqarib yuborish singari uch xil jazo turi bor. Buzilgan qoida unchalik qo‘pol bo‘lmasa, o‘sha joydan erkin to‘p tashlash belgilanadi. Qo‘pol xato uchun o‘yinchi 3 va 5 daqiqaga yoki o‘yin oxirigacha almashtirishsiz o‘yindan chetlashtirilishi mumkin. Bunda jamoa bir o‘yinchisiz o‘yinni davom ettiraveradi. Agar hujumchi gol urayotganda qoidani buzsa, darvoza tomonga 7 metrli jarima belgilanadi, ba’zida o‘yinchi maydondan chiqarib yuborilishi mumkin.
To‘qqiz metrli jarima to‘pi. Bunda raqibning jamoa a’zolari 9 metrli chiziqdan ortda turadilar. Himoyalanayotgan jamoa a’zolari esa darvozabonga orqa o‘girib turadilar (96-rasm). Zarba berilayotganda hakam hushtak chalishi shart emas. To‘pni darvozaga to‘g‘ridan to‘g‘ri emas, balki uni o‘zaro oshirib turib ham urish mumkin.
Yetti metrli jarima to‘pi gandbolda katta jazo hisoblanadi. Uni darvozabondan tashqari har qanday o‘yinchi bajarishi mumkin. Zarba chog‘ida barcha o‘yinchilar 9 metrli chiziqdan tashqarida turadilar. Zarba berayotganda 7 metrli chiziqni bosish, tayanch oyoqni yerdan uzish mumkin emas. Qoidani buzib urilgan gol hisoblanmaydi, o‘sha joydan erkin to‘p belgilanadi. 7 metrli jarima to‘pi paytida darvozabon darvozadan 3 metrdan ortiq chiqishi mumkin emas.