Reja: Raqobatning moxiyati va obektiv asoslari, shakllari va usullari

3. Kapitalga bo’lgan ehtiyoj. Bozorga muvaffaqiyatli kirib borishni ta’minlash uchun lozim bo’lgan investitsiyalar miqdori qanchalik yuqori bo’lsa, bunday bozorga kirish istagida bo’lganlar soni shunchalik kam bo’ladi. Ayniqsa, bu investitsiyalar, dastlabki reklama yoki ilmiy tadqiqot ishlari kabi qaytarilmaydigan xarajatlar bilan bog’liq bo’lgan taqdirda. Kapital nafaqat ishlab chiqarish vositalariga, balki iste’molchilarni kreditlash, moddiy ishlab chiqarish zahiralarini yaratish va yangi korxonani tashkil etish bilan bog’liq yo’qotishlarni kompensastiyalashga ham kerak bo’ladi. Yirik korporastiyalar deyarli har bir tarmoqqa kirish uchun etarlicha moliyaviy resurslarga ega bo’lishi bilan ham, kompyuter industriyasi va qazilma boyliklarni qazib chiqarish kabi muayyan sohalardagi juda ham katta kapital qo’yilmalarning lozimligi, potenstial raqobatdoshlar sonini qisqarishiga olib keladi.

4. Yanada yuqoriroq xarajatlar. Mustahkam o’rinlarni egallab turgan kompaniyalar, potenstial raqobatdoshlarning salohiyati va ishlab chiqarish miqyoslaridan qat’iy nazar, xarajatlar bo’yicha ular oldida ustunlikka ega bo’lishlari mumkin.

5. Taqsimot kanallariga ega bo’lish. Yangi raqobatdoshlar, o’z tovar yoki xizmatlarini taqsimlashning ishonchli kanallariga ega bo’lishni oldindan o’ylab qo’yishlari lozim. Misol uchun, yangi oziq - ovqat mahsulotlarining pastroq narxi, tovarni o’tkazish siyosati, sotuvlar hajmini oshirish bo’yicha hatti – harakatlar va boshqa usullar evaziga mavjud oziq - ovqat mahsulotlarini siqib chiqarishlari mumkin. Ulgurji va chakana savdo kanallari qanchalik cheklangan, va mavjud raqobatdoshlarning u erdagi o’rni qanchalik mustahkam bo’lsa, tarmoqqa kirish shunchalik qiyin kechadi.

6. Hukumat siyosati. Hukumat, listenziyalashtirish yoki xom - ashyo manbalariga ega bo’lishni cheklash yo’llari bilan, biror bir tarmoqqa kirishni cheklash yoki umuman man qilishi mumkin. Bunga misol qilib, spirtli ichimliklarning chakana savdosi, yuk mashinalari va kemalarda tashish kabi boshqariladigan tarmoqlarni keltirishimiz mumkin. hukumat, suv va havo ifloslanishi me’yorlari ustidan nazorat va boshqa xavfsizlik me’yorlari mexanizmi yordamida, to’siqlar yaratishi mumkin.

Bozordagi mavjud raqobatdoshlar munosabatining bashorati xam, ushbu bozorga kirish to’g’risida qaror qabul qilish uchun asos bo’lishi mumkin. Bozorda ustuvor o’rinlarni egallab turgan raqobatdoshlarning yomon munosabati, va quyidagi holatlar xavf tug’dirishi mumkin bo’lgan omillar qatoriga kiradi:

- mavjud raqobatdoshlar qarama - qarshi harakatlar uchun real salohiyatga, jumladan ortiqcha bo’sh naqd mablag’lar, foydalanilmayotgan yirik moliyalashtirish manbalari, ishlab chiqarish quvvatlari, taqsimot kanallari va iste’molchilarga bo’lgan kuchli ta’sirga ega bo’lishi;

- faoliyat yurituvchi kompaniyalar, bozordagi ulushini saqlab qolishi uchun yoki ortiqcha ishlab chiqarish quvvatlarining mavjudligi tufayli narxlarni pasaytirishga tayyorlashi;

- tarmoq o’sishi sust sur’atlar bilan amalga oshganda, bu yangi raqobatdoshlarni qabul qilish imkoniyatiga va ko’pgina hollarda barcha ishtirokchilarning moliyaviy samaradorligiga salbiy ta’sir ko’rsatadi.

Mavjud raqobotdoshlar o’rtasidagi kurash, ko’pgina hollarda (narx raqobati, tovarni bozorda ilgari surish va intensiv reklama taktikasidan foydalangan holda) barcha vositalar bilan foydali mavqega ega bo’lishga borib taqaladi. Raqobatni kuchayishi quyidagi omillarga bog’liq:

• ko’p sonli raqobatdoshlarning mavjudligi yoki ularning salohiyatini taxminan tengligi. So’nggi yillarda O’zbekistonda iqtisodiyotning ko’pgina tarmoqlarida, chet el raqobatdoshlarining ulushi oshmoqda;

  
  

• bozordagi ulush uchun kurashni keskinlashtiruvchi va bozorga ekspansiv ishtirokchilarni jalb qiluvchi tarmoqning sekin o’sishi;

  
  

• mahsulot yoki xizmat, xaridorni qo’yib yuborishga yo’l qo’ymaydigan va bitta raqobatdosh iste’molchilariga, ikkinchi bir raqotbatdosh tomonidan ta’sir o’tkazilishidan himoyalovchi, differenstiastiya yoki o’tish xarajatlari etishmasligini sezishi;

  
  

• doimiy xarajatlar yuqori yoki mahsulot tez buziladagan, bu narxlar pasayishiga undaydi. Asosiy materiallarni, misol uchun meva-sabzavot konstentratlari ishlab chiqaruvchi kompaniyalar talab pasayganda ushbu muammoga duch keladi;

  
  

• ishlab chiqarish quvvatlari hajmi odatda katta sur’atlar bilan oshib boradi. Yangi quvvatlar, talab va taklif o’rtasidagi muvozantni buzilishiga va, ko’pgina hollarda, qayta ishlab chiqarish va narxlar pasayishiga olib keladi;

  
  

• chiqish to’siqlari etarlicha yuqori. Chiqish to’siqlari ixtisoslashtirilgan aktivlar yoki menejmentning muayyan bir biznes tarafdori bo’lishiga o’xshash tarzda, kompaniyalar raqobatini keskinlashtiradi. Hattoki ular, investitsiya qilingan kapitalga yuqori bo’lmagan yoki negativ foyda olgan taqdirda ham. Ortiqcha ishlab chiqarish quvvatlari o’z faoliyatini davom ettiradi va kuchsizroq raqobatdoshlar orqaga qaytmasliklari sababli, muvaffaqiyatli kompaniyalar o’z foydasini yo’qota boshlaydilar. Agarda ortiqcha ishlab chiqarish quvvatlari butun tarmoq bo’ylab keng yoyilgan va bozorda chet el raqobatdoshlari mavjud bo’lganda tarmoq hukumatdan yordam so’rashi mumkin;

  
  

• raqiblar o’z strategiyalari, kelib chiqishi va o’ziga xosligi bilan bir - biridan farq qiladi. Ularning har biri raqobat kurashini qanday olib borish borasida o’z g’oyasiga ega bo’ladi, va kurash davomida bir-biridan ilgarilib boradi.