Bevosita o‘zgartiradigan datchiklar. Bevosita o‘zgartirgich datchikka misol bo‘lib, tenzodatchik (3.1,a-rasm) hisoblanadi. Ular, detallar yuza-sidagi deformatsiyalar va mexanik kuchlanganliklarni o‘lchashga ishlati-ladi. Tenzodatchikni P shaklida yuqori solishtirma qarshilikka va kichik diametrga (0,006-0,020mm)ega(konstantan)simdantayyorlashadi.Simnizichvateng
sirtmoq ko‘rinishida,
ingichka
qog‘oz varaqlari orasida joylashtirib, ularni
elimlashadi. Sim uchlarimlmairsgasi payvandla-nib, ular yordamida
tenzodatchik o‘lchagich sxemaga ulanadi. Tenzodatchik detal yuzasigamahkam
yopishtiriladi va u bilan birga deformatsiyalanadi. qarshilikning nisbiy o‘zgarishi R/ R, deformatsiyaga l/lva detal yuzasini kuchlan-ganligiga proporsionaldir,
Rk l
R l
undagi k-o‘zgarmas miqdor.
Demak, tenzodatchikda mexanik kattalik (deformatsiya), bevosita elektr
(qarshilik) miqdorga aylantiriladi.
Konstuksiyasi bo‘yicha, termo (issiqlik) datchiklar ham soddadir. Ularda harorat kuchlanishga (termoparalarda) yoki qarshilik (termoqarshi-liklarda) o‘zgarishiga aylantiriladi. Termoqarshiliklar (3.1,b-rasm) po‘lat, nikel yoki platinali simlardan tayyorlanadi, chunki ularning qar-shiligi haroratga bog‘liqdir. Haroratni o‘lchash uchun, magnitaviy va dielektrik o‘tkazuvchanligi issiqlikka sezgir bo‘lgan ferritlar va kon-densatorlar ishlatiladi. Termosezgir diod va tiristorlarda, kremniy kristallidagi p-no‘tishdagi o‘tkazuvchanlikni haroratga bog‘liqlik xusu-siyatidan foydalanishadi.
3,1-rasm. Qarshilikdatchiklari
Qarshilik datchiklari guruhiga, keng tarqalgan reostatli datchik (3.1,v - rasm) kiradi. Ular mexanizmlarning chiziqli siljishini tegishli Rqar- shilikni o‘zgarishiga aylantiradi. Dsurilgichni x masofaga siljitganda, reostatni Rqarshiligi proporsional ravishda o‘zgaradi.
Induktiv datchiklarda o‘lchanadigan miqdor, induktivlikni o‘zgarishi-ga
aylantiriladi. Masalan: ferromagnit material hqalinligini datchik(3.2,a-
rasm) o‘lchaydi. Agar h
qiymatiortibborsa,undahavotirqishikichrayadi,
natijada O cho‘lg‘amni induktivligi ortib, o‘lchagich sxema buni qayd etadi.
3,2 -rasm. Qalinlikni o‘lchaydigansxemalar
Sig‘im datchiklarda, kondensator sig‘imini plastinalar maydoni,ular
orasidagi masofa va dielektr doimiyligi orasidagi bog‘liqlikdan foy- dalanishadi. Sig‘imli datchiklar yordamida chiziqli va burchak siljish-lari,
harorat, havoni nisbiy namligi va boshqa parametrlarni o‘lchasa bo‘ladi.
Xususan 3.2, b-rasmda tasvirlangan sig‘imli datchik dielektrikdan qilingan
kondensatorni A va Bqalinliginio‘lchaydi.
plastinalari orasida joylashtirilgan varaqa h
Infraqizil nurlanish optik datchiklari yordamida (3.3-rasm) qizigan jism harorati o‘lchanadi. U sezgir element 3 yuzasida infraqizil nurlar-ni qayd
qiluvchi
linza 2
dan,
qizdiriladigan
va nur tarqatadigan jism 1 dan iborat
bo‘ladi. Bu o‘lchash natijasida sezgir 3 elementning
qarshiligi o‘zgaradi, hamda 4 va 5 chiqishlarida kuchlanishpaydobo‘ladi.Xuddishungato‘chxishkashda (bolometr) poezdlardagi qizib ketgan buksalarni avtoma-tik aniqlash apparatlaridaishlatiladi.
Oraliq o‘zgartirgichga ega datchiklar. Bu
datchiklar ketma-ket
bir nechta bevosita o‘zgartiradigan va ishlaydigan datchiklardan tashkiletilgan.
datchikni kirish miqdori bo‘lib xizmat qiladi.
3.4,a-rasmda tasvirlangan
datchik
burchak
tezligini kondensator S sig‘imiga aylantirishga
xizmatqiladi.Datchikniqabulqiluvchijismbo‘lib
markazdan qochma rostlagich hisoblanadi. U burchak tezlikni P prujinani
(oraliq qismi) siqish kuchi
bilan
taqqoslanadigan
mar-kazdan qochma kuchga
aylantiradi. Oraliq qismidakuch S kondensatorni yuqori qoplamasi bilan
-rasm.
35
Infra=izil nur tar=atuvchi
qoplan-gan rostlagichni pastki muftasini x
siljishiga olib keladi. Kondensator datchikni ijrochi qismi hisoblanadi, uni sig‘im plastinalar orasidagi smasofaga qarabo‘zgaradi.
-rasm. Orali= ыzgartirgichga ega datchiklarningsxemalari
,b-rasmdagi datchik Ukuchlanishnif
chastotasiga aylantiradi. Ukuchlanish strelkasi S sig‘imni o‘zgaruvchan kondensator bilan bog‘liq bo‘l-gan Vvoltmetr yordamida o‘lchanadi. S kondensator esa, chiqishdagi fchastotasi sig‘imga bog‘liq, topshiriq beruvchi Ggeneratorni konturga ulangan. SHunday qilib, datchikda ushbu o‘zgartirishlar bajariladi: UVvoltmetr strelkasini burchak siljishiGf.
Diskret o‘zgartiradigan datchiklar. Bu datchiklar ob’ektlarni hola-tini nazorat qilishadi va temir yo‘l avtomatika hamda telemexanika tizimlaridagi kirish axborotlarini manbai hisoblanadi.
Yo‘l bo‘lagini harakatlanuvchi tarkibdan ozodligini nazorat qilishlik uchun rels zanjiri (3.5-rasm) ishlatiladi. Rels zanjiri qilib izolya-siyalovchi tutashmalar IT bilan chegaralangan yo‘l bo‘lagini bir qismi qabul etiladi. Rels zanjirining bir uchidagi relslarga ta’minot ulan-sa, boshqa uchiga esa o‘tkazgich sifatida ishlatiladigan relslardagi tokka ishlaydigannazoratchi
asbob NA ulanadi. Odatda NA sifatida, elektromag-nit yoki induksion rele ishlatiladi.
-rasm. Relsli zanjirningsxemasi
Agar uchastka bo‘sh bo‘lsa, NA dan katta tok o‘tadi (rele yakori tor tilgan).
bo‘lmaganida bitta g‘ildirak juftligi bilan egallangan bo‘lsa (uni qarshiligi 0,06 Om va NA qarshiligidan ancha kichik), NA da tok keskin kamayadi (rele yakorni qo‘yib yuboradi). SHunday qilib NA holatiga qarab yo‘l bo‘lagini bo‘sh yoki bandligi haqida fikr yurgizish mumkin.
-rasmdatasvirlangan magnita- viy datchik yo‘lni ma’lum nuqtasidan
vagonlarning skat (g‘ildirak) lari
o‘tishligini qayd etadi.Bundaydat- chik
kontaktsiz magnitaviy tepki deb
atladi, hamda DM doimiymagnitdan, CH
Dostları ilə paylaş: |