Reja: umumiy holatlar nisbiy birliklar o‘zgarmas tok dvigatellarining mexanik tavsiflari magnit oqimi o‘zgarmas bo‘lganda mustaqil qo‘zg‘atish chulg‘amli dvigatelning

Mexanik tavsiflarning umumiy xususiyatlari. Dvigatelning hamma mexanik tavsiflarini to‘g‘ri burchak (dekart) koordinatalar tizimining to‘rtta kvadrantida tasvirlash mumkin. Birinchi kvadrantda yakorning musbat
6- rasm. Dvigatelni ishga tushirish diagrammasi.

yo‘nalishda aylangan dvigatel rejimidagi mexanik tavsif­lari, uchinchi kvadrantda esa reverslashdagi dvigatel rejimi moment va burchak tezligi teskari ishora bilan joylashadi. Oxirgi tavsiflarni quyidagi formula bilan hisoblab chiqish mumkin:

(28)
Energiyani tarmoqqa qaytarib generator (rekupera­tiv) tormozlash, dinamik tormozlash va teskari ulash rejimida tormozlash tavsiflari ikkinchi va to‘rtinchi kvadrantlarda joylashadi.
Energiyani tarmoqqa qaytarib (rekuperativ) tormozlash. Bu rejim dvigatelni dvigatel rejimida ishlayotganda mexanizm harakatga (dvigatel aylanishiga) qarshilik ko‘rsatmaydigan hollarda mavjud bo‘ladi.
Bunda momentlar yig‘indisi ta’siri ostida elektr yuritma tezlanishi ortadi (tezlanadi), natijada dvigatelning EYK ortadi (27) tenglama bilan aniqlanadigan tok qiymati esa kamayadi. Dvigatel burchak tezligi salt yurish tezligi w₀ ga yetganda EYK ning qiymati tarmoq kuchlanishi qiymatiga, tok esa nolga teng bo‘ladi:


I = (U -K_Ew)/R = 0. (29)

Statik (qarshilik) momenti ta’siri ostida dvigatel tezligi ortib boradi (w > w₀), natijada uning EYK tarmoq kuchlanishidan katta bo‘ladi, shuning uchun:

I = (U - K_Ew)/R = (U-E)/R < 0. (30)

Shunday qilib dvigatel momenti o‘z yo‘nalishini o‘zgartiradi, ya’ni, harakatlantiruvchi emas, balki tormozlovchi bo‘lib qoladi. Tezlikning o‘rnatilgan holatiga statik moment va dvigatelning tormozlash momenti o‘zaro muvozanatda bo‘lganida erishiladi. Bu holda elektr mashina mexanik energiyani elektr energiyaga aylantirib, tarmoqqa beradigan generatorga aylanadi.

Amalda bunday tormozlash ko‘tarish — transport qurilmalarida qo‘llaniladi. 7- rasmda dvigatelning mexanik tavsiflari tasvirlangan va yukni M_q momenti bilan tushirayotganda uni teskari aylanishi ko‘rsatilgan.
Yukni tushirish jarayonining boshlanishida M ni chegaralash uchun yakor zanjiriga qo‘shimcha qarshilik kiritiladi. Shundan so‘ng dvigatel tabiiy mexanik tavsifga o‘tkaziladi. Tezlik M_q ning o‘rnatilgan qiymatidan w₀ tezlikdan ozgina kattaroq


7- rasm. Ko‘tarish mexanizmi yuritmasining rekuperativ
tormozlash rejimidagi mexanik tavsiflari.

bo‘ladi. Shuning uchun yukni tushirishdagi bunday tormozlash rejimida tezlik yukni ko‘tarishdagi tezlikdan kattaroq tezlikda amalga oshiriladi.