Reja: Zamonaviy o‘qituvchi faoliyatining mazmuni

1.4-rasm. Pedagogning individual ta’lim trayektoriyasini
tuzish va amalga oshirish algoritmi
Tashxis. Birinchi bosqichda pedagogning boshlang‘ich holati, Ya’ni ayni vaqtdagi kasbiy mahorati darajasi, kasbiy qiyinchiliklari, ehtiyojlari, qiziqishlari, subyektiv pozitsiyasi, intellektual-ijodiy faoliyatining individual uslubi va o‘ziga xos xususiyatlari aniqlanadi. Buning uchun kompleks kasbiy tashxis o‘tkaziladi. Tashxis anketa, test, suhbat metodlaridan foydalanib, maslahatchi bilan hamkorlikda o‘tkaziladi. Shu o‘rinda, alohida ta’kidlash lozimki, pedagogning o‘z-o‘zini tashxislash, o‘z-o‘zini tahlil qilish, o‘z-o‘zini baholay olish tajribasi hamda shaxsiy salohiyati, kasbiy ehtiyojlari, imkoniyatlari chegarasini anglashi va turg‘un motivga ega bo‘lishi juda ham muhim. Chunki, pedagog o‘zini kasbiy anglashi orqaligina faoliyatidan ko‘zlangan maqsad hamda vazifalariga erishish vektorini ko‘ra olishi mumkin. Quyida pedagoglar kasbiy qiyinchiliklari va ehtiyojlarini kompleks tashxislash xaritasidan namuna keltiramiz:


Maqsadni aniqlashtirish. Mazkur bosqichda o‘tkazilgan tashxis natijalariga ko‘ra malaka oshirish maqsadi (malaka oshirish maqsadining individual tanlovi) va kutiladigan natijalar belgilanadi. Maqsadni belgilashda nafaqat pedagogning kasbiy qiyinchiliklari va ehtiyojlari, balki tashqi talablar (davlat va jamiyat buyurtmasi, ta’lim muassasasi ehtiyojlari, ota-onalar, o‘quvchilar takliflari) mutanosibligi ham inobatga olinadi.
Mazmunni shakllantirish. Pedagogning individual ta’lim trayektoriyasi mazmunini loyihalashda mavjud resurslar moslashtiriladi. Avval o‘quv rejalarining invariant qismi, ya’ni o‘zlashtirilishi lozim bo‘lgan (tayanch) modullar bilan tanishtiriladi, keyin esa maslahatchi bilan birgalikda dasturning variativ qismi shakllantiriladi. Bu qism malaka oshirish o‘quv rejalarining variativ modullari, turli metodik tadbirlarda ishtiroki, loyihalar tayyorlash (yoki ilg‘or tajribasini) va tatbiq qilish, mustaqil ta’lim hamda pedagogik faoliyatiga doir boshqa ishlardan iborat bo‘lishi mumkin. Loyihalangan mazmun qo‘yilgan maqsadga erishish uchun egallanadigan kompetensiyalarni to‘liq qamrab olishi zarur.
Dasturning metodistlar, pedagogning mutaxassisligiga mos bo‘lgan kafedra o‘qituvchilari bilan birgalikda ishlab chiqilishi zaruriy taomil bo‘lib, unda invariant modullar soni va soatlari miqdori aniq ko‘rsatiladi hamda ixtiyoriy miqdordagi variativ modullar belgilanadi.
Yo‘nalishni belgilash. Bu bosqichda pedagogning malaka oshirish ta’lim ishtirokchilari bilan o‘zaro ta’sir mexanizmi va harakat yo‘nalishlari belgilanadi. Unda pedagog maslahatchi bilan hamkorlikda malaka oshirish shakllarini (an’anaviy yoki masofiy kurslar, harakatdagi o‘quv mashg‘ulotlari, ustoz-shogird tizimi, stajirovka, bilvosita malaka oshirish, mahorat maktabi, turli metodik tadbirlar va b.), vaqt mezonlari, hisobot, tahlil hamda nazorat turlarini belgilaydi. Individual ta’lim yo‘nalishi ta’lim muassasasi rahbari tasdig‘idan o‘tkazilib, tegishli kelishuvlar asosida me’yoriy jihatdan mustahkamlanganidan so‘ng uni amalga oshirish jarayoni boshlanadi.
Amalga oshirish. Belgilangan individual ta’lim yo‘nalishi maslahatchining ilmiy-metodik kuzatuvida va shaxsiy tajribalariga tayangan holda amalga oshiriladi. Bu bosqich juda murakkab bo‘lib, pedagogning o‘z oldiga qo‘ygan maqsadiga erishishida sabotliligi va mas’uliyatni zimmasiga ola bilishini belgilaydi. Pedagogning mahorati individual faoliyatini maqsadli tashkillashtirish, samarali amalga oshirish vositalarini qidirish, harakatlarini tahlil qilish mezonlarini belgilashi, tahrirlay va baholay olishi hamda aniq muddatlar bilan ishlash ko‘nikmasida ko‘rinadi. Zarur hollarda maslahatchi bilan birgalikda qo‘shimcha mutaxassislar jalb qilinadi yoki maslahatlashiladi.
Jarayonda individual ta’lim trayektoriyasi uning maqsadi, mazmuni, amalga oshirish strategiyalari va taktikasi tahriri natijasida o‘zgarishi mumkin. Yo‘nalish davomida pedagog malaka oshirish shakllari (masalan, an’anaviydan masofaviyga yoki teskarisi), tanlangan variativ modullar (masalan, qaysidir modullardan voz kechish yoki boshqasini tanlash) va belgilangan vaqtni o‘zgartirishi mumkin.
Tahlil va refleksiv baholash. Bu bosqich yakuniy bo‘lib, unda jarayondagi faoliyatning ta’limiy mahsulotlari namoyon qilinadi, natijalar tahlil qilinadi va qo‘yilgan maqsadga solishtiriladi. Refleksiya individual suhbat, o‘z-o‘zini baholash, o‘z-o‘zini tahlil qilish, o‘zaro baholash va nazorat, o‘zgarishlarni taqqoslash hamda refleksiv esse shakllarida tashkil etiladi.
Shunday qilib, kasbiy rivojlanish individual ta’lim trayektoriyasi pedagogga o‘z kompetentliligini takomillashtirishga faol intilish, tezkor refleksiv rostlash, ilmiy-metodik kuzatuv asosida kasbiy, shaxsiy individualligini ko‘rsatish va isbotlash, qadriyatli-anglangan dunyoqarashi, e’tiqodini yuksaltirish, ilg‘or tajribalarini namoyon qilish, ommalashtirish hamda alohida o‘ziga xos bo‘lgan professionalizmini o‘stirishga sharoit yaratadi. Quyida pedagogning kasbiy rivojlanish individual ta’lim trayektoriyasini tuzish shaklidan namuna keltiramiz: