7-Tema:Lipidler
Reje:
1.
Lipidlerdin` ximiyalıq quramı, du`zilisi ha`m funktsiyası
2.
Lipidlerdin` klassifikatsiyası. Triglitserinlerdin` du`zilisi
3.. Maylardı xarakterlewshi sıpat ko`rsetkishleri.
4.Quramalı lipidlerdin` elementar quramı. Fosfotidlerdin` du`zilisi ha`m
qa`siyetleri, olardın` biologiyalıq a`hmiyeti.
5.Glikolipidlerdin` du`zilisi ha`m wa`killeri
1.Lipidlerdin` ximiyalıq quramı, du`zilisi ha`m funktsiyası
Lipidler – quramalı organik birikpeler bolıp, o`simlik ha`m haywanat
a`leminde ken` tarqalg`an tiykarg`ı azıq zatlardan esaplanadı. Olar suwda
erimeydi, biraq organik eritiwshilerde – efir, atseton, benzol, xloroform ha`m
basqalarda jaqsı eriydi
Lipidler tirishilik protsessinde ayrıqsha rol atqarıp, energiyag`a bay bolg`an
azıq zatlar, kletka strukturasın payda qılıwda qatnasadı.
2.Lipidlerdin` klassifikatsiyası. Triglitserinlerdin` du`zilisi
Lipidler ximiyalıq quramı, du`zilisi ha`m organizmdegi funktsiyasına qarap,
to`mendegi toparlarg`a bo`linedi:
A.
A`piwayı lipidler: may kislotalarının` ha`r qıylı spirtler menen payda
bolg`an quramalı efir.
1. Glitseridler – u`sh atomlı spirt glitserin menen joqarı molekulyar may
kislotalarının` quramalı efiri.
2. Mumlar: joqarı molekulyar bir atomlı spirtler ha`m joqarı molekulyar may
kislotalarının` efiri.
B. Quramalı lipidler: may kislotalarının` spirtler menen payda bolg`an
quramalı efiri bolıp, quramında qosımsha basqa toparlardı saqlaydı.
1. Fosfolipidler: quramında may kislotaları ha`m spirtlerden tısqarı fosfat
kislota qaldıg`ın, azot tiykarları ha`m basqa komponentlerin saqlaydı.
2. Glikolipidler
3. Steroidlar
4. Basqa quramalı lipidler: sul`folipidler, aminolipidler.
V. Lipidlerdin` qa`siyetleri: may kislotaları, glitserol, steril ha`m basqa
spirtler, may kislotalarının` al`degidleri, mayda eriwshi vitaminler ha`m
gormonlar.
Maylar joqarı molekulalı may kislotalarının` u`sh atomlı spirtler (glitserin)
menen payda bolg`an quramalı efirler. Bunday du`zilgen maylar
triglitsiridler
dep
ataladı. Ulıwma du`zilisi to`mendegishe.
CN
2
- O - CO - R
1
|
CN - O - CO - R
2
|
CN
2
- O - CO - R
3
R
1
, R
2
, R
3
– may kislotalarının radikallari.
Maylardın` fizik-ximiyalıq qa`siyetleri glitserin menen efir baylanısların
payda etiwshi may kislotalarının` ta`biyatına baylanıslı. Maylar quramındag`ı may
kislotaları ha`r qıylı boladı. olar quramındag`ı may kislotaları toyıng`an ha`m
toyınbag`an boladı. To`mende en` a`hmiyetke iye bolg`an may kislotaların
keltiremiz.
Toyıng`an may kislotaları
Atı
Formulası
Moy
kislota
SN
3
- (SN
2
)
2
- SOON
Kapronat
SN
3
- (SN
2
)
4
- SOON
Pal`mitat
SN
3
- (SN
2
)
14
–
SOON
Stearinat
SN
3
- (SN
2
)
16
–
SOON
Araxinat
SN
3
- (SN
2
)
18
–
SOON
Begenat
SN
3
- (SN
2
)
20
–
SOON
Lignotserat
SN
3
- (SN
2
)
22
–
SOON
Toyınbag`an may kislotaları
Atı
Formulası
Pal`mitiloleinat
SN
3
-(SN
2
)
5
-SN=SN-(SN
2
)
7
-SOON
Oleinat
SN
3
-(SN
2
)
8
-SN=SN-(SN
2
)
8
-SOON
Linolenat
SN
3
-SN
2
-SN=SN-SN
2
-SN=SN-SN
2
-
SN=SN-(SN
2
)
7
-SOON
Araxidonat
SN
3
-(SN
2
)
4
-SN=SN-SN
2
-SN=SN-SN
2
-
SN=SN-SN
2
-SN=
=SN-(SN
2
)
3
-SOON
|