Respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi toshkent davlat texnika universiteti qo‘qon filiali ijtimoiy va gumanitar fanlar kafedrasi dinshunoslik uslubiy qo‘llanma Bakalavrning barcha ta’lim yo‘nalishlari uchun qo‘qon-2023

3. Najmiddin Kubro ta’limoti
Musulmon olamidagi eng zabardast mutasavvuf donishmandlardan biri buyuk vatandoshimiz shayx Najmiddin Kubrodir. 
Abul-Jannob va Tomatul Kubro laqablariga sazovor bo‘lgan tasavvufning Kubraviya silsilasining asoschisi Najmiddin Kubroning to‘liq ismi Ahmad ibn Umar ibn Muhammad Xivaqiy al-Xorazmiydir. Hijriy oltinchi va yettinchi asrlarda yashagan Najmiddin Roziy, Majiddin Bag‘dodiy, Sa’diddin Hamaviy, Sayfiddin Bahorziy va Bahovuddin Valad kabi siymolar u kishining murid va shogirdlari bo‘lgan. 
Ahmad ibn Umar Abul-jannob Najmiddin Kubro 540 hijriy yilda (1145) Xorazmning Xivak shahrida dunyoga keladi. 
Abdurahmon Jomiy o‘zining “Nafahot ul-uns” asarida yozishicha, Najmiddin bolalik paytidayoq ilm istab Misrga ravona bo‘ladi. Misrda Ruzbehon Vazzon al-Misriy (vaf. 584/1148) degan olim dargohida ta’lim oladi. Al-Misriy esa, o‘z navbatida, mashhur mutasavvuf donishmand Abu Najib as-Suxravardiydan ta’lim olgan edi. Ruzbehon uni o‘z o‘g‘lidek yaxshi ko‘rib, alohida mehr bilan tarbiya qiladi, hatto qizini nikohlab berib, o‘ziga kuyov qilib oladi. 
Ammo ilmga chanqoq Najmiddin Kubro ko‘p o‘tmay Tabrizga borib, u yerdagi Imom Abu Mansur Hafda degan donishmanddan islomiy ilmlarni o‘rganadi va Tabrizda shayx Bobo Faraj, Ammor Yasir, Ismoil Kasriy kabi ulkan mutasavvuflardan tasavvufga oid ko‘pgina ilmlarni ham egallaydi. U kishi shayx Ismoil Kasriy qo‘lida xirqapush darajasiga yetib, ul hazratning oq fotihasini oladi. So‘ngra Misrdagi ustozi va qaynotasi Ruzbehon maslahati bilan o‘z vatani – Xorazmga qaytib kelib, xonaqoh kuradi va shogirdlar tarbiyasiga katta e’tibor beradi. “Kubraviya” yoki “Zahobiya” tariqatiga asos soladi. Bu tariqat ta’limoti hadis va shariatga asoslangan bo‘lib, o‘z davrida Xuroson, Movarounnahr, Hindiston va boshqa musulmon mamlakatlari xalqlari orasida keng tarqaladi. Mazkur tariqat soliklari orasida zikrni ovoz chiqarmasdan (xufiya) ijro qilish usuli joriy bo‘lgan. 
Najmiddin Kubroning Xorazmdagi so‘nggi hayoti o‘ta og‘ir, shiddatli va murakkab sharoitda kechadi. Bu davrda Turon o‘lkasidagi Xorazm, Shosh, Buxoro va Samarqand hukmdorlarining noahilligi, tang nazarligi tufayli mo‘g‘ullarning Turkistonga qilayotgan hamlalari kuchayib, Chingizxon lashkarboshilari Movarounnahrdagi yirik shaharlarni birin-ketin beayov bosib olishga muvaffaq bo‘lganlar. 1221 yilning jumad ul-avval (iyul) oyida Chingizxon lashkarboshilaridan biri Xulaguxon o‘zining yosh o‘g‘li, tumonat lashkari bilan Urganch qal’asini o‘rab oladi. Urganch shahri qamal ichida qolib, aholi nihoyatda og‘ir sharoitda azob chekayotgan bir asnoda munkillab qolgan, yetmishdan oshgan Najmiddin Kubro xalq orasidan lashkar to‘plab, qo‘lida qurol bilan qal’ani bir necha kun davomida dushman hamlalaridan saqlab turadi. 
Najmiddin Kubro mo‘g‘ul bosqinchilariga qarshi o‘z muridlari bilan shiddatli jangga kirib, shahid bo‘lgan. Jangdan keyin, u kishining jasadini darhol topisha olmagan. Chunki ul zot qiyma-qiyma qilib tashlangan edilar. Shahid bo‘lganliklari haqidagi ma’lumotni hijriy (710) (1311) yilda yozilgan Rashididdin Fazlillohning “Jomeat ul-tavorix” (“Tarixlar to‘plami”) asarida uchratamiz. 
Chingizxon shayx Najmiddin Kubroning mashhurliklarini eshitgan bo‘lganligidan Xorazmga hujum qilish oldidan, u kishiga chopar yuborib, “men Xorazmni qatliom qilmoqchiman, shuning uchun Sizdek ulug‘vor shaxsni u yerdan ketib, bizga qo‘shilishingizni so‘rayman”, degan. Ammo shayx unga javoban: “Men yetmish yil umrim davomida xorazmliklar bilan turmushning achchiq-chuchugini birga tortganman. Endi ular boshiga balo-qazolar yog‘ilayotgan paytda qochsam, muruvvatdan bo‘lmaydi” , degan. Bu voqea hijriy 618 (1221) yilda ro‘y bergan. Bu haqdagi ma’lumot “Tarixi guzida” (“Tanlangan tarix”), Abdurahmon Jomiyning “Nafahot ul-uns”, keyinchalik esa, “Ravzat ul-safo”, “Habib us-siyar” va boshqa mashhur tarixiy kitob va tazkiralarda ham uchraydi. Hijriy 733 (1334) yilda Xorazmga safar qilgan mashhur arab sayyohi Ibn Battuta Urganch shahridan chiqa berishdagi zoviyada Najmiddin Kubroning maqbarasi va boshqa ulug‘larning mozorini ko‘rganligini yozadi. 
Najmiddin Kubro bir necha ilmiy asarlar va ruboiylar yozganki, ular juda ko‘p tazkiralarda uchraydi. U o‘z qarashlarini arab tilida yozgan bir qator risolalarida bayon qilgan. Ulardan asosiylari “Favo’ix al-Jamol va favoix al-jalol”, “Al-Usul al-ashara”, “Risolat al-xo’if al-xa’im min laumon al-la’im” va boshqalardir. Bu asarlar arab mamlakatlari va Turkiyada bosib chiqarilgan. Uning arab tilida yozgan “Risolatun odob ul-zokirin” (“Zikr aytuvchilar odobi haqidagi risola”) asarining Abdurahmon Jomiyning shogirdi Abdul G‘ofur Loriy tomonidan fors tiliga qilingan tarjimasi bizgacha yetib kelgan va O‘zbekiston Fanlar Akademiyasi Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik institutida № 503-X raqami ostida saqlanmoqda. Bu asarning asl nomi arabcha “Al-usul al-ashara” (“O‘n usul” yoki “O‘n asos”) deb ataladi. 
Najmiddin Kubro “Beshikdan to qabrgacha ilm izla” hadisi sharifiga amal qilgan. U diniy, ilohiy, laduniy ilmlar bilan birga dunyoviy ilmlarni ham o‘rganishga erishdi. Diniylikni dunyoviylik bilan bog‘lashga harakat qilish ushbu tariqatning asosiy xususiyatidir.