Rivojlanish falsafasi reja

Alohidalik kategoriyasi olamdagi narsa, voqea va jarayonlarga xos bo‘lgan 
aniq, yagona takrorlanmaydigan belgilar hamda xususiyatlarni ifodalaydi. Mazkur 
kategoriya tabiat va ijtimoiy hayotdagi narsa, alohida hodisa, juz’iy fakt va yagona 
voqea haqidagi tushunchalarni ham bildiradi. Masalan, har bir millatga xos 
madaniyatning til, urf-odat, an’ana, milliy xarakter, psixologiya kabi belgilari ayni 
shu shakl va mazmunda boshqa xalqlarda takrorlanishi mumkin bo‘lmagan 
ayrimlikdir. SHuningdek, tibbiyotda infarkt miokardi – Yurak-tomir kasalliklari 
sistemasida o‘ziga xos belgi va xususiyatlariga ko‘ra ayrimlikni ifodalaydi. 
Alohidalik kategoriyasi moddiy olam mavjudligi va undagi munosabatlarning faqat 
bir tomonini ifodalaydi, xolos. Ayrim olingan voqea, hodisa, alohida predmet va 
jarayonlar, ularga xos belgilar bilan, ayni paytda materiyaning konkret 
ko‘rinishlari, predmet, voqea va protsesslarni o‘xshash, aynan tomonlarini 
bildiruvchi umumiy belgilari ham mavjud. 
Umumiylik kategoriyasi narsa, hodisa, jarayonlarga xos asosiy, doimiy 
takrorlanadigan belgilar va xususiyatlar yig‘indisini bildiradi. Bu kategoriya 
narsalarning kelib chiqish jihatidan umumiy ekanligini, ular taraqqiyot umumiy 
zanjirining uzviy bog‘liq xalqalari ekanligini, bir xil qonuniyatlarga bo‘ysunishi 
mumkinligini anglatadi. 
Masalan, har qanday o‘tish davri eski jamiyatdan yangisiga o‘tish 
muammolarini hal etilish shakli bo‘lib, uning mazmuni mavjud ijtimoiy, iqtisodiy 

---

munosabat, tartiblarni tubdan o‘zgartirishdan iboratdir. Xususan, O‘zbekistondagi 
hozirgi o‘tish davrida ham ana shunday o‘zgarish amalga oshmoqda, ammo bu 
jarayonda faqat bizning mamlakatimizga xos xususiyatlar ham bor. Xullas, 
umumiylik ayrimlikka nisbatan keng mazmunga ega, u ayrim narsa, hodisa va 
jarayonlarga xos bo‘lgan ichki qonuniyatni, umumiy asosni, o‘xshashlikni 
anglatadi. 
Xususiylik – narsa yoki hodisalarning shunday doirasiki, bunda ular ma’lum 
bir munosabatda umumiy, boshqasida esa alohidalikdir.
Falsafaning bu kategoriyasi bilan «butun», «qism» «struktura», «sistema», 
«element», kategoriyalari o‘rtasida uzviy bog‘liqlik va muayyan farqlar mavjud. 
YA’ni «alohidalik», «xususiylik», «umumiylik» narsa va hodisalar rivojlanish 
jarayonidagi bog‘lanish, aloqadorlik munosabatlarining yaxlitligini nisbatan 
mustaqil ifodalash bo‘lsa, «butun», «qism», «struktura», «sistema», «element», 
kategoriyalari esa, ularning makon va zamondagi bog‘lanish munosabatlarini 
jarayon tarzida ifodalashdir. SHu nuqtai nazardan, butunni umumiylik, qismni yoki 
elementni alohidalik tarzida olib qarash holatlari uchraydi. SHuningdek, muayyan 
o‘xshashlik bo‘lishiga qaramasdan, sistemani umumiylik tarzida qabul qilish 
mumkin emas. Bunda sistema turli darajadagi umumiyliklarning majmui ham 
bo‘lishi mumkin. Umuman, narsa va hodisalarni targ‘ibiy jihatdan «butun», 
«qism», element» larga ajratish bilishga xos nisbiy hodisa bo‘lib, uning 
samaradorligini ta’minlaydigan zaruriy shartdir. SHunga ko‘ra, Yuqorida aytilgan 
har ikkala kategoriyalar tizimi bilishning bosqichi sifatida emas, balki uzili sifatida 
olib qaralishi kerak.