Shved sotsiologi, politologi, tadqiqotchisi Rudolf Chellen 1864 yilda tavallud topadi.
Shved sotsiologi, politologi, tadqiqotchisi Rudolf Chellen 1864 yilda tavallud topadi.
Yevropa va nemis klassik geosiyosat maktabining asosiy yaratuvchilaridan hisoblanadi.
O’zini Fridrix Ratselning shogirdi hisoblagan Chellen ham geosiyosat tushunchasining mualliflaridan biri bo’ldi.
Xuddi Rattsel singari, Chellen ham davlatni jonli organizm deb hisoblagan.
Oʼzining “Davlat hayot shakli sifatida” (1916) asarida mazkur tezisni ilgari surar ekan, u davlat – inson hayotining har xil tomonlarining tasodifiy yoki sunʼiy yigʼindisi emas, deb yozgan edi.
R.Chellen geosiyosatga siyosatshunoslikning muhim bir qismi sifatida qaragan.
R.Chellen geosiyosatga siyosatshunoslikning muhim bir qismi sifatida qaragan.
―Buyuk kuchlar: zamonaviy katta siyosatdan ocherklar (1914),
―Davlat hayotning muhim shakli sifatida (1916),
―Siyosiy tartiblar asoslari (1920) nomli asarlari olim ijodining asosini tashkil etadi.
R.Chellen davlatning qudratini unda mavjud bо’lgan beshta jihat bilan bog’laydi.
Davlat xо’jaligi deganda R.Chellen davlatning ichki imkoniyatlaridan kelib chiqib о’zini istalgan sharoitda zaruriy mahsulotlar bilan ta‘minlashga asos bо’ladigan omillar – tabiiy resurslarga, bozor tuzilmalariga va shu kabi boshqa omillarga egaligini, ularning dunyo xо’jalik tarmoqlari bilan qanday darajada bog’langanligini nazarda tutadi.
Xo’jalik
Tabiiy geografik omillar
Davlat qudrati
xalq
Boshqaruv shakli
Geosiyosat fanining quyidagi bо’limlardan iboratligini aytadi:
Davlatning siyosiy jihatdan qanday muhit bilan qurshalganligini о’rganadi.
Bunday omillar davlatga atrofdan ittifoqdoshlar qidirish va davlatlararo kelishuvlarning boshqa variantlarini yuzaga keltirish uchun muqobil siyosatlarni ishlab chiqish masalasini yuzaga chiqaradi.
toposiyosat
Joylashuviga kо’ra davlatning hududiy shakllarini о’rganuvchi bilimlar majmuasi.
Morfosiyosat uchun davlat hududlari qanday boyliklarga egaligi muhim emas.
morfosiyosat
Davlat hududlarining markazga qanday pozitsiyada ekanligini, ular munosabatlari kо’lamini tadqiq etuvchi bilimlar.
R.Chellen fiziosiyosatni davlatning, davlatga qarashli boshqa hududlarning qay darajada jismoniy kuchga egaligi yoki ega emasligi bilan bog’laydi.
fiziosiyosat
Chillen
Birinchi Jahon urushidan va Versal sulh bitimi imzolangandan keyin Chellen ulkan geosiyosatda muhim rol oʼynaydigan uch geografik omil toʼgʼrisidagi tezisini asoslab berdi. U hududning kengayishi, hududiy yaxlitlik va harakat erkinligini bu omillarga oid deb hisobladi.
Chellen dengiz floti va dengiz yoʼllarida hukmron boʼlgani tufayli Buyuk Britaniya boshqalarga qaraganda koʼproq harakat erkinligiga ega boʼlgan, deya tasdiqlagan. Buyuk Britaniyaga hudud kengayishi omili ham xosdir. Biroq, katta mustamlakalari boʼlishiga qaramay, Britaniya hududiy yaxlitlikka ega emas.
Britaniyaning mustamlakalari yer yuzasining 24 foyizini egallashiga qaramay, jahonning turli tomonlariga sochilgani ingliz siѐsatining zaif tomonidir. Olimning fikricha, keng hududga ega boʼlgan Rossiya hududiy jihatdan yaxlitdir. Аmmo uning harakat erkinligi yoʼq, chunki keng dengizlarga chiqish imkoni chegaralangan.
