S. F. Abdirasilov

V bob. AMALIY MASHG‘ULOTLARNI TASHKIL ETISH
MAZMUNI
Amaliy mashg‘ulotlarda talabalar dasturga muvofiq mavzuli- 
tasvirli rejalar, dars turlariga ishlanmalar tuzadi, ularga didaktik 
materiallar tayyorlaydi hamda badiiy bezak san’ati va amaliy grafik 
ishlar, haykaltaroshlik bilan shug‘ullanish nazarda tutilgan.
Amaliy mashg‘ulotlaming taxminiy tavsiya etiladigan mavzulari:
1. 
BoshIang‘ich 
ta’lim 
o‘quv dasturini 
o‘rganish 
va
rejalashtirish.
Butun o‘quv yiliga mo'ljallangan tasviriy san’at dasturiga mavzuli 
tasvirii jadval tuzish. 0 ‘quv yilining har bir choragiga dars mavzularini 
metodik jihatdan to‘g‘ri taqsimot qilishni o‘rganish.
-
Dasturni o‘rganib chiqish va rejalashtirish. Mavzularga oid 
ko‘rsatmalar tayyorlash.
Metodik ko‘rsatma.
1. 
Mashg‘ulot mavzularini taqvimiy tasvirii rejalashtirilishi.
Namunaviy dastur asosida tasviriy san’at darslarini rejalashtirish -
eng murakkab ishlardan hisoblanib, u mavzularni tasvirii rejalashtirish 
dasturi deb nomlanadi.
Ta’Iim-tarbiyaviy ishlami rejalashtirish oldidan dasturni chuqur 
0
‘rganib chiqish zarur. Dastur asosiy bajariladigan topshiriqlami va 
mashqlami 
ro‘yxatini beradi, ta’Hmni o ‘qitish mazmunini, yil 
davomidagi tartib va ketma-ketligini har bir topshiriqlarga ajratilgan soat 
hajmini va bajarish materiallarini ko‘rsatadi.
Sinfda har bir o'quvchi o‘zlashtirish lozim bo‘lgan bilim va 
malakalarni, o‘quv choraklari va haftalarga taqsimlanishi kerak. Dastur 
ta’limni o‘quv vazifalarining murakkablashuvini metodik ketma- 
ketlikda ochib bersa ham, ammo o ‘qitishning birmuncha xususiy 
savollariga (muammolariga) taalluqli emas. M a’lumki, pedagogik 
jarayon - ijodiy dars san’ati. Shuning uchun ham dastur ma’lum bir 
yo‘nalishga umumiy harakatdir. Dasturda ta’limning asosiy yo'nalishi 
berilgan xolos, uni amalga oshirilishi, birmuncha xususiy savollarning
146
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

javobini yechilishi - o‘quv jarayonini tashkil qiluvchi o‘qituvchining 
o‘ziga bog‘liq.
Ayrim bo‘lg‘usi o‘qituvchi so‘rashi mumkin, bajarishga imkoniyat 
boMmaydigan tavsiyanomalar berilgan bo‘lsa dastumi qanday qilib 
bajarish mumkin. Masalan, tasviriy san’at asarlari haqida suhbat 
o‘tkazish darslarida ma’lum asarlar reproduksiyalari tavsiya qilinadi, 
lekin ularni har doim ham kitob do‘konlaridan xarid qila olmaysiz. Yoki 
qalamtasvir b o iim ida natyurmort ma’lum bir narsalardan tuzilgan 
bo iish i mumkin, lekin qishloq joylarda ular boim asligi mumkin.
0 ‘quv dasturlari aynan asliga muvofiq to‘g‘ridan - to‘g‘ri 
bajarilishini talab qilmayapti. U faqat qanday rassomlar bilan 
o'quvchilami tanishtirish va qaysi asarlari musavvirlarni ijodiy 
tomonlarini yaqqolliroq k o isatib berayapti. Yetarlicha tushunarli, 
agarda o'qituvchi fondida ko'rsatilgan u yoki bu musavvirni asar 
reproduksiyasi boim asa, unda u boshqa rassom asarlari bilan 
almashtirilishi mumkin. Natyurmortga kerakli b oigan buyumlar ham 
yo‘q b o isa , narsaiaming shaklini murakkablik darajasini hisobga olgan 
holda shakli shunga o‘xshash buyumlar bilan o‘zgartirish mumkin.
Maktabda shaxsiy ish rejasini tuzishda o‘qituvchi har bir sinf 
uchun yillik ish rejasini ishlab chiqishi zarur. Bunday yillik ish rejasini 
yaxshisi tasvirli bajarish maqsadga muvofiqdir. Ular ishlami barcha 
kompleksini yaqqol tasvirlaydi. Maktabda chorakni so‘nggi darslarini 
suhbat yoki narsani o‘ziga qarab rasm ishlash bilan tugallaydi. Bunday 
tuzilgan rejalashtirishni muvaffaqiyatli deb hisoblab boim aydi. Agarda 
rejalashtirishda chorakni so‘nggi darsida mavzu asosida yoki bezakli 
rasm ishlash belgilangan bo isa, bolalarga shu ishni ta’til vaqtida bayram 
bilan b o g iab davom ettirish imkoniyatini yaratib bergan boiam iz.
Mavzularni - tasvirli rejalashtirish dasturi, yutuq va kamchiliklarni 
yaqqol ko‘rsatib turadi. Bundan tashqari, tasvirli rejada o‘quv 
qo‘yilmalarni (postanovkalarni) xarakterlarini va ularni metodik 
yo‘nalishlarini aks ettirish yengil boiadi.
Eng qulay yillik ish rejasi uni jadval tarzida tuzish, chunki uning 
kataklarida o‘quv materiallari chorak bo‘yicha va alohida darslar 
bo‘yicha taqsimlanadi. Har bir katakda o‘quv ishlami turlari, darsning 
mavzusi va mazmuni yaqqol ko‘rgazmali tasvirlanadi.
Tasvirli - mavzuli reja dasturi o‘ziga xos jadval sifatida to‘rtta 
qatordan iborat (o‘quv chorakning soniga qarab) boiib, ulami har bir 
chorakdagi o ‘tkaziladigan darslaming soniga qarab yana bir necha
147
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qatorlarga boiinadi. Bu qatorlar esa o ‘z navbatida icataklarga boiinadi 
Bular mavzular asosida tasvirlar bilan toidiriladi.
I
-
jadvoi
Chorak
yoki
semestr
t.r
dars-
lar
dars
turlari
darsning
mavzusi
darsning
maqsadi
Q o ila-
nish
materiali
soat
jami
I
chorak
1-2
mavzu
asosida
rasm
ishlash
«Kuz»
Kuz 
manzarasini 
kompozitsiya­
sini tuzish, 
tabiatni sevish
qalam,
akvarel
guash
2
soat
Demak, birinchi qator sarlavhasida chorak belgisi, tartib raqami, 
dars soni, dars turlarining nomi, darsning mavzusi, maqsadlari va 
vazifalari, berilgan mavzu qanday materiallarda bajarilishi va unga 
necha soat ajratilgani ko‘rsatiladi.
Ushbu jadval to'rtta qatordan iborat b o iad i, lekin kataklari har bir 
choraqda bir xil emas, albatta, o‘quv chorakni haftasiga bogiiqdir.
M??salan, 1-chorak 1.09 boshlanadi 4.11 tugallanadi - 8-9 hafta
2-chorak 10.11 - 30.12 - 7-8 hafta
3- chorak 12.01 - 23.03 - 10-11 hafta
4- chorak 1.04 - 25.05 - 7-8 hafta
Shunday qilib, maktabda darsning soni jihatidan eng katta va 
cho‘zilgan chorak uchinchi chorakdir. Tasvirlangan kataklarJa ham 
darslaming raqami va rangli belgilar orqali dars turlarini ajratib 
ko‘rsatish maqsadga muvofiqdir, masalan,