S. F. Abdirasilov

Pedagogik rasmlar ishlash
Ko‘rgazmali ta’lim didaktik prinsiplaming asosiyiaridan biridir. 
Grafikali ko‘rgazmali qurollar, asosan, matematika, adabiyot, tabiat- 
shunoslik, tasviriy san’at darslarida ko‘proq foydalaniladi. Bu esa badiiy 
asarlar reproduksiyalari, fotorasmlar, diafilmlar, diapozitivlar, kitob 
illyustratsiyalari kabilai'dir. Shu bilan birgalikda shuni aytish lozimki, 
o‘qituvchi o ‘z tajribasida sinf taxtasida rasm ishlash yo‘llaridan juda 
ham kam foydalanadi. Aftidan yo o‘qituvchilarda bo‘r bilan sinf 
taxtasida rasm ishlash ko'nikmalari yo‘q yoki ular pedagogik rasmga 
yetarli e’tibor qaratmaydilar.
Pedagogik tasvir - bu o‘qituvchining sinf taxtasiga, maxsus 
planshetlarga va o‘quvchi rasm daftarining burchak chetiga tasvirlangan 
rasmlardir.
Ayrim holda grafik ko'rgazmali qurollar pedagogik rasmlarning 
0
‘rnini bosolmaydi. Bularni tushunadigan tajribali o‘qituvchilar og‘zaki 
tushuntirish vaqtida namoyish etilgan ko‘rgazmali qurollar kerakli 
bo'lgan tasavvur ko‘rinishlarini hosil qilmagandan so‘ng pedagogik 
rasmlardan keng foydalanishadi. Pedagogik tasvirlar tayyor jadvallar, 
rasmlardan o ‘zining bir qator afzalliklari bilan farq qiladi. Bu afzallik 
shundan iboratki, o‘qituvchi o‘z hikoyasini tasvir orqali ko'rsatishda, 
o‘quvchilaming ko‘z o‘ngida tasvirni paydo bo‘lishi, uning toidirilishi 
va tugallanish ko‘rinishlarini dinamik jarayoni(holati)ni yaqqol 
ko‘rsatish imkoniga ega bo‘ladi.
Tasvir mustaqil ravishda yoki iliyustratsiyalarni to‘ldiruvchi bo'lib, 
ulaming bo‘lak qismlarini izohlab borishi mumkin. Oddiy, aniq tasvirlar 
u yoki bu voqeani, narsalarni obrazli, ko'rgazmali qilib ko‘rsatadi. Lekin 
ularni biron-bir maxsus hozirliksiz bajarish mumkin emas. Noto‘g‘ri, 
pala-partish rasmlar, narsalar to‘g‘risida yanglish tasavvurlar beradi va 
estetik didni shakllanish jarayoniga salbiy ta’sir etadi. Va aksincha, 
mazmunli va chiroyli bo‘r bilan bajarilgan tasvirlar narsalar to‘g‘risida 
haqqoniy va aniq tasavvurlar hosil qilishga yordam beradi. Savodlt 
pedagogik rasm grafikali fikriashni, kuzatuvchanlikni o‘stiradi. 
Pedagogik rasmni chizishga qiziqishi fanning o‘ziga bo‘lgan qiziqishini 
uyg‘otadi.
Odatda, og‘zaki tushuntirish jarayonida tasvirlar bajarilib borilsa, 
0
‘quvchilaming diqqat-e’tiborini tortishi mumkin. 0 ‘quvchilami bir 
vaqtda eshitish va ko'rish qobiliyatlari orqali olayotgan taassurotlari, 
o‘zgacha yangi materialni chuqur va mustahkam o‘zlashtirishida aniq 
tasavvurlar boMishida yordam beradi.
159
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Pedagogik rasmlami tasvirlashda eng muhimi aniq, sxemali tarzda, 
narsalarni o ‘ziga xos xarakterli shaklini, oicham larini, hajmini, ayrim 
paytda iloji boricha ranglarini ham to‘g‘ri tasvirlashdir. Ulami har bir 
shtrixi va chiziqlari ma’noli ishni bajaradi.
Ko‘rgazmali qurollar bilan bir qatorda pedagogik rasmlami ham 
tarbiyaviy 
imkoniyatlari 
juda 
kattadir. 
Pedagogik 
rasmlaming 
xususiyatlari quyidagilarda o‘z aksini topadi:
1. Pedagogik rasmlar o ‘quvchilarni rasm chizishga b o ig a n
qiziqishlarini o'stiradi.
2. Darsga faol ishtirok etishga yordam beradi.
3. 0 ‘quvchilar tomonidan yo‘l qo‘yilgan xatolami o‘z vaqtida 
tuzatishga (yordam beradi) yo‘naltiradi.
4. Rasmni qanday qilib chizishga yo‘nalish beradi.
5. Tasvirlash bosqichlarini namoyish qilib ko‘rsatadi.
Pedagogik tasvirlaming turlari bir nechta. Darsni hikoya qilish va
tushuntirishning mazmuni va maqsadlariga ko‘ra quyidagi u yoki bu 
pedagogik tasvirlash turlari qo‘llaniladi:
a) chiziqli tasvirlash;
b) sbtrixli tasvirlash;
d) tonallik (tusli) tasvirlash.