S. F. Abdirasilov

Natyurraorining akvarelda^S metodik bosqichi.
193
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Har qanday san’at asarining negizini kompozitsiya tashkil etadi. 
«Kompozitsiya» (lat. compositio) - tuzish, ijod qilish demakdir. U asar 
tuzilishida qismlaming asar g'oyasiga muvofíq joylashtirilishini va 
o'zaro munosabatini anglatadi.
Tasviriy san’atda kompozitsiyaning simmetriya va asimmetriya, 
muvozanat va ritm, turg'unlik (statika) va harakat (dinamika), ikkinchi 
darajali narsalarga (asosiyga) bo‘ysunishi, ko‘rish markazi va ko‘pincha 
unga mos keladigan kompozision markazni bo‘rttirib ko‘rsatish kabi 
qoidalari mavjud.
Kompozitsiyaning asosiy talablari yaxlitlik, siirunetriya va ritm. 
Tasodifan terilib qolgan narsalarni natyurmort deb bo‘lmaydi. 
Natyurmort kompozitsiyasining m a’noli va ta’sirchan chiqishi uchun 
yagona mavzudagi, bir-biriga munosib va mos narsalar tabiiy 
bog‘lanishda qo‘yilishi kerak.
Qo‘yilgan natyurmortning asosiy g‘oyasini surat tekisligida 
tasvirlab ko‘rsatib berish uchun, ya’ni natura bilan tasvir o‘rtasida to ‘la 
o'xshashlikka erishish uchun tasviriy san’atning ifoda vositalari bo‘lgan 
kompozitsiya, perspektiva, yorug‘-soya va rangshunoslik nazariyalarini 
puxta bilish va ulami amalda qo‘llay olish talab qilinadi. Endi bitta 
narsani emas, bir necha narsani o ‘zaro bogianishda, qismlari bir-biriga 
mos bo‘lgan yaxlit narsa qilib tasvirlab ko‘rsatishdan iborat bo‘ladi. 
Shuning uchun ishning rejasini tuzib olib, ketma-ketlik bosqichlar bilan 
amalga oshirish maqsadga muvofiqdir.
Natyurmort kompozitsiyasi
f ■
■"
Natyurmort kompozitsiyasini tuzish.
194
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Natyurmort ishlashda ma’lum izchillikni saqlab, ketma-ket 
bosqichlar bilan ish olib borish, tasviriy san’at asoslarini o‘rganish 
muhim.
Natyurmortning 
qalamda 
chizilgan 
kompozitsiyasiiii 
surat 
tekisligida tasvirlash xususiyatlariga qisqacha to‘xtalib o‘tamiz. Rasm 
chizuvchi narsalar to‘plamiga (natyurmort) ma’lum bir ko'rish 
nuqtasidan qaraydi va u ko‘z qarashiga qat’iy ravishda kuzatisii 
perspektivasi qonuniyatining o ‘zaro bog'liqligi bilan namoyon boMadi. 
Bundan tashqari, naturadagi narsalar o‘zaro yoritilganligi va bir-biriga 
bog‘langan b o iib , ular oraligida reflekslar, yarim soyalar, soyalar va 
yorugiiklar taqsimoti ma’lum bir tartibda boiadi. Mabodo ko‘rish 
nuqtasi o‘zgartirilsa, naturaning o‘zaro joylashuvi va yoritilganligi yangi 
ko‘rinishda namoyon boiadi. Ko‘rish nuqtasi yorugiikka qarama-qarshi 
boiganda tasvirni 
siluet tarzida ko‘rish mumkin. Natyurmort 
kompozitsiyasini shunday tuzish kerakki, uni qaysi nuqtadan kuzatganda 
ham u yaxlit bir butun ko‘rinishiga erishmoq zarur. Naturaga nisbatan 
qiziqarli ko‘rish nuqtasini tanlab olgach, qog‘oz v aro g i qanday 
o icham da boiishligini aniqlash zarur. Qog‘oz varogida ifodalanadigan 
natyurmort qo‘yilmasini naturadan to‘g ‘ri aniqlab tasvirlay olish kerak.
195
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ш