S. F. Amirov, M. S. Yoqubov, N. G’. Jabborov elektrotexnikaning nazariy asoslari

1.7.4. Elektr zanjirlarida quvvatlar balansi 

Energiya saqlanish qonuniga ko'ra o’zgarmas tok zanjiriga
ulangan manbalar quvvatlarining algebraik yig’indisi zanjirning
barcha iste’molchilaridagi quvvatlarning arifmetik yig'indisiga tengdir:
R
I
EI
2



.
Bu ifoda energetik balans (muvozanat) tenglamasi deyiladi, ya'ni
manbalarning
ishlab
chiqargan
elektr
energiyasi
(quvvati)
iste'molchilarda, uzatish liniyasida va manbalarning o'zida sarf
bo'lgan energiya (quvvat)ga tengdir.
Agar elektr zanjirda tok yo'nalishi EYuK yo'nalishi bilan bir xil
bo'lsa, u holda manba vaqt birligi ichida zanjirga energiya uzatuvchi
manba hisoblanadi. Agar tok yo'nalishi EYuK yo'nalishiga qarama-
qarshi bo'lsa, u holda EYuK manbai zanjirga energiya bermaydi,
aksincha energiyani qabul qiladi, ya'ni iste'molchi vazifasini bajaradi.
Misol tariqasida akkumulyatorning zaryadlanishini keltirish mumkin.
Bu holda
EI
ko'paytma quvvatlar muvozanati tenglamasiga manfiy
ishora bilan kiradi.
1.21-rasmda
keltirilgan
zanjir
uchun
energetik
balans
tenglamasi quyidagi ko'rinishga ega:
.
2
2
2
1
2
4
2
3
2
2
2
1
2
1
I
r
I
r
I
R
I
R
I
R
I
R
I
E
I
E
ich
ich








Agar elektr zanjiriga EYuK va tok

manbalari ulangan bo'lsa, ya'ni
zanjirning
ayrim
tugunlariga
EYuK manbaidan tashqari tok
manbai ham ulangan bo'lsa, u
holda
bir
tugundan
ikkinchi
tugun
tomon
yo'nalgan
tok
manbaidan hosil bo'lgan quvvat
sarfini hisobga olish kerak bo'ladi.
Masalan, zanjirning
a
tuguniga
I
к

tok kirib

b
tugunidan chiqsa, u holda tok manbai sarflayotgan quvvat
к
аb
I
U
P 
bo'ladi. Bunday holda energetik muvozanat tenglamasi
quyidagicha yoziladi:
.
1
1
1
2








m
k
k
ab
m
k
k
n
i
i
i
Ι
U
EΙ
Ι
R

Bu tenglama quvvatlar muvozanatining umumiy tenglamasi

deyiladi.




ELEKTROTEXNIKANING NAZARIY ASOSLARI

39