Elektrotexnikaning nazariy asoslari S. F. Amirov, M. S. Yoqubov,
Birinchi bob. O'zgarmas tok chiziqli elektr zanjirlari va ularni hisoblash usullari 1.1. Elektr zanjirlarni tavsiflovchi asosiy kattaliklar 1.1.1. Elektr maydonining kuchlanganligi Magnit maydonini o'zgarishi natijasida elektr maydoni va
aksincha elektr maydonini o'zgarishi natijasida magnit maydoni hosil
bo'lishi bu ikki maydonning o'zaro bog'liqligini bildiradi. Buni elektr
energiyani uzatish liniyasini ish faoliyati misolida ko'rish mumkin (1.1
- rasm).
Liniya simlari orqali energiya
uzatishda
bir-biridan
izolyasiya
qilingan
simlar
U
Liniya simlaridan
I tok o'tishi
natijasida ularning ichida va atrofida
kuchlanganligi
H bo'lgan magnit
maydoni yuzaga keladi (1.1-rasmda
elektr maydoni uzuq chiziqlar, magnit maydoni esa uzluksiz chiziqlar
bilan ko'rsatilgan).
1.1-rasmdagi maydonlar kartinasidan ko'rinib turibdiki, elektr maydoni kuch chiziqlari berk emas - ular musbat zaryadlangan simdan boshlanib manfiy zaryadlangan simda tugaydi, magnit maydoni kuch chiziqlari esa berk - ularning boshi ham, oxiri ham yo'q. Elektr maydonining eng oddiy ko'rinishi qo'zg'almas elektr
zaryadlarning maydoni hisoblanadi va u elektrostatik maydon deb
ataladi. Bu maydonning har bir nuqtasi kuchlanganlik vektori
E
bilan tavsiflanadi.
Elektr maydonining kuchlanganligi unga kiritilgan nuqtali
zaryadga maydon tomonidan ta'sir etayotgan kuchning shu zaryadga
nisbatiga teng. Kuchlanganlik vektorining yo'nalishi nuqtali zaryadga
ta'sir etayotgan kuch vektorining yo'nalishi bilan mos tushadi,
binobarin:
m V s А m s V A Kl m Jl Kl N q F E 0
o'lchami juda kichik bo'lib zaryadi tadqiq etilayotgan maydon ko’rinishiga ta'sir etmaydi. Agar
q 0 =1 bo'lsa, u holda
F E bo'lib, elektr maydonining
kuchlanganligi son jihatdan birlik zaryadga maydon tomonidan ta'sir
etadigan kuchga teng bo'ladi.
Kuchlanganligi barcha nuqtalarda bir xil bo'lgan maydon bir jinsli maydon deb ataladi.
