Partenogenez.
Spermatozoidlərin iştirakı olmadan yumurta
hüceyrəsinin bölünərək inkişaf etməsi və bu qayda üzrə nəsil alınmasına
partenogenez və ya qız çoxalma deyilir. Partenogenez təbii və süni olur.
Təbii partenogenezdə yumurta hüceyrəsi daxili və ya xarici faktorların
təsirindən bölünür və spermatozoidin iştirakı olmadan rüşeym inkişaf edir.
Təbii partenogenez bəzi canlılar üçün məsələn, ibtidai
xərçəngkimilər, rotatorilər, zərqanadlılar və s. üçün xarakterikdir. Bəzi
heyvanlarda partenogenezdə mayalanmamış yumurtadan ancaq dişi əmələ
~ 59 ~
gəlir. Erkəklər isə mayalanmış yumurtadan inkişaf edir. Bəzi ibtidai
xərçəngkimilərdə, məsələn dafniyalarda partenogenez normal çoxalma ilə
növbələşir. Bunlar əlverişli şəraitdə partenogenez yol ilə çoxalır, ilkin
yumurtada meyoz getmədən ancaq dişi cinsiyyət əmələ gəlir. Ona görə də
dafniyada dişi cinsiyyət diploid xromosoma malikdir. Qeyri-əlverişli
şəraitdə temperaturun aşağı düşməsi və qida çatışmaması dişi orqanizmin
yumurta qoymasına səbəb olur. Bu haploid yumurta partenogenez yol ilə
çoxalır və haploid xromosoma malik erkək fərdlər törəyir.
Süni partenogenez eksperimental yolla alınan partenogenezə deyilir.
İlk dəfə A.A.Tixomirov 1885-ci ildətut ipəkqurdunun yumurtalarında süni
partenogenez əldə etmişdir.
Bəzi canlılarda süni partenogenez yolu ilə istənilən cinsiyyətin
alınması məsələsini həll etməyə çalışırlar.
Androgenez–partenogenezin bir növüdür. Bu zaman yumurtanın
nüvəsi bu və ya başqa bir səbəbdən məhv olur. Erkək cinsiyyət hüceyrəsi
yumurtaya daxil olur, lakin yumurtanın sitoplazmasına daxil olan
spermatozoidin nüvəsindən başlayır. Lakin əmələ gələn haploid
xromosoma malik rüşeym ya inkişaf etmir ya da çox zəif olur. Nüvəsi
ölmüş yumurtaya bir neçə spermatozoid daxil olduqda, yəni polispermiya
baş verdikdə iki ata nüvə birləşərək rüşeymə başlanğıc verir. Androgenez
tut ipəkqurdunda və vəhşi arılarda (eşşək arısı) müşahidə edilir. Bitkilərdə
də (tütün, qarğıdalı) androgenez çoxalma müşahidə olunur.
Kinogenez–androgenezin
əksinə
olaraq
rüşeymin
inkişafı
mayalanmamış yumurtadan başlayır. Bu zaman spermatozoid ancaq
aktivləşdirici rol oynayır, mayalanmada isə iştirak etmir. Buna yalançı
mayalanma – psevdoqamiya deyilir. Belə çoxalmaya hermofrodit yumru
qurdlarda, diri bala doğan balıqlarda, gümüş daban balıqda rast gəlinir.
Apomiksis–qız çoxalmaya deyilir və heyvanlarda, eləcə də
bitkilərdə rast gəlininr. Lakin apomiksis bitkilərdə daha geniş yayılmışdır.
Apomiksis iki cür olur: müntəzəm apomiksis və qeyri-müntəzəm
apomiksis. Qeyri-müntəzəm apomiksisdə normal meqasporogenez baş
verir və normal diploid xromosom sayına malik rüşeym kisəsi əmələ gəlir.
Belə hallarda rüşeym sperma ilə mayalanmamış haploid yumurtanın
inkişafı sayəsində əmələ gəlir. Bu halda toxum almaq üçün psevdoqamiya
– rüşeym kisəsini tozcuq borusu ilə aktivləşdirmək lazım gəlir. Tozcuq
borusundakı spermilərdən biri rüşeym kisəsinə çatdıqda dağılır, digəri isə
mərkəzi nüvə ilə birləşərək endospermin əmələ gəlməsinə səbəb olur. Bu
zaman rüşeymin və bitkinin əlamətləri ana xətti ilə nəslə keçir, endosperm
isə ana və ata əlamətlərini saxlaya bilir. Rüşeym kisəsinin başqa haploid
~ 60 ~
hüceyrələrinin (sinergid və antipod) inkişafı sayəsində də apomiksis əmələ
gələ bilər. Belə rüşeymlərin inkişafından meydana gələn bitki zəif və steril
olur. Onlar vegetativ çoxalma qabiliyyətinə malik olduqda onları həmin
üsul ilə çoxaltmaq mümkündür.
Müntəzəm apomiksisdə rüşeymin inkişafı meyoz keçirməmiş və
reduksiyaya uğramamış arxeosnor hüceyrəsindən başlanır. Rüşeym
kisəsinin nüvəsi sperma ilə mayalanmadan inkişaf edir.
~ 61 ~
III. KLASSİK GENETİKANIN ƏSASLARI
Mendel qanunları
Genetika
elminin
banisi,
əlamətlərin
irsən
keçməsinin
qanunauyğunluqlarını kəşf edən çex alimi Jan Qreqor Mendeldir.
Mendeldən əvvəl bir sıra alimlər müxtəlif bitki növlərinin nümayəndələrini
hibridləşdirmişdir. Belə ki, 1760-cı ildə botanik Kelreyter Rusiyada
Peterburqda tütünün iki növünü hibridləşdirərək valideyn əlamətlərinin
nəslə keçməsini müşahidə etmişdir. T. E. Nayt, Ş. Noden, O. Sajre və
digər alimlər bir əlamətin digəri üzərində dominantlıq etdiyini müşahidə
etmişdir. Lakin onlarin heç biri bu hadisənin səbəbini, irsiyyətin
mahiyyətini aça bilməmişlər.
Mendel özünün klassik təcrübələrində hibridoloji tədqiqat metodunu
tətbiq etmişdir. Mendel təcrübələrinin xarakter cəhəti öyrənilən əlamətlərin
bütün fərdlərdə meydana çıxmasının sayca dəqiq hesabının aparılmasıdır.
Bu ona irsiyyətin keçirilməsində kəmiyyətcə müəyyən qanunauyğunluqları
aşkara çıxarmağa imkan vermişdir.
Qreqor Mendel (1822-1884). Qreqor Mendel 1822-ci il iyul ayının
22-də Xeyntsendorfda, kəndli ailəsində anadan olmuşdur. Onun
valideynləri – Anton Mendelin və Rozina Şvertlixin üç uşağı var idi. İohan
Mendel ailənin ortancıl uşağı və yeganə oğlu idi. Onun atası sadə əməkçi
insan olub. O, gündəlik torpaq işindən başqa, boş vaxtlarını böyük həvəslə
özünün sevimli işinə - bağçılıq və arıçılığa həsr edirdi. O, oğlunu da tez-
tez özü ilə birlikdə bağa apararaq, burada ona calaq və peyvənd etməyi
öyrədirdi. Bu səbəbdən də Mendel elə kiçik yaşlarından bağçılıq işini
sevməyə başlamışdı.
O vaxt birinci sinif həcmində oxumaq məcburi hesab olunurdu.
Çünki bu tələbi yerinə yetirməyənlər böyük məbləğdə cərimə ilə
cəzalanırdılar. Beləliklə, 10 yaşlı Mendeli birsinifli kənd məktəbinə
verirlər. Öz çalışqanlığı ilə tezliklə hamının diqqətini cəlb edir. Burada
oxuduğu vaxtdan başlayaraq Mendel təbiət elmlərini sevməyə başlayır.
Birsinifli ibtidai məktəbi qurtardıqdan sonra ailənin qarşısında belə bir
çətin məsələ dururdu: Mendelin sonrakı taleyini müəyyənləşdirmək lazım
idi. Ya o, həmyaşlıları kimi təhsilini bununla tamamlayıb, çətin kəndli
əməyi ilə məşğul olmalı, ya da təhsilini davam etdirməli idi.
Beləliklə, uzun tərəddündən sonra valideynləri Mendeli Lippnikidəki
dördsinifli məktəbə verirlər. Burada da Mendel öz çalışqanlığı ilə hamının
diqqətini cəlb edir. Mendel məktəbi əla qiymətlə bitirir. O, təhsilini davam
etdirmək üçün 1834-cü ildə Tropau şəhərindəki gimnaziyaya daxil olur.
~ 62 ~
Orta təhsil almaq üçün Mendelə çoxlu vəsait tələb olunurdu. Ona görə də
Mendel işləməyə məcbur olur. Işləməklə bərabər o, təhsilini də davam
etdirir. Bütün çətinliklərə və sarsıntılara dözə bilməyən Mendel ağır
xəstələnir və 1839-cu ildə evə qayıtmağa məcbur olur. Sağaldıqdan sonra
1840-cı ildə Mendel yenidən gimnaziyaya qayıdır və 18 yaşında
gimnaziyanı bitirir. Mendel müəllim olmaq arzusunda idi. Bu məqsədlə də
o, Olmyutse şəhərindəki universitetin fəlsəfə sinfinə daxil olur. Burada
dərs deyən müəllimlərin əksəriyyətini ruhanilər təşkil edirdi. Məhz onlar
Mendelin sonrakı həyatına böyük təsir göstərdilər. 1843-cü ildə Mendel
həm gimnaziyanı, həm də fəlsəfə kursunu bitirir. Lakin təhsilini davam
etdirmək üçün Mendelin əvvəllər olduğu kimi maddi vəsaiti çatışmırdı.
Buna görə də o, ruhani olmağı qərara alır.
Beləliklə, Mendel 1843-cü ildə Avqust monastrına qəbul olur.
Monastrlara daxil olmaqla Mendel maddi vəziyyətini bir qədər düzəltmiş
olur. O, burada özünün sevdiyi təbiət elmləri ilə məşğul olmağa başlayır.
Lakin Mendel ilahiyyat elmi ilə məşğul olmaq üçün monastr daxilində
fəaliyyət göstərən dini məktəbə daxil olur. Mendel üç il burada oxuduqdan
sonra, oranı əla qiymətlərlə bitirir.
Dini məktəbi bitirdikdən sonra Mendelin qarşısında geniş
prespektivlər açılır. Ona həmin məktəbdə qalıb dərs deməyi təklif eləsələr
də, Mendel gimnaziyada dərs deməyi arzulayırdı. Ona görə də 1849-cu
ildə Tsnayme şəhərinə gəlir və buradakı gimnaziyada riyaziyyatdan və
yunan dilindən dərs deməyə başlayır.
Mendel gimnaziyada özünün ən çox xoşladığı fizika, mineralogiya,
botanika, təbiət, tarixi fənlərindən dərs deməyi arzulayırdı. Lakin bunun
üçün müəllimlik diplomu yox idi. Buna görə də gimnaziyanın direktoru
onu müəllimlik hüququ almaq üçun Vyanaya imperiya nazirliyinin xüsusi
komissiyası qarşısında imtahan verməyə göndərir. Lakin Mendel
imtahanları verə bilmir və yenidən monastra qayıdır.
1856-cı ildən 1865-ci ilədək Mendel öz təcrübələrini monastra
məxsus bağda aparmışdır. O, burada bağçılıq və bostançılıqla məşğul
olurdu. Lakin tədqiqatlarının çox hissəsini cinsiyyətli çoxalma sahəsinə
həsr etmişdir.
Cinsiyyətli çoxalma zamanı əlamətlərin sonrakı bir sıra nəsillərə
irsən keçirilməsinin əsas qanunauyğunluqları ilk dəfə Qreqor Mendel
tərəfindən kəşf edilmiş və 1865-ci ildə nəşr edilmişdir.
Mendel təcrübələrini noxud bitkisinin müxtəlif sortları üzərində
aparmışdır. O, təcrübələrində hibridoloji tədqiqat metodunu tətbiq
etmişdir. Mendelin tədqiqatı monohibrid çarpazlaşmalardan başlandı. O,
~ 63 ~
öz tədqiqatlarını başa çatdırdıqdan sonra 1865-ci il martın 8-də
təbiətşünaslıq cəmiyyəti qarşısında çıxış edir. Lakin tədqiqat üzvləri
Mendelin tədqiqatlarının əsas ideyasını başa düşmədikləri üçün işə çox
soyuqqanlı yanaşırlar. Bütün bunlara baxmayaraq 1866-cı ildə cəmiyyətin
elmi əsərlədində nəşr edirlər. 1900-cu ildə hollandiyalı alim Q. De Friz
bir-birindən bir, yaxud iki əlamətlə fərqlənən çiçəkli bitki sortlarını
çarpazlaşdırmaqla Mendelin nəticələrinə uyğun nəticələr almışdır. Onun
nəticələri nəşr olunandan iki ay əvvəl isə Almaniyada Karl Korrensin
qarğıdalı bitkisinin müxtəlif əlamətlərə malik sortlarını çarpazlaşdırmaqla
parçalanmanın qanunauyğunluqları haqqında məqaləsi kəşf edilmişdir.
Yenə də həmin ildə avstraliyalı K.Çermak tədqiqatlarının nəticələrini
“noxudda süni çarpazlaşmalar haqqında” məqaləsində verməklə Mendelin
nəticələrinin doğruluğunu sübut etmişdir. Göründüyü kimi Mendel özü və
onun çıxardığı qanunlar yenidən kəşf edilmiş oldu. Beləliklə,
eksperimental genetika inkişaf etməyə başladı.
Böyük çex alimi Qreqor Mendel 1884-cü ildə yanvar ayında 62
yaşında vəfat etmişdir.
Q.Mendelin klassik təcrübələrinin xüsusiyyətləri
İrsiyyətin nəslə ötürülmə qanunlarının aşkara çıxarılmasında Mendel
təlimi çox mühüm yer tutdu. Mendelin işləri ilə genetika elminin təməli
qurulmağa başladı. Mendel öz təcrübələrinə başlamazdan əvvəl, bir neçə il
təcrid edilmiş sahələrdə həmin toxumları əkmiş, içərisindən öyrənilən
əlamətə xas olanları seçib təkrar əkmiş və yenə içərisində seçmə
aparmışdır. Beləliklə, öyrənilən əlamətə görə təmiz nəsil aldıqdan sonra,
onların üzərində tədqiqat işi aparmağa başlamışdır. Bir-birindən kəskin
fərqlənən cütləri seçmiş və onları çarpazlaşmışdır. Bunun üçün Mendel
sarı rəngli ana bitki dənələri və yaşıl rəngli ata bitki dənələrini seçəndən
sonra toxumaları əkmiş və vegetasiya dövrünün müəyyən mərhələsində
ana bitkinin çiçəyini ehtiyatla açmış, erkəkciyini çaxarmış və ata bitkidən,
yəni yaşıl rəngli noxud bitkisindən götürülmüş tozcuqla dişiciyi
tozlandırmışdır.
Mendelin irsilik qanunlarını öyrənmək məqsədilə apardığı
təcrübələrdə qazandığı nailiyyətlərə səbəb aşağıdakılar oldu:
1.
Mendel çarpazlaşdırılan bitkilərin yalnız bir və ya bir neçə
əlamətlərinin nəslə ötürülməsini ayrılıqda izləyirdi, başqa əlamətləri
nəzərə almırdı. Bu üsul Mendelə bir və ya bir neçə cüt əlamətin
valideynlərdən nəslə keçməsinin qanunauyğunluqlarını kəşf etməyə imkan
~ 64 ~
verdi.
Nəsildə alternativ əlamətlərin (çiçəyin qırmızı-ağ, toxumun sarı-yaşıl
rəngi, toxumun hamar-qırışıq forması, bitkinin hündür və alçaq boyu və s.)
irsiliyi izlənilirdi. Hər cüt alternativ əlamətin irsiliyi br neçə nəsil boyu
ayrılıqda qeyd olunurdu. Hər bir fərdin verdiyi nəslin əlamətləri bir neçə
nəsildə ayrılıqda analiz edilirdi.
2.
Mendel təcrübə üçün əlverişli obyekt olan noxud bitkisini
seçmişdi. Noxud öz-özünü tozlayan birillik bitki olduğundan genetik
cəhətdən əlverişli bir obyekt oldu.
3.
Noxud bitkiləri arasında təcrübə üçün bir-birindən müxtəlif
əlamətləri ilə - rəng, forma və s. kəskin fərqlənən 22-yə qədər müxtəlif
sortları vardır. Buna görə də təcrübələr üçün imkanlar çoxdu.
4.
Mendel öz təcrübələrinin nəticələrini riyazi cəhətdən təhlil
etməklə genetik analiz üsulunu yaratdı. Bu məqsədlə o, öyrənilən hər
əlamətə latın əlifbası ilə ad verdi və bununla aldığı nəticələri təhlil etməyi
xeyli asanlaşdırdı.
Sadaladığımız bu şərtlər Mendelə əsas irsilik qanunlarını kəşf etməyə
imkan yaratdı.
Genetik işarələr və terminlər
Mendel qanunlarını və digər genetik hadisələri izah edərkən bir sıra
şərti işarələrdən və terminlərdən istifadə olunur. Bu şərti işarələr
aşağıdakılardır:
X – şarpazlaşma işarəsi
♀ - dişi fərd ( əlində güzgü tutan gözəllik ilahəsi Venera)
♂ - erkək fərd ( Mars işarəsi, oxatan)
P – parenta – valideyn
F – Filli – nəsil, övlad
Çarpazlaşmanın nəticələrini və digər genetik prosesləri izah edərkən
aşağıdakı genetik anlayışlardan, terminlərdən istifadə olunur:
Fenotip – orqanizmin zahirən görünən əlamət və xüsusiyyətlərinin
cəmidir.
Genotip – orqanizmdə diploid xromosom dəstində olan bütün
genlərin cəmidir.
Homoziqot orqanizm – eyni qametlərin birləşməsindən əmələ gələn
və nəsildə parçalanma verməyən orqanizmdir.
Heteroziqot orqanizm – müxtəlif tip qametlərin birləşməsindən
əmələ gələn və nəsildə parçalanma verən orqanizmdir.
Allemorf gen – alternativ əlaməti müəyyən edən bir cüt gen.
~ 65 ~
Allel – cüt genlərdən biri.
Monohibrid çarpazlaşdırma
İrsiyyətin qanunauyğunluqlarını öyrənmək üçün Mendel bir-birindən
bir və bir neçə cüt əlamətlə fərqlənən mədəni noxud sortlarını
çarpazlaşdırmışdı. Bu sortlar bir-birindən toxumlarının rənginə (məs., sarı
və yaşıl) bitkilərin boyuna (məs., hündür və alçaq) görə aydın gözə çarpan
əlamətlərlə fərqlənir. Bu saydığımız qoşa əlamətlər – sarı-yaşıl, hamar-
qırışıq və i.a. allel və ya alternativ əlamətlər adlanır. Allel əlamətlərin
orqanizmdə inkişafını təmin edən, yəni meydana çıxmasına səbəb olan
genlərə də allel genlər deyilir. Bəzi ədəbiyyatda allel istilahı allelomorf da
yazılır. Allel əlamətlər, başqa sözlə desək, cüt (qoşa) əlamətlərdir.
Mendel əvvəlcə yalnız bir əlamətin alternativ formalarının, yəni
noxudun toxumlarının rənginin irsən keçməsi üzərində müşahidə
aparmışdır. Bir cüt alternativ əlaməti ilə fərqlənən valideynlərin
çarpazlaşdırılmasına monohibrid çarpazlaşdırma deyilir. Toxumlarının
rəngi sarı olan noxud b itkisi ilə toxumlarının rəngi yaşıl olan noxud
bitkilərini çarpazlaşdırmış və müşahidə etmişdir ki, birinci nəsildə bütün
bitkilərin toxumlarının rəngi sarı olmuşdur. Mendel birinci nəsildə üzə
çıxan əlaməti dominant, gizli halda qalan əlaməti isə resessiv əlamət
adlandırmışdır. Bu misalda birinci nəsildə üzə çıxan sarı rəng dominant
əlamət, gizli halda qalan yaşıl rəng isə resessiv əlamətdir. Q.Mendel irsi
əlamətlərin amillərini latın əlifbası hərfləri ilə göstərməyi təklif etmişdir.
Dominant əlamətlər əlifbanın böyük hərfləri (A, B, C, D və s.) ilə, resessiv
əlamətlər isə əlifbanın kiçik hərfləri ilə (a, b, c, d və s.) ilə göstərilir.
Məlumdur ki, orqanizmin hər bir somatik hüceyrısinin diploid
xromosom yığımı (24) vardir, yəni bütün xromosomlar cütdür. Bu isə o
deməkdir ki, ziqotda həmişə eyni genin iki alleli olacaqdır. Hər bir irsi
amil, yaxud gen iki halda ( A və a) ola bilər. Bunlar, yəni A və a eqni bir
əlamətin allelləridir. Məsələn, Noxudun toxumlarının rəngini idarə edən
A-sarılıq geni və a-yaşıllıq geni rəng əlamətinin allelləridir. Əgər sarı
rəngin dominant allelini “ A” ilə, yaşıllıq rəngin resessiv allelini isə “ a” ilə
göstərsək, onda valideyn cütlərindən birində müvafiq surətdə AA allelləri,
digərində isə aa allelləri olacaqdır. Bir genin eyni allellərinə ( AA yaxud
aa) malik orqanizmlərə homoziqot bir genin müxtəlif allellərinə ( Aa)
malik orqanizmlər isə heteroziqot orqanizmlər isə heteroziqot orqanizmlər
adlanır.
~ 66 ~
Mendel monohibrid çarpazlaşmada aldığı nəticələri bir neçə dəfə
təkrarlamış və irsiyyətin bir neçə qanunauyğunluğunu kəşf etmişdir.
Bunlar dominantlıq qanunu və əlamətlərin parçalanması qanunudur.
Mendelin dominantlıq qanunu
Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, Mendel monohibrid çarpazlaşdırma
ilə apardığı təcrübədə məsələn, toxumları sarı və toxumları yaşıl olan
noxud bitkilərini çarpazlaşdırdıqda birinci nəsildə (F
1
-də) toxumları ancaq
sarı rəngdə olan bitkilər əldə etmişdir.
Sarı yaşıl
P ♀ AA x aa ♂
qametlər A
a
F
1
Aa
sarı
Sonra bu təcrübələr bir neçə dəfə təkrar aparılmış və müəyyən
olunmuşdur ki, çarpazlaşdırma sayəsində alınan birinci nəsildə öyrənilən
allellərdən – cüt əlamətlərdən ancaq biri inkişaf edir, o biri əlamət isə
inkişaf etməyərək nəsildə gizli qalır. Burada sarı rəng yaşıllıq üzərində
dominant olur. Başqa sözlə desək, A geni ona allel olan a geninə üstün
gəlir. Mendel bir-birindən fərqlənən çoxlu miqdarda noxud sortları
üzərində monohibrid çarpazlaşdırma apardıqda hər zaman allellərdən
birinin digəri üzərində dominant olduğunu təsdiq etdi. Bu hadisəni o,
dominantlıq adlandırdı.
Beləliklə
Mendel
özünün
birinci
qanununu
əlamətlərin
dominantlığı qanununu kəşf etdi.
Dominantlıq qanunu – mendelin birinci qanunu, həmçinin birinci
hibrid nəslin eyniliyi qanunu da adlandırılır. Belə ki, birinci hibrid nəslin
hamısı eyni əlaməti daşıyır.
Bu qanunun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, bir-birindən bir cüt
alternativ əlamətlə fərqlənən iki homoziqot fərd çarpazlaşdıqda birinci
nəsildə hibridlər həm fenotip, həm də genotipcə eyni olur. Bu zaman
əlamətlərdən hansının ata, hansının ana fərdə məxsus olmasından asılı
~ 67 ~
deyildir.
Mendelin kəşf etdiyi ikinci qanun əlamətlərin parçalanması
qanunudur.
Əlamətlərin parçalanması qanunu
Monohibrid çarpazlaşmadan alınan birinci nəsil hibridlərin
çarpazlaşması, yaxud öz-özünü tozlandırması zamanı ikinci nəsildə
əlamətlərin fenotipcə 3:1 nisbətində, genotipə görə isə 1:2:1 nisbətində
parçalanır.
Mendel yuxarıdakı təcrübədə aldığı birinci nəslin bitkilərini
çarpazlaşdırdıqda daha doğrusu öz-özünü tozlanma yolu ilə çoxaltdıqda
aşağıdakı sxem üzrə ikinci nəsil almışdır:
Sarı
sarı
F
1
Aa
Aa
qametlər
A a
A a
AA
Aa Aa aa
F
2
sarı sarı sarı yaşıl
Sxemdən aydın olur ki, birinci nəsildə ( F
1
-də) sarılıq geni ( A) və
yaşıllıq geni ( a) bir orqanizmdə birləşmiş və Aa hibridi meydana çıxmışdı.
Bu hibridin toxumları sarı ( Aa) idisə də lakin saf deyildi, yəni onun
irsiyyətində həm A və həm də a allel genləri vardı. Bu cür qatışıq irsiyyətli
sarı rəngli toxum verən bitkilərdən nəsil aldıqda həm sarı, həm də yaşıl
noxudlar meydana çıxmışdır. Birinci nəsildə gizli qalan – resessiv əlamət,
ikinci nəsildə üçün birə - (3:1) nisbətilə meydana çıxmışdı. F
2
-də alınan
noxudların çoxu, daha doğrusu, dörddə üç hissəsi sarı və dörddə bir hissəsi
isə yaşıl oldu. Nə üçün 3 pay sarı və 1 pay yaşıl noxudlar alınmışdı?
Faktlar bunu göstərirdi: F
2
-də alınan 8023 noxuddan 6022-si sarı, 2001-i
yaşıl olmuşdu. Bu isə 3:1 nisbətini göstərir. Bu hadisəni izah etmək üçün
Mendel qametlərin saflığı hipotezini irəli sürdü.
Dostları ilə paylaş: |