ŞAHİN ƏHMƏdov

təmasda olan
və 
təmasda 
olmayan
növlərə bölünür. 
Təmasda olanlar:
suyun 
sərfini ölçmək üçün ultra səs sistem, suyun sərfini 

---

169 
ölçmək üçün hərəkət edən gəmidə kompleks cihazlar. 
Təmasda olmayanlar:
yer səthinin aerokosmik 
tədqiqatları üçün cihazlar ( radiasiya termometrləri, 
qar örtüyündə su ehtiyatlarını təyin etmək üçün 
qamma-çəkici cihazlar ), həmçinin buzun səth axın 
sürətini və qalınlığının radiolokasiya ölçüləri üçün 
cihazlar. 
Şək. 6.9. 
Profiloqraf ilə dərinliyin ölçülməsi: V.Ş. – vibratot-
şüalandırıcı, V.Q. – vibrator-qəbuledici, 1 – gedən siqnal, 2 - əks 
olunan siqnal, d – profiloqrafın dərinliyi.
Okean cihazları
– dəniz mühitinin xarakteristikalarının 
hidrofiziki, hidrokimyəvi, dəniz geoloji, hidrobioloji və digər 
ölçüləri üçün texniki vasitələ; dəniz suyunun, qruntunun, 
bitkilərinin və heyvanlarının nümunəsini götütmək üçün 
qurğularr. 
Tətbiqinə görə aşağıdakılara bölünür:
- dərinliyi təyin etmək üçün cihazlar (lotlar və exolotlar); 

---

170 
- dəniz suyunun fiziki xarakteristikalarının təyini üçün 
(termometrlər və səsin suda yayılmasının sürətini ölçən 
cihazlar); 
- suyun dinamikasının əsas parametrlərinin (axınların 
sürət və istiqamətini) ölçülməsi üçün – hərf çapedici fırlanğıc 
(HÇF), axının və temperaturun avtomatik rəqəm ölçücüsü 
(TARÖ); 
- dalğaların elementinin təyini üçün (dalğaölçənlər); 
- səviyyənin tərəddüdü (futştok, mareoqraflar); 
- 
hidrokimyəvi 
ölçülər 
üçün 
(elektrosolomerlər, 
oksimetrlər, pH-metrlər, fotoelektrik kolorimetrlər və s.); 
- buzlaqların müşahidəsi üçün (buzlaqları ölçən reykalar, 
buzlaqların aeroçəkilişi üçün cihazlar və s.). 
İstifadə üsullarına görə okean cihazları aşağıdakılara 
ayrılır: 
- 
stasionar
– sahildə və ya açıq dənizdə daimi (futştok, 
mareoqraflar, termoqraflar) və ya uzun müddətli (tellurik 
stansiyalar, seysmoqraflar) təhkim olunur; 
 
- 
avtonom
– okeanların və dənizlərin açıq hissələrində bir 
neşə saatdan bir neçə aya kimi sərbəst işləmək üçün təxsis 
edilmişdir (buy stansiyalar); 
- gəmi; 
- yedəkdə olanlar; 
- kompleksli. 
Şək.6.10.
Dəniz dibinin relyefini exolot zondlama yolu ilə 
təyin edirlər. 

---

171 
Yerin hidrosferinin müasir monitorinq 
sisteminin ümumi sxemi şək. 6.11 –də verilmişdir. 
Şək. 6.11.
Yerin hidrosferinin vəziyyətinin müşahidə 
(a), müşahidə materiallarının toplanması və emalı (b) sistemi