ŞAHİN ƏHMƏdov

Şək. 6.5
Kombinasiyalı səpələnmə metodu vasitəsilə 
Şək. 6.6
neftin yanma məhsullarında alınmış kombinasiyalı 
səpələnmə spektrləri 
Atmosfer 
havasının 
qaz 
tərkibinin 
nəzarəti.

---

160 
Qaz- və buxar formalı qarışıqların analizi 
üçün hava nümunəsinin seçilməsi havanın xüsusi bərk 
və ya maye uducularla sorulması hesabına həyat 
keçirilir ki, bu 
uducularda 
qaz qarışığı 
ya 
kondensasiyaya və ya adsorbsiyaya uğrayır. 
Son 
illər 
mikroqarışıqları 
konsentrləşdirmək üçün, həll olan hemosorbentlərdən, 
pərdəli polimer sorbentlərdən (polisorblar, porapaklar, 
tenake və s.) istifadə olunur. Bu sorbentlər çirklənmiş 
havadan ən müxtəlif kimyəvi maddələri tutmağa 
imkan verir. Polimer sorbentlərin ən əsas üstünlüyü 
onların hidrofobluğu (havanın rütubəti tutucuda 
konsentrləşmir və analizə mane olmur) və uzun 
müddət ərzində nümunənin ilkin tərkibinin dəyişməz 
saxlamasıdır. 
Atmosfer havasının qaz- və buxar formalı 
qarışıqlarının 
konsentrasiyasının 
nəzarəti 
qazanalizatorların köməyilə həyata keçirilir. Belə 
qazanalizatorlar ondakı zərərli qazların miqdarının ani 
və fasiləsiz nəzarətini həyata keçirməyə imkan verir. 
Toksiki maddələrin ekspres-təyini üçün 
sadələşdirilmiş universal qazanalizatorlardan istifadə 
edilir (UQ-2, QX-2 və s.). Belə qazanalizatorlar 
analizin xətt-kolaristik metoduna əsaslanmışdır. Bərk 
maddə (uducu) ilə doldurulmuş indikator borularından 
havanın sorulması zamanı indikator tozunun rənginin 
dəyişməsi baş verir. Rənglənmiş təbəqənin uzunluğu 
tədqiq olunan maddənin 
l
mq
/
şkalası ilə ölçülən 
konsentrasiyasına mütənasibdir. UQ-2 universal qaz 

---

161 
analizatoru 
16 
müxtlif 
qaz 
və 
buxarın 
konsentrasiyasını 
təyin 
etməyə 
imkan 
verir. 
Ölçmələrin xətası 
%
10

-dir. 
Konsentrasiyanın DOAC-4P cihazı ilə 
nəzarəti tamamilə avtomatlaşdırılmışdır ( şək. 6.7 ). 
Hal-hazırda bu, dünyada baxılan qazanalizatorlardan 
ən dəqiqidir. DOAC-4P köməyi ilə real zamanda və 
böyük dəqiqliklə bir çox yüksək toksikli qazların, 
məsələn xlorun, civə buxarının, kükürd hidridlərinin, 
ftorhidrogenin konsentrasiyasını çox böyük dəqiqliklə 
ölçmək mümkündür. Bundan əlavə cihaz azot 
oksidlərinin, kükürdün,
Şək. 6.7.
DOAC-4P cihazı 
karbohidrogenlərin, formaldeqidin, ozonun və 
atmosferi çirkləndirən bir çox digər qazların 
konsentrasiyasını da ölçə bilər. 
Bu növ analizatorların köməyi ilə 
atmosferdə xeyli qaz təyin olunur: amiak, azot oksidi, 
azot-2 oksid, azot turşusu, kükürd -2oksid, ozon, 

---

162 
formaldeqid, 
benzol, 
toluol, 
fenol, 
etilbenzol, 
benzaldeqid və s.