ŞAHİN ƏHMƏdov

3
obyekti tərəfindən səpələnən şüanın bir hissəsi 
4
, 
qəbuledici 
5
teleskopuna düşür. Ondan sonra 
6
interferensiya 
filtrindən keçərək, 
7
fotoqəbulediciyə daxil olur. Sonra isə 
siqnal 
8
blokunda emal olunur. 
Ümumi halda tədqiq olunan obyekt tərəfindən səpələnən 
şüanın gücü 
s
W
r
məsafəsinin funksiyası olmaqla aşağıdakı 
kimi təyin olunur:
 
   
2
0
4
r
r
F
r
k
r
n
W
r
W
s









(2.2) 
burada 

- əks səpələnmənin en kəsiyi; 
 
r
n
- r məsafəsinin 
funksiyası kimi səpələyici hissəciklərin konsentrasiyası; 
 
r
k
- 
atmosferin buraxma əmsalı; 
F
- optik sistemlərin effektivliyini 
və eksperimentin texniki parametrlərini nəzərə alan fiziki 
parametr; 
2
/




c
r
- zondlamanın dərinliyi. 
Şək.6.3
Lidarın ümumi sxemi. 

---

158 
Şək.6.4
Çoxdalğalı MВЛ-60 lidarı. Atmosfer aerozolları 
və atmosferdə bulud törəmələrinin xarakteristikalarının məsafədən 
operativ analizi üçün hazırlanmışdır. 1064 (İQ), 532 (yaşıl), 355 
(UB) nm dalğa uzunluqlarında işləyir.
Kombinaiyalı səpələnmə metodu.
İşıq qaz 
molekulları tərəfindən səpələndikdə səpələnən şüa 
tezliyinin yerdəyişməsi baş verir. Qazın hər bir 
molekulu, ancaq ona xas olan tezliyin kombinasiyalı 
yerdəyişməsinə malikdir. Qaz molekullarından ibarət 
olan mühit, ancaq ona xas olan kombinasiyalı spektrə 
malikdir. Onun qeyd edilməsi, udma zolağının 
yerdəyişməsinin təhlili yolu ilə tədqiq olunan mühitdə 
qarışıqların olmasını təyin etməyə imkan verir. 
Kombinasiyalı 
səpələnmə 
kiçik 
en 
kəsiyinə malik olduğuna görə bu metod kiçik 
məsafələrdə (bir-neçə on metr, məsələn, tüstü 
borularından zərərli tullantılara nəzarət üçün) istifadə 
olunur. 
Şək. 6.5 –də kombinasiyalı səpələnmə 
metodu ilə atmosferin tərkibinin məsafədən təhlili 
üçün qurğunun blok sxemi, şək. 6.6 –da isə lazer 
zondlama metodu ilə neftin yanma məhsullarında 

---

159 
alınmış 
kombinasiyalı 
səpələnmə 
spektrləri 
göstərilmişdir.