ŞAHİN ƏHMƏdov

Şək.6.1
.
M – 109 AMS yerləşdirilmə sxemi. 
1 – külək ötürücüsü, 2 – antena, 3 - günəş parlaqlığının 
ötürücüsü, 4 – külək generatoru, 5 – yağıntı ölçən, 6 – avtomatika 
bloku, 7 – təzyiq ötürücüsü, 8 – akumlyator, 9 – radioötürücü, 10 – 
temperatur ötürücüsü.
Radiozond
– atmosferin əsas parametrlərinin şar-zond 
vasitəsilə ölçülməsi və ölçü nəticələrinin telemetrik sistem 
vasitəsilə ötürülməsi. Uçuş hündürlüyü 30 – 40 km, təsir 
uzaqlığı 150 – 200 km -ə kimidir. 
Raket zondlanması. 
Atmosferin yuxarı təbəqələrinin – 
15-20 km –dən 80-120 km -ə kimi ( stratosfer və mezosfer ) 
zondlanması üçün istifadə olunur. Bu hündürlükdə ozonosferin 
çox hissəsi və ionosferin aşağı hissəsi və termosfer və 
ekzosferin daha hündür təbəqələri yerləşir. 
Orta atmosferi öyrənmək üçün 80-100 km -ə kimi 
qaldırılan meteoroloji raketlərdən istifadə olunur. Onlar maye 

---

154 
və bərk yanacaqla işləyirlər. Meteoroloji raketlərlə ölçülən əsas 
parametrlər bunlardır: təzyiq, temperatur, sıxlıq vı havanın qaz 
tərkibi. 
Tədqiqat 
proqramından 
asılı 
olaraq, 
digər 
xarakteristikalar da ölçülə bilər. 
Yuxarı atmosferi öyrənmək üçün 100-150 km –dən yuxrı 
qaldırılan güclü geofiziki raketlərdən istifadə edilir. Bu 
raketlərin köməyi ilə günəş və kosmik şüalanmanın 
intensivliyi, havanın optik xüsusiyyətləri, onun termodinamik 
və elektrik xüsusiyyətləri, Yerin maqnit sahəsinin parametləri 
ölçülür. 
Düzünə 
ölçmə 
metodlarına 
aid 
olan 
raket 
zondlanmasından əlavə, yuxarı atmosferi öyrənmək üçün 
radiolokasiya, meteolidar, İYT, optiki texnika və s. istifadə 
etməklə dolayı metodlar da tətbiq edilir. 
Raket zondlama sistemi, ölçü cihazları ilə təhciz olunmuş 
raketin özündən və yerüstü ölçü kompleksindən ibarətdir. Bu 
kompleks 
atmosfer 
parametrləri 
haqqında 
telemetrik 
informasiyanı qəbul etmək və uçuş vaxtı raketin koordinatlarını 
ölçmək üçün təyin olunan yerüstü radiotexniki vasitələr 
yığınından ibarətdir ( şək. 6.2 ). 
Cihaz konteynerinin yerə çatdırılması paraşütlə həyata 
keçirilir. 
Exolokator
– atmosferin səs dalğaları vasitəsilə 
zondlanması. 
Atmosfer 
sıxlığının 
irimiqyaslı 
dəyişmə 
zonalarını müəyyən edir.