ŞAHİN ƏHMƏdov

5.3. Ekoloji monitorinqin texniki və texnoloji məsələləri 
Hal-hazırda xaricdə xüsusi və universal 
nəzarət-ölçmə 
və 
analitik 
texniki, 
nümunəvi 
vasitələrin, 
analizin 
aparılması 
texnologiyaları, 
nəzarət, qiymətləndirmə, informasiyanın emalının 
böyük parkı yaradılmışdır. Bu planda ekoloji 
monitorinqin texniki-texnoloji təminat məsələsi, 
müşahidə və nəzarət üçün ekoloji monitorinqin 
normativ bazası əsasında
Cədvəl 5.2 

---

137 
Prioritetlik siniflərinə görə çirkləndirici 
maddələrin prioritetlik təsnifatı 
Prioritetlik 
sinfi 
Çirkləndirici maddə
Mühit 
Ölçmə 
proqramlarının 
növü 
Kükürd iki oksidi + asılmış 
hissəciklər 
Hava 
İ, R, Q 
1 
Radionuklidlər (90Sr + 137Cs) 
Qida 
İ, R 
Ozon 
Hava
İ, Q (stratosferdə) 
DDT və digər xlor-üzvi 
birləşmələr
Biota, insan 
İ, R 
2 
Kadmium və onun birləşmələri
İnsan qidası, su İ 
Nitratlar, nitrirlər 
İçməli su, qida İ 
3 
Azot oksidləri 
Hava 
İ 
Civə və onun birləşmələri
Qida, su 
İ, R 
Qurğuşun 
Hava, qida
İ 
4 
Karbon iki oksidi 
Hava 
Q 
Karbon oksidi (dəm qazı) 
Hava 
İ 
5 
Neft karbohidratları 
Dəniz suyu 
R, Q 
6 
Fluoridlər 
Təzə su 
İ 
Asbest
Hava 
İ 
7 
Arsen 
İçməli su 
İ 
Mikrotoksinlər 
Qida 
İ, R 
Mikrobioloji çirklənmə
Qida 
İ, R 
8 
Reaktiv karbohidrogenlət 
Hava 
İ 
Qeyd: Q- qlobal, R- regional, İ- impakt monitorinq. 
müxtəlif müəssisə və idarələr tərəfindən istehsal 
edilən kütləvi texniki vasitələrin optimal komplektinin 
seçilməsindən ibarət olur.
Ekoloji monitorinqin nəticələri ƏMM-nin 
(ətraf mühitin mühafizəsi) informasiya bazasını 
(məlumatlar bankı) təşkil edir ki, bu da EHM-lərindən 
informasiyanın toplanması, saxlanması, emalı və 
analizi üçün istifadə etməyə imkan verir. ƏMM-nin 
informasiya təminatı öz növbəsində, təbiəti mühafizə 
fəaliyyətinin idarə edilməsinin, ehtiyatların qorunma 
siyasətinin 
yerinə 
yetirilməsinin 
əsası 
sayılır. 

---

138 
Monitorinqin informativliyi əhəmiyyətli dərəcədə 
texniki vasitələrin səviyyəsindən (xidmətin təchizat 
dərəcəsindən) asılıdır, ona görə də cihazlar parkının 
komplektləşdirilməsində nəzarətin bütün normativlər 
kompleksi göstərici kimi götürülməlidir – həcmi, 
periodikliyi, tələb edilən dəqiqlik və həqiqiliyi, tam 
dəyərliyi. Tələb edilən informativlik təminatının vacib 
şərti EHM-dən və onun əsasında monitorinq 
vasitələrinin istifadə edilməsidir.
Ekoloji monitorinqin müəssisə xidməti 
ətraf mühitin çirklənməsinin bütün əsas parametrlərini 
nəzarət etmək üçün lazım olan bütün texniki 
vasitələrin tam komplektinə malik olmalıdır. Adətən 
havanın, suyun, torpağın çirkləndiricilərinin tərkibi 
kifayət qədər dəqiqliklə proqnoz edilir (azot oksidlər, 
karbohidrogenlər və s.), ona görə də ekoloji nəzarət 
məsələsi məlum çirkləndiricilərin konsentrasiyalarının 
miqdarca təyin edilməsindən ibarət olur. Bunun üçün 
ekoloji nəzarətin müəssisə xidmətlərini havanın, 
suyun, torpağın keyfiyyətinin analizi məqsədi ilə 
kompleks səyyar laboratoriyalarla təchiz etmək 
kifayətdir.
Ekoloji xidmətin təşkili, onun texniki 
təchizatı hər hansı bir müəyyən ərazinin, onun 
üzərindəki texnogenez mənbələrinin nəzarətindən 
əvvəl mümkün çirklənmələrin tədqiqi və proqnoz 
edilməsindən ötrü elmi-tədqiqat işləri aparılmalıdır 
(tərkibinə və həcmi konsentrasiyalarına görə).

---

139 
Tədqiqatların 
nəticələri 
nəzarət 
xidmətlərinin 
çirkləndiricilərin