Sərbəst mövzu Müəllim: Şahmuradova Təranə

Azərbaycan Respyblikası Təhsil Nazirliyi

Azərbaycan Dövlət İqtisadi Universitetinin nəzdində

Sosial-iqtisadi Koleci

Sərbəst mövzu

Müəllim: Şahmuradova Təranə

Fənn: Audit xidməti və onun təşkili-2

Mövzu: Iddialar üzrə hesablaşmaların auditi

Tələbə: Ayşən Əhmədova

Kurs: III

İxtisas: Mühasibat uçotu

BAKI 2021/2022
Iddialar üzrə hesablaşmaların auditi

Audit- əmt­əə istehsalı və satışı, xidmət göstərilməsi və iş görülməsi ilə məşğul olan təsərrüfat subyektlərində mühasibat uçotunun dəqiq və dürüst aparılması­nın, mühasibat və maliyyə hesabatlarının müstəqil yoxlanmasıdır. Auditin aparılmasınd­a məq­səd qanunvericiliklə, auditor fəal­iyyəti­nin tənz­imlən­məsi­nin normativ sistemi ilə, auditorun və müştəri­nin müqavilə öh­dəli­kləri ilə müəyyən olunan konkret mə­sə­lə­ləri­n həll edilməsi­dir.

Nəza­rət forması kimi audit hesabat dövr­ü üçün aktivləri­n, öh­dəli­kləri­n, xüsusi vəsa­itləri­n və maliyyə nəti­cə­ləri­nin əks etdirilməsi­nin dürüstlüyünü, tamlı­ğını, dəqi­qliyini müəyyən etmək məq­sədi ilə təsərrüfat subyektinin möv-c­ud qanunvericiliyə müvafiq tərt­ib etdiyi illik maliyyə hesabatları­nın müstəqil yoxlanılm­ası­dır. Döv­ləti­n, müəssisə rəh­bərl­iyinin və onun sahibləri­nin (payçıla­rın, səhm­darların) qarşı­lıq­lı maraqları onun əsa­sını təşk­il edir.

Аuditor fəal­iyyəti­ni yalnız yoxlama kimi xarakterizə et­mək olmaz. Bura mühasibat (maliyyə) hesabatları­nın, ödəmə-hesab­­laş­ma sə­nəd­ləri­nin, vergi bəyan­namə­ləri­nin və iqtisadi subyektin digər maliyyə öh­dəli­kləri­nin və tə­ləb­ləri­nin müstəqil idarə­dən­kəna­r yox­lanılm­ası, eləcə də digər auditor xidmət­ləri­nin gös­təril­məsi: mühasibat uçotunun qurulması, bərp­a olunması və aparılm­ası; gəli­rlər haq­qınd­a bəya­nnamə­ləri­n və mühasibat (maliyyə) hesabatları­nın ha­zır­l­anması; maliyyə-təsərrüfat fəal­iyyəti­nin təhl­ili, iqtisadi subyektin aktivləri­nin və passivləri­nin qiymət­lənd­irilməsi; maliyyə, vergi, bank və digər təsərrüfat qanunvericiliyi mə­sə­lə­ləri üzrə məs­lə­hət­ləri­n verilməsi və s. daxildir.

Audit – mühasibat uçotunun aparılm­ası qaydası­nın göz­ləni­lməsi­nin, təsərrüfat əməli­yyatları­nın AR-nin qanunvericiliyinə uyğunlu­ğu­nun, müəssisəni­n fəal­iyyəti­nin mühasibat (maliyyə) hesabatlarınd­a əks etdirilməsi­nin tamlı­ğı­nın və dürüstlüyünün yoxlanılm­ası əsa­sınd­a müəssisəni­n mühasibat (maliyyə) hesabatları­nın müstəqil eksper­tiza­sı­dır.

Audit müstəqil təftiş key­fiy­yə­ti­nə ma­lik olsa da, onun fəaliyyəti yalnız mühasibat və maliyyə he­sa­­­bat­la­rının yox­lan­ması ilə məh­dudlaşa bil­məz. Məlu­mat­­la­rın küt­­ləvi axı­nı şə­raitində on­l­arın ümumiləş­­dıril­mə­si və səmərəli is­tıfadə olun­­ması menecerin və təsərrüfat rə­h­bərinin qarşı­sın­da duran ən vacib mə­­sələlərdir. Digər tərəfdən, müəssisələrdə (təş­kilatlarda) uçot və nəza­rə­tin yüksək səviyyədə qurul­ma­sı ilə resurs­la­rın səfərbər edilməsini, on­lar­dan səmərəli is­tı­fa­də olun­ma­sını, məh­­su­lun maya dəyərinin mınımum həddə çat­­dı­rıl­ma­sını, mən­­fəətin аrtımını, sаbit maliyyə və­ziy­yə­tini tə­min etmək olar. Auditin məqsəd və və­zıfə­lə­rı bu prinsiplər üzərində qurulur.

Hesablaşmalar üzrə nəzarətin əsas istiqamətlərindən biri müqavilə öhdəlik-lərinin yerinə yetirilməməsinə görə iddialar üzrə hesablaşmaların yoxlanılmasıdır.

Iddialar müxtəlif səbəblərdən yarana bilər ki, onların ən zox yayılan növləri aşağıdakılardır:

- malsatanların, podratçıların və nəqliyyat təşkilatlarına onların hesabları yoxlanarkən qiymət və tariflərin müqavilədə göstərilən preyskuranta uyğun gəlmədiyi, hesablama səhvləri aşkar edildikdə;

- material, malgöndərənlərə materialların, malların keyfiyyət standartlarına, texniki şərtlərə, sifarişə uyğun olmaması aşkar edildikdə;

- malsatanların və ya podratzıların günahı üzündən çıхdaş və boşdayanmalara görə tanınmış və ya məhkəmə tərəfindən müəyyən edilmiş məbləüdə malsatanlara və podratzılara;

- müəssisənin hesabından səhvən silinən məbləüə görə bank müəssisəsinə;

- müqavilə öhdəliklərini yerinə yetirmədiklərinə görə cərimə, faiz, dəbbələmə məbləüində malsatanlara, pоdrаtçılara, alıcılara, sifаrişçilərə, nəqliyyat təşkilat-larına.

Müəssisə öz əmlak hüquqlarının və digər müəssisələrin qanuni maraqlarının pozulmasını bildikdən sonra iddia təqdim edir.

Iddia yazılı formada tərtib edilir və müəssisə rəhbəri və ya onun müavini tərəfindən imzalanır. Iddiada iddia məbləüi və onun əsaslandırılmış qaydada hesablanması, iddianın əsaslandıüı faktlar və onu təsdiq edən sübutlar, iddia ərizəsinə əlavə edilən sənədlərin və digər sübutların siyahısı və mübahisənin tənzimlənməsi üçün zəruri olan digər məlumatlar, sübutlar əks etdirilir.

Yoxlama zamanı iddianın əsaslandırılması, vaxtında və düzgün tərtib edilməsi, yoxlanılan müəssisəyə təqdim olunan iddianın əsaslı olması müəyyən edilir, 538-4 sаylı "Iddiаlаr üzrə аlıcılаrа və sifаrişçilərə qısаmüddətli kreditоr bоrclаrı" 538-9 sаylı "Mаlsаtаn və аlıcılаrlа hesаblаşmаlаrdа ödəniləcək cərimə və müаmilələr",217-8 sаylı "Mаlsаtаn və аlıcılаrlа hesаblаşmаdа аlınаcаq cərimə və müаmilələr" (63 "Iddiаlаr üzrə hesаblаşmаlаr") subhesablаrı üzrə mühasibat yazılışlarının tərtib olunmasının, analitik uçоtun aparılmasının düzgünlüyü (analitik uçоt yazılışlarının dövriyyə cədvəllərində, baş kitabda və balansda əks etdirilmiş məlumatlara uyğunluüu) müəyyən edilir.

Göndərilməyən məhsulların (malların) dəyərinin ödənilməsi haqqında iddia bir ay ərzində, digər səbəblərə görə iddia iki ay ərzində təqdim edilir. Iddia mək-tubunun forması aşağıdakı kimi tərtib edilə bilər:

Salyan sement zavodunun

direktoru А.M.Nəzərоvа

Poçt ünvanı: Salyan şəhəri, Qələbə küçəsi 31

h/h 14102007 Texnika Bankın Salyan şöbəsi

Iddia məbləüi: 1 milyon manat

"Amal" şirkəti bildirir 15.10.200..ci ildə ...№ li əmtəə-material qaiməsi üzrə sizin müəssisədən bizim ünvana 60000 dəyərində 500 ton sement göndərilmişdir. Lakin yük qəbul edilərkən 396 manat dəyərində 3300 kq sementin çatmazlıüı müəyyən edilmişdir.

Sementin qəbulu zamanı tərtib olunmuş kommersiya aktı məktuba əlavə

edilir. Yükün kəsirlə göndərilməsi sizinlə baülanmış "___" __________

200.. ci il ___ № li müqavilənin şərtlərini pozur. Xahiş edirik 396 manat

məbləüində iddianı təmin edəsiniz və həmin məbləüi bizim Amalbank KB-də

olan 16101954 saylı hesablaşma hesabına köçürəsiniz. Iddia təmin olunmasa, "Amal" ASC iddia ilə məhkəməyə müraciət etmək hüququnu özündə saxlayır.

"Amal" ASC-nin sədri Kazımоv E.R.

Poçt ünvanı: Bakı şəh., C. Cabbarlı küçəsi, 44b

Hər bir iddianın əsaslı olması, sənədləşmənin vaxtında və düzgün tərti оlun-masının yoxlanılmalıdır. Iddianın təqdim olunması müddətinə riayət edilməməsi çox vaxt material qiymətlilərinin mənimsənilməsi faktını gizlətmək üçün istifadə edilir, çünki hesablanmış məbləü istehsal xərclərinə və ya digər hesablara silinir. Buna görə də malgöndərənlər və podratçılar tərəfindən iddianın səbəbləri, iddia məsələlərinin məhkəmədə baxılması üzrə protokollar öyrənilməlidir.

Ədəbiyyat siyahısı:

1)https://id.scribd.com/document/391939369/Auditin-%C9%99saslar%C4%B1-muhazir%C9%99l%C9%99r

2)https://unec.edu.az/application/uploads/2018/11/Alm-mm-dova-R-na-Faxr-ddin.pdf

3)https://audit.az/iddialar-uzr%C9%99-hesbalasmalar/

4)https://muhaz.org/audit-fenni-uzre-muhazireler.html?page=10