ŞAHİN ƏHMƏdov

Şək. 5.5. 
Monitorinq stansiyasının proqram təminatının işləmə 
sxemi. 

---

147 
5.5. Ekoloji monitorinq strukturunda idarə 
etmə
Müasir ekoloji proseslərin mahiyyətinin 
öyrənilməsi, 
təbii 
və təbii-texnogen tarazlığın 
tənzimlənmə cəhdləri, müxtəlif miqyaslı sistemlərin 
elmi əsasda idarə edilməsindən kənarda qala bilməz. 
Hal-hazırda ekoloji sistemlərə tətbiqdə idarə etmə 
sxemi onun məzmununun analizində ən mürəkkəblər 
sırasına keçir, insan cəmiyyəti ekoloji idarəetmə 
məsələlərini tam şəkildə həll etmək üçün imkanlara 
malik deyildir. Ekoloji idarəetmə dedikdə, dərk 
edilmiş təbii və texnogen xarakterli obyektiv ekoloji 
qanunauyğunluqlar əsasında 
insan cəmiyyətinin 
praktiki məqsədlərə müvafiq olaraq, ekosferin 
tənzimlənməsi üzrə şüurlu fəaliyyət nəzərdə tutulur.
Ekoloji idarəetmə, ekosistemin əvvəlki 
və 
cari 
göstəriciləri 
nəzərə 
almaqla 
məqsəd 
funksiyaları, 
təşkilatı-texniki 
təbiəti 
mühafizə 
tədbirlərinin planlaşdırılması hesaba alınmaqla model 
proqnoz parametrləri əsasında yerinə yetirilir (şək. 5).
Ümimiyyətlə, ekoloji monitorinq sistemi 
eyni zamanda iki məsələni həll edir: dərk etmə və 
idarəetmə, özü də birincisinin ikinciyə keçməsi ilə 
qarşıya qoyulur. Müşahidə və nəzarət məlumatları 
yeni biliklərin alınması üçün baza rolunu oynayır 
(şək.6) və obyektin idarə edilməsinin əsasını təşkil 
edir. Obyekt haqqında nə qədər az məlumat olsa, 
nəzarət obyekti və idarəetmə haqqında maksimal 

---

148 
informasiyanın əldə edilməsi üçün verici bir o qədər 
mükəmməl olmalıdır. 
Ən sərt təbiəti mühafizə normaları 
çərçivəsində təbii mühitin keyfiyyətinin effektiv 
surətdə tənzimlənməsi və keyfiyyətinin iqtisadi 
cəhətdən səmərəliyinin əldə edilməsi aşağıdakı 
məsələlərin həll edilməsi ilə mümkündür: 
• təbii mühitin hansı keyfiyyətləri 
kompleks və vahid göstəricilər şəklində “normal” və 
“yüksək” kimi qəbul ediləcək; 
• ekoloji və iqtisadi nöqteyi nəzərdən 
təbiəti mühafizə fəaliyyətinin bərpaedici fəaliyyətində 
ətraf mühitin hansı keyfiyyət səviyyəsinə çatmaq üçün 
səy göstərmək lazımdır; 
• bundan əvvəlki sualın cavabında, bu və 
ya digər halda hansı meyarları rəhbər tutmaq lazımdır; 
Şək.5.6.
Ekoloji idarəetmənin məsələləri. 

---

149 
• zərərli texnogen təsirlərin azaldılması, 
aşağı salınması və ya tam kompensasiyası, ekoloji 
ziyanların aşağı salınması və ya tam aradan 
qaldırılması, təbii mühitin keyfiyyətinin yeni daha 
yüksək səviyyəsinin əldə edilməsi üçün hansı tədbirlər 
görülməsi tələb edilir; 
• uzunmüddətli zaman intervallarında 
təbiəti mühafizə, bərpaedici və ya kompensasiya 
hərəkətlərinin 
effektivliyi 
və 
faydalılığı 
nə 
dərəcədədir (uzunmüddətli ekoloji proqnoz); 
• 
iqtisadi 
və 
ekoloji 
maraqların 
toqquşduğu zaman görülən tədbirlərin prioritetliyini 
necə müəyyə etməli. 

---

150