ŞAHİN ƏHMƏdov

FƏSİL 9.
İSTEHSALAT VƏ MƏİŞƏT 
TULLANTILARININ İDARƏ EDİLMƏSİ. 
 
9.1. Tullantıların təsnifatı
Istehsalat prosesində xeyli miqdarda tullantılar əmələ 
gəlir. Bu tullantılar müəyyən emal prosesindən keçdikdən sona 
sənayedə məhsul istehsalında yenidən xammal kimi istifadə 
oluna bilər. Bütün sənaye tullantıları bərk və maye növlərinə 
bölünür. Bərk tullantılar metal, ağac, plasmas və müxtəlif 
mənşəli toz-lardan, senaye zibillərindən (rezin, kağız, parça, 
qum, şlak və s.) ibarətdir. 
Maye tullantılarına çirkab suların təmizlənmasindən 
sonra qalan cöküntülər, qazların yaş üsulla təmizlənmə 
sistemində əmələ gələn mineral və üzvi mənşəli tozların 
şlakları daxildirlər. 
Tullantılardan ikinci dəfə xammal kimi istifadə etmək 
üçün onların sənaye təsnifatı işlənilmişdir. Bunlar flziki 
əlamətlərinə görə siniflərə, kimyəvi tərkiblərinə görə qruplara 
və markalara, keyflyyət göstəricilərinə göra növlərə bölünürlər 
(DUİST 1639-78) 
Tullantıların əmələ gəlmə yerlərində emalının məqsədə 
uyğunluğu onların istehsalatda istifadə olunma miqdarından və 
dərəcəsindən asılıdır. Bərk tullantıların əsas hissəsini metallar 
təşkil edir. Metalrın ikinci ehtiyatının 43% metal qırıntıları 57% 
tullantılar təşkil edir. 
Metal qırıntılarına köhnəlmiş və istifadədən çıxmış 
maşın hissələri daxildirlər. Tullantılara isə tərkibində metal 
olan müx-təlif növ sənaye tullantıları aiddir. Bu tullantılardan 
metal əritmə, mexaniki emal vasitəsilə alınır. Tullantılara 

---

202 
hemçinin isteh salat prosesində düzəlməsi mümkün olmayan 
zay maşın hissələri də daxildirlər. 
Qara metallurgiyada 1 T poladın əidiləsində 650 kq 
qırıntı və tullantı metal alınır. 
Hazırda bərk sanaye tullantılarınin ləğv və yenidən 
emal olunmasının əsas istiqamətləri (metal tullantilardan başqa) 
onla rın daşınıb poliqonlarda basdırılması, yandırılması və 
sənaye müəssisələrində müasir emal texnologiyası yaranana 
qədər am-barlarda saxlanlmasından ibarətdir.