ŞAHİN ƏHMƏdov

9.5. Sənaye tullantılarının zərərsizləşdirilməsi 
Sənaye istehsalı prosesində çoxlu tullantılar alınır ki, 
bunların da lazımi emaldan keçirdikdən sonra, yenidən məhsul 
istehsalı üçün xammal kimi istifadə oluna bilərlər. 
Təmizləmə qurğularında yığılan mədən suları tullantıları, 
həcmi qatılığı polidispers bərk fazaya görə 0,5-dən 10-a qədər 
olan su suspenziyadır. Buna görə də mədən suları tullantılarını 
(MST) təkrar işlətmək və ləğv olunmasından əvvəl, onu şlam 
almaq üçün qabaqcadan işləyirlər. MST-in emalının texnoloji 
sikli bütün emal növlərinin ləğv olunmasını və istifadəsini 
nəzərə alır. MST-ın sıxılması onun emalının I-ci mərhələsidir. 
Qravitasiya və flotasiya metodu ilə sıxılma ən çox yayılmışdır. 
Qravitasiyalı 
sıxılma, 
tullantısıxılma 
qurğusunda, 
flotasiyalı-təziqli flotasiya qurğusunda həyata keçirilir. Bundan 
başqa 
çöküntünün 
siklonlarda 
və 
sentrofuqada 
mərkəzdənqaçma sıxılması tətbiq olunur. 
Çöküntünün stabilləşdirilməsi onun tərkibində olan 
bioloji parçalanmaya məruz qalan üzvi maddə hissənin 
daşlaşmasıdır ki. Bu da çöküntünün açıq havada üzun müddət 
saxlanması zamanı çürüməsinin qarşısını alır.
Sənaye suları çöküntülərinin stabilləşmə üçün əsasən 
aerob stabilləşmədən – aerotenk adlanan qurğuda çöküntünün 
üzun müddət aeroblaşması ilə əldə edirlər. 20
0
-də aerob 
stabiləşmə 8 – 11 gün təşkil edir, bu zaman 1 kq aktiv lilin üzvi 
maddənin stabilləşdirilməsi üçün oksigenin sərfi 0,7 kq təşkil 
edir. Bu metod sərfi 4200 m
3
/saat olan çöküntünün işlənməsi 
üçün tətbiq olunur. Çöküntülərin susuzlaşdırılması isə 
polidispers fazanın həcmi qatılığı 80% qədər olan şlam almaq 
üçündür. 

---

212 
Sənaye suları tullantılarının susuzlaşdırılması vakuum 
filtirlərində, filtr preslərdə, sentrofuqalarda və vibrasiya 
filtrlərdə həyata keçirilir. Çöküntülərin ləğv olunması o vaxt 
tətbiq olunur ki, təkrar işlənmə mümkün deyil və ya iqtisadi 
cəhətdən rentabelli deyil. Çöküntülərin ləğv olunması 
metodunun 
seçilməsi, 
onların 
tərkibindən 
və 
sənaye 
müəssisələrinin yerləşməsi və planlaşdırılmasından asılıdır. 
Çöküntülərin yandırılması ən çox yayılmış ləğv olunma 
metodlarından biridir. 
Şəkil 13-də bərk tullantıların yandırılması hesabına alınan 
istilikdən çöküntülərin termiki qurudulması və yandırılması 
üçün qurğunun sxemi verilmişdir.