Şahin Mustafayev



Yüklə 2,99 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/9
tarix03.02.2017
ölçüsü2,99 Mb.
#7592
1   2   3   4   5   6   7   8   9

 
 
 
 
29 
h
əcmdə yaratdığı təzyiq eyni olacaqdır. 
5.
 
Henri  qanunu:  Mayed
ə  həll  olunmuş  qazın  miqdarı  onun hissəvi (pay) 
t
əzyiqi ilə düz mütənasibdir. 
Biz s
əthi olaraq bu qanunlardan bəhs etdik. Lakin riyazi formulların   
yazılmasına  və  onların    şərhinə  girişmədik.  Çünki  biz  suyun  altında  olan  və  ya 
yüks
ək  təzyiq  altında  yerləşən  həcmdə  (barokamerada) insanın  orqanizminə 
qazların    təsirini  peşəkar elmi səviyyədə  deyil,  geniş  oxucu kütləsinin  başa düşə 
bil
əcəyi ümumi bir formada izah etmək fikrindəyik. 
Bel
əliklə, havanın tərkibində olan qazların    insan orqanizminə təsiri... Bu təsir 
atmosfer v
ə  «əlavə»  təzyiq  altında  əsaslı  şəkildə  bir-birilərindən fərqlənirlər. 
T
əzyiq və təzyiq altında olma vaxtı artdıqca qazların    orqanizmdə (məlum olduğu 
kimi, insan orqanizminin 70%-ini maye t
əşkil edir) həll olunması artır ki (Dalton və 
Hen
ri  qanunları  əsasında),  bu  da  orqanizm üçün bir çox təhlükəli və  xoşagəlməz 
hallar yarada bil
ər. Gəlin, qısaca bunların    hər birinin üzərində dayanaq: 
Oksigen  
Normal halda havanın tərkibində 20-21%, yəni hissəvi (pay) təzyiqi 
0,21 atm olmalıdır. Orqanizmdə maddələr mübadiləsində fəal iştirak edir. Havanın 
t
ərkibində  18%-dən az, yəni hissəvi(pay)  təzyiqi 0,185 atm olduqda, orqanizmdə 
oksigen 
aclığı  başlayır  və  nəticədə  insan  huşunu  itirir, hətta bəzi hallarda bu, 
ölüml
ə  nəticələnə  bilər. Hissəvi  (pay) təzyiqi 2,8 atm olduqda isə  oksigen, 
«oksigen z
əhərlənməsi» adlanan xəstəliyə səbəb olur. 
Azot  
Adi  şəraitdə  fizioloji cəhətdən  neytraldır  (indiferentdir), maddələr 
mübadil
əsində  iştirak  etmir,  lakin  yüksək  təzyiq  altında,  digər  qazlara nisbətən 
qanda  daha  yaxşı  həll  olur.  Orqanizmin  azotla  doyması  prosesi  təzyiqdən  başqa, 

 
 
 
 
30 
orqanizmin bu t
əzyiq  altında  olması  müddətindən də  asılıdır.  Enmə  dərinliyi 
artdıqca,  nəfəs  alınan  qazın  sıxlığı  artır  və  orqanizmdə  azotun miqdarının  artması 
n
əticəsində  «azot narkozu»  deyilən  hal  yaranır.  Belə  hal adətən ilk təzahürünü 
40-45 metr d
ərinlikdə  göstərməyə  başlayır  və  60 metrdən böyük dərinliklərdə 
(hiss
əvi təzyiq 6,0 atm) isə  özünün kəskin formasına  keçir.  Buna  görə  də  60 
metrd
ən böyük dərinliklərdə  nəfəsalma üçün istifadə  olunan  qaz  qarışığında  azot 
helium 
qazı ilə  əvəz    edilir. Qanda həll olunmuş azot qazının daha bir təhlükəli 
t
əsiri isə  orqanizmdə  dekompressiya və  ya kesson xəstəliyi  formasında  özünü 
göst
ərir. Adətən bu xəstəlik 12 metrdən böyük dərinliklərə suyaenmələrdə baş verir. 
X
əstəliyin baş verməsinin əsas səbəbi, dalğıcın 12 m və daha böyük dərinliklərdən 
sür
ətlə  qaldırılması  nəticəsində  xarici təzyiqin orqanizmin daxili təzyiqi ilə 
müqayis
ədə daha tez düşməsi və bunun da nəticəsində qanda və toxumalarda həll 
olunmuş  azot  qazının  əmələ  gətirdiyi  qaz  qovuqcuqlarının  kapilyar və  damarlarda 
tıxaclar  əmələ  gətirərək, qan dövranını  pozması,  qanın  arterial təzyiqinin  aşağı 
düşməsi, qanda və toxumalarda oksigen çatışmamazlığı yaranmasıdır. Bu xəstəliyin 
baş  verməməsi və  ya  baş  verdikdə  müalicəsi,  dalğıcın  böyük dərinlikdən kiçik 
d
ərinliyə  qaldırılması  rejiminin  (dekompressiya rejiminin) düzgün seçilməsinə 
riay
ət olunması ilə edilir. 
Karbon  qazı  (CO
2
)  -  Hav
anın  tərkibində  təqribən  0,03%  təşkil  edərək, 
orqanizmd
ə  maddələr mübadiləsi nəticəsində  yaranır  və  tənəffüs  zamanı  xaric 
edilir. Normal atmosfer t
əzyiqində  havanın  tərkibində  10% və  ondan çox karbon 
qazı  olduqda  insan  huşunu  itirir,  təzyiq  altında  olan  orqanizmdə  isə  hissəvi təzyiq 
0,03  atm  olduqda  artıq  zəhərləyici təsirini göstərməyə  başlayır.  Dalğıclar  üçün 

 
 
 
 
31 
hiss
əvi təzyiqin yuxarı limiti 0,01 atm-ə bərabərdir. 
Karbon oksid (CO) v
ə  ya dəm  qazı  -  İnsan  orqanizmi  üçün  müstəsna  təhlükə 
t
əşkil edən bu qaz adi halda adətən havanın tərkibində olmur, lakin havanın kənar 
faktorlarla çirklendirilm
əsi  nəticəsində  (məsələn, daxiliyanma mühərriklərindən 
xaric edil
ən  işlənmiş  qazların    tərkibində  təqribən 2,8% dəm  qazı  olur)  bəzi 
hallarda onun mü
əyyən miqdarda havanın tərkibində olması da istisna edilmir. Əgər 
hav
anın  tərkibində  təqribən  0,05% dəm  qazı  olarsa,  bu  çox  kəskin zəhərlənmə 
halına gətirib çıxara bilər. 
Dalğıcların  təhlükəsizliyinin təminatı  nəfəsalma  üçün  yığılmış  havanın 
istifad
ədən öncə analiz edilərək yoxlanılmasıdır. 
Neytral qazların    (helium, neon, arqon, hidrogen) adi halda insan orqanizminə 
t
əsiri yoxdur, lakin yüksək təzyiq  altında bu vəziyyət dəyişə  bilər. Məsələn, 60 - 
300 metr d
ərinlik  diapazonunda  dalğıcların  nəfəs  alması  üçün  helium-oksigen 
qarışığından istifadə edilir, lakin 300 metrdən böyük dərinliklərdə helium qazı azot 
qazının 60 metrdən böyük dərinliklərdə yaratdığı fəsadlara oxşar fəsadlar yaratmağa 
başlayır  və  nəfəsalma  üçün  yararlı  olmur.  Buna  görə  də  300 metrdən böyük 
d
ərinliklərdə  helium  qazının  molekulyar  formada  xüsusi  çəkisi daha az olan 
hidrogen 
qazı  ilə  əvəz edilməsi təcrübədən keçirilir və  fransız  kompaniyası 
«COMEX» 1992-ci ild
ə müvəffəqiyyətli sınaq suyaenmələri edərək, insanın 701 
metr d
ərinlikdə (70 atm-dən çox təzyiq altında!) dalğıc işlərini yerinə  yetirmək 
qabiliyy
ətinə  malik  olduğunu  sübut  edir. Bu dünya rekordu olaraq bu gün də 
qüvv
ədədir. 
Su  –  hidrogenl
ə  oksigenin  davamlı  birləşməsi (H
2
O) olub, madd
ənin kristal və 

 
 
 
 
32 
qaz v
əziyyətləri arasındakı halı olan mayedir. Maye kristal maddələr kimi sıxılmır, 
qaz madd
ələri kimi isə yerləşdiyi həcmin formasını alır. Təbiətdə suyun, xüsusən də 
d
əniz suyunun tərkibində  (təqribən, 35ql-ə  qədər)  həll  olunmuş  formada  çoxlu 
duzlar olur. Suyun,  suyaenm
ələrdə  böyük  əhəmiyyət kəsb edən fiziki xassələri  - 
onun  sıxlığı, temperaturu, istilik tutumu, istilikkeçirmə qabiliyyəti və şəffaflığıdır. 
Bunların    hər birinin üzərində qısaca dayanaq: 
-
sıxlıq  -  40C  temperaturda  şirin  suyun  sıxlığı  lq sm3-ə  bərabər  olub,  havanın 
sıxlığından 775 dəfə çoxdur. Duzlu suyun sıxlığı bu rəqəmdən 2-3% artıq olmaqla 
1,025 qsm3-
ə bərabərdir; 
-temperatur  -  az d
ərinliklərdə  daha  çox  havanın  temperaturundan  asılı  olur, 
lakin 100 metrd
ən böyük dərinliklərdə, demək olar ki, dəyişilməz olub 40C -yə 
b
ərabərdir; 
-istilik tutumu (madd
ənin 1  qramını  10C  temperatura  qədər  qızdırmaq  üçün 
t
ələb olunan istilik) - təqribən, havanın istilik tutumundan 4 dəfə çoxdur; 
-istilikötürm
ə  qabiliyyəti  -  təqribən, 25 dəfə  havadan  çoxdur. Bu xassə suda 
olan in
sanın  orqanizminin intensiv olaraq  soyumasına  səbəb olub, sudaolma 
müdd
ətini məhdudlaşdıran və dalğıc üçün ən çox narahatçılıq yaradan faktorlardan 
biridir. M
əlumdur ki, insan orqanizminin bədən temperaturunu tənzimləməsi 
xüsusiyy
əti  vardır.  İnsan  bədənində  alimlərin  hesablamalarına  görə, 250 min 
soyuqluq, 300 min is
ə istilik nöqtələri vardır. İstilikötürmə, adətən, dəri vasitəsilə 
v
ə  həm də  ağ  ciyərin səthindən nəmliyin  buxarlanması  yolu ilə  baş  verir.  Eyni 
temperaturda su, havaya nisb
ətən təqribən 11 dəfə çox istilik mənimsəyir. Demək, 
orqanizm 11 d
əfə çox istilik itirir və bu itki, dalğıclar helium-oksigen qarışığı ilə 

 
 
 
 
33 
n
əfəs  aldıqda  helium  qazının  daha böyük istilikötürmə  qabiliyyətli  olması 
n
əticəsində  daha da çox olur. Bədənin istilik itirməsi  (soyuması)  nəticəsində 
orqanizm temperatur itkisini t
ənzimləmək üçün daha çox oksigendən istifadə edir. 
M
əsələn, adi hava şəraitində, 25
0
C temperaturda insan orqanizmi d
əqiqədə 250 ml 
oksigen  istifad
ə  edirsə,  həmin temperaturda suda o, bir dəqiqədə  800 ml, 100C 
temperaturda is
ə artıq 1600 ml istifadə edəcəkdir. Dalğıc işləri praktikasında «İfrat 
soyuma»  terminind
ən istifadə  olunur. Belə  hal orqanizmin istilikyaratma 
qabiliyy
ətinin bədənin istilikötürmə  qabiliyyətindən davamiyyətli müddətdə  aşağı 
oldu
ğu zaman baş verir. «İfrat soyuma» halında mərkəzi əsəb sisteminin fəaliyyəti 
po
zulur,  insanda  ümumi  halsızlıq,  yuxuaparma,  biganəlik və  huşitirmə  halları  baş 
verir,  qabırğaarası  əzələlərdə  kəskin  ağrılar  başlayır  və  s. Bütün bunlara görə 
sudaqalma müdd
əti  temperaturdan  asılı  olaraq  məhdudlaşdırılır,  150C-dən az 
temperaturlarda is
ə xüsusi geyim dəsti olmadan suyadalmalar məsləhət görülmür; 
-
şəffaflıq  -  tərkibində  həll  olunmuş  maddələrin və  asılı  hissəciklərin 
miqdar
ından,  eyni  zamanda  işıqlandırmadan  asılıdır.  1  metr  suda  işığın  itməsi  və 
dağılması  təqribən, 1 kilometr  havada  işığın  itməsi  və  dağılmasına  bərabərdir. 
M
əsələn,  şəffaf  suda  işıqlanma  10  m  dərinlikdə  4, 20 m dərinlikdə  8, 50 m 
d
ərinlikdə isə 10 dəfələrlə azalır və haradasa, 500 m dərinlikdə isə tam itir. İşıq 
şüalarının suda sınma əmsalı təqribən 1,33-ə (havada 1,0) bərabərdir. Bu səbəbdən 
suyun altında mühafizəsiz gözlərlə, yəni su ilə birbaşa təmasda insan hər hansı bir 
əşyaya baxdıqda, onda elə təsəvvür yaranır ki, o bu əşyalara 1,33 effektli eynək 
vasit
əsi ilə baxır və bu zaman görmə itiliyi, təqribən 100 dəfədən çox pisləşir. Bu 
problemi h
əll etmək məqsədi ilə,  suyun  altında  təmiz görmə  və  aydınlığın  təmini 

 
 
 
 
34 
üçün müxt
əlif eynək, maska və şlemlərdən istifadə etməklə gözlə su arasında hava 
qatı yaradılır. Lakin görmə məsafəsində müxtəlif optik sınma qabiliyyətli mühitlərin 
(su  - 
şüşə  -  hava)  olması  refraksiya  -  yəni,  «xəyali  görünüş»  hadisəsinin  baş 
verm
əsinə səbəb olur və bu zaman əşyalar həqiqi ölçülərinin, təqribən, 41-i qədər 
böyük görünürl
ər. Dalğıclar tərəfindən suyun altında real məsafə və ölçülərin qəbul 
edilm
əsi müəyyən təcrübə toplamaqla əldə edilir. 
Əşyanın həqiqi görünüşü 
İşıq şüalarının müxtəlif 
Mühitl
ərdən keçən zaman 
sınmasının müqaisəli təsviri 
 
 
Əşyanın xəyali görünüşü 
Suya h
ər bir maye kimi, hidrostatika və  hidrodinamikanın  əsas  qanunları 
şamildir: 
1.
 
Paskal qanunu (bu qanun eynil
ə qazlara da aiddir) - 
Mayenin s
əthinə  edilmiş  təzyiq, maye tərəfindən bütün  istiqamətlərə  bərabər 
şəkildə paylanır. 
2.
 
Arximed qanunu (bu qanun eynil
ə qazlara də aiddir) - 
Mayey
ə batırılmış hər bir cismə həmin maye tərəfindən cismin sıxışdırıb çıxardığı 
mayeni
n  ağırlıq  mərkəzinə  aşağıdan  yuxarı  tətbiq  olunmuş  və  sıxışdırılıb 
çıxarılmış    mayenin çəkisinə bərabər olan  qüvvə  təsir göstərir. 
Arximed qanunu il
ə suya batırılmış cismin vəziyyətini xarakterizə edən üzmə və 
müvazin
ət halları müəyyənləşdirilir. 

 
 
 
 
35 
 
 
Ağırlıq qüvvəsi (P) ilə üzmə qüvvəsi (Q) arasındakı nisbət suya batırılmış cismin 
üzm
əsinə  və  ya batmasına  səbəb olur. Ümumiyyətlə, üzmə  müsbət (Q>P), mənfi 
(Q
ə tarazlaşmış (Q=P) ola bilər. Məsələn, insan bədəninin xüsusi çəkisi suyun 
xüsusi ç
əkisindən  çox  olduğuna  görə  insan bədəni müəyyən mənfi üzməyə  malik 
olur. Lakin b
əzən  çox  sıxlığa  malik  dəniz  sularının  xüsusi çəkisi insan bədəninin 
xüsusi ç
əkisinə yaxınlaşır və ya bərabər olur və hətta bəzi hallarda ondan çox da 
ola bil
ər. Bu zaman bədənin üzmə qabiliyyəti asanlaşır və ya tarazlaşır, hətta insan 
suyun üz
ərində dayana  da bilir. Biz hər birimiz bunu dəniz və ya ifrat duzlu suda 
çim
ərkən  hiss  etmiş  oluruq.  Məsələn,  Bakıda  Hövsan  qəsəbəsi  yaxınlığında 
müalic
əvi  əhəmiyyətli  duz  gölü  vardır  və  həmin göldə  insanın  suda  batması 
mümkün  deyildir.  İnsan  dalğıc  kostyumu  geyindikdə  bədən həcminin böyüməsi, 
b
ədənlə dalğıc kostyumu arasında qalan hava qatı nəticəsində müsbət üzməyə malik 
olur v
ə suya dalmanı təmin etmək üçün müxtəlif dalğıc yüklərindən istifadə olunur. 
Ümumiyy
ətlə, sualtı üzmə üçün cüzi mənfi üzmə məqbul sayılır. 

 
 
 
 
36 
Müvazin
ət  suyun  altında  dalğıclar  üçün  böyük  əhəmiyyət  kəsb edir. Belə  ki, 
dalğıc suyun altında  müxtəlif yönümlü işlərin yerinə  yetirilməsi ilə  məşğul  olduğu 
zaman b
ədənin tarazlıq vəziyyətini saxlamalı və bu tarazlıq vəziyyətindən çıxdıqda 
çox  asanlıqla  yenə  həmin vəziyyətə  qayıtma  qabiliyyətli  olmalıdır.  Bu  isə  dalğıc 
geyim d
əsti və  ləvazimatları  ilə  birlikdə  dalğıc  bədəninin üzmə  və  ağırlıq 
m
ərkəzlərinin (üzmə mərkəzinin ağırlıq mərkəzindən yuxarıda olması şərti ilə) bir 
şaquli  xətt üzrə  yerləşməsi  nəticəsində  mümkündür. Belə  olan  halda, müvazinət 
itirildikd
ə əvvəlki vəziyyətə qayıtmaq üçün  dalğıca  ağırlıq  və  üzmə  qüvvələrinin 
yaratdığı momentlər cütlüyü kömək edəcəkdir. 
 
Dalğıc bədəninin geyim dəsti  və ləvazimatlarla 
birlikd
ə müvazinət vəziyyəti 
 
Dalğıc bədəninin geyim dəsti və ləvazimatlarla birlikdə müvazinət veziyyəti 
3.
 
Suyun hidrostatik t
əzyiqi - Mayeyə batırılmış hər bir cısınə mayenin çəkisi 
t
ərəfindən  yaradılan  və  kəmiyyətcə  dalma dərinliyi ilə  mayenin xüsusi çəkisi 
hasilin
ə bəraber olan təziq təsir edir. 
4.
 
Eyler-Bernulli qanunu  -  Axan mayenin (
qazın) təzyiqi en kəsıyı üzrə axın 
sür
əti az olan yerdə çox, axın sürəti çox olan yerdə isə az olur. 
Havadan d
əfələrlə  sıx  olan  suyun  orqanizmə  təsiri ümumən  yuxarıda  bəhs 

 
 
 
 
37 
etdıyımiz  qanunlarla  tənzimlənir. Lakin bu  qanunları  və  onların  təcrübi 
t
ətbiqini bılməklə yanaşı yaddan çıxarmaq lazım deyil ki, insan bədəni təqribən 
70%  mayed
ən ibarətdir və  demək  olar  ki,  sıxılmır.  Lakin  insan  bədənındə 
havadaşıyıcı  nahiyələrin  (ağ  cıyər, kəllə  boşluğu,  orta qulaq sahəsi, qaymorit  
arak
əsməsi) və  dalmalar zamani əlavə  təzyiqlərın  bu nahiyələrdə  yaratdığı 
g
ərginlik müxtəlıf  fəsadlara  səbəb  ola bilər. Məsələn, insan orqanizmi boru 
vasıtəsı ilə yalnız 30 sm dərinliyə qədər nəfəsalmanı təmin edə bılər təqribən, 1 m 
30 sm  d
ərinlikdə isə nəfəsalmanı təmin  etmək mümkün deyil, çünki döş qəfəsi 
əzələlərin suyun xaricı təsirinə üstün gəlmək iqtidarında olmur. Bütün bunlara 
gör
ə havadaşıyıcı nahiyələrdə fəsadlara yol verilməməsi üçün dalğıc mütləq suyun 
xarici t
əzyiqinə  bərabər  sıxılmış  hava  ilə  nəfəs  almalıdır  və  dalğıc  həmin 
nahiy
ələrin hava ilə  «üfürülməsi»ni təmin etməyi  bacarmalıdır.  Buna adətən, 
b
ədənin məşq etdirilməsi ilə nail olunur. Ümumiyyətlə, dalğıc öz orqanizmindən 
q
ənaətcil (səmərəli) istifadə  etməklə  verilmiş  dərinliyə  enməni, həmin 
d
ərinlikdə qalmanı və qoyulmuş tapşırığı yerinə yetirərək  dərinlikdən qalxmanı 
bacarmalıdır.  Yuxarıda  bəhs etdiyimiz qanunlar və  amillər  haqqındakı 
açıqlamalar artıq bizə imkan verir ki, saturasiya üsulu ilə  suyadalmalar barəsində 
daha 
geniş məlumat verək. Belliklə, ilk öncə tarix... 
«
Sualtı ev»lər 
XX 
əsrin 60-80-ci illərini, cəsarətlə,  insanın  dənizin dərinliklərinə  nüfuz 
etm
əsi illəri  adlandırmaq  olar.  Bu  illərdə  insanın  «sualtı»  evlərdə  uzunmüddətli 
yaşaması mümkünlüyü elmi və təcrübi cəhətdən sübut edilib, monobarik heyətli və 
hey
ətsizsualtı  aparatlar  yaradılıb,  insan  Yer  kürəsinin  ən böyük çökəkliyi olan 

 
 
 
 
38 
Marianna çök
əkliyinə  - 10916 metr dərinliyə enməyə müvəffəq olub və nəhayət, 
s
ənaye məqsədli  saturasiya  suyadalmalarını  mümkün  etmiş  Dərinlik  Dalğıc 
Kompleksl
ərinin yaradılmasını həyata keçirib. 
Suyadalmaların    tarixində  bir çox əhəmiyyətli kəşflər kimi, saturasiya 
suyadalmaları  ilə  bağlı  hadisələrin də  başlanğıcında  əfsanəvi  fransız 
t
ədqiqatçı-alimi  Jak  İv  Kusto  dayanır. Bəşəriyyət tərəfindən  sualtı  dünyaya  XX 
əsrin 60-80-ci illərində göstərilən tükənməz maraq, əsasən, onun Qırmızı dənizdə 
apardığı «Precontinent-2» adlı eksperimenti zamanı çəkilmiş «Günəşsiz dünyada» 
filmi  v
ə  bu  haqda  yazdığı  çoxsaylı  publisistik məqalələri,  kitabları,  uzunmüddətli 
sualtı  yaşayış  sahələrinin, hətta  iş  yerləri, xəstəxanası,  uşaqları  və  s.  olan  sualtı 
yaşayış qəsəbəsinin yaradılması haqqında fantastik ideyaları, müsahibələri, müxtəlif 
beyn
əlxalq elmi konfranslardakı çıxışları nəticəsində yaranmışdır - desək, yəqin ki, 
ya
nılmarıq. 
O dövrl
ərdə  bir  çox  inkişaf  etmiş  ölkələr  -  məsələn,  SSRİ,  ABŞ,  Fransa, 
Almaniya,  İtaliya,  Böyük  Britaniya,  Polşa,  Bolqarıstan,  Çexoslovakiya  və  hətta 
kiçik olan bir ölk
ə Kuba özünün «sualtı ev»lər layihəsinə malik idi. 1962-ci ildən 
başlayaraq təqribən 16 ili əhatə edən bir dövr ərzində dünyanın 17 ölkəsində 
65  «
sualtı  ev»  inşa  etmişdir  ki,  bunlardan  da  44-ü cəmi 5 il müddətində, yəni 
1965–1969-cu ill
əri  əhatə  edən bir dövr ərzində  tikilmişdir.  Bu layihələrin 
əksəriyyətində  təcrübə  10-12 metr dərinliklərdə  aparılırdı  və  çox da mürəkkəb 
olmayan qurğuya malik olurdu. 

 
 
 
 
39 
 
Sualtı ev «Xebros» Bolqarıstan, 1966 
 
Sualtı ev «Medüza»  Polşa, 1966 
 
Sualtı ev «Mal Ter-1» ADR 1966 
Ad
ətən, lövbərlə dənizin dibinə bərkidilmiş 3-4 nəfərin yaşaması üçün kifayət 
ed
ən silindirvari kameradan ibarət olan belə qurğulara nəfəs almaq üçün hava su 
sethind
ə  yerləşdirilmiş  (gəmidə,  nişan  üzgəcində  və  s.) kompressorlar vasitəsilə  
verilir, 
ərzaq su səthindən  daşmır,  təbii  ehtiyacların    ödənilməsi kameradan ətraf 
mühit
ə  çıxmaqla  edilir,  dekompressiya dövründə  oksigenlə  nəfəsalma edilirdi və 

tün  bunların    hamısı  təbii  ki,  rahatlıqdan  çox  uzaq,  mürəkkəb və  müəyyən 
m
ənada  sağlamlıq  üçün  təhlükəli idi. Lakin bütün bu çətinliklər insanın  sualtı 
dünyada yaşamaq, onu dərk etmək, sirlərinə yiyələnmək həvəsini söndürə bilmədi. 

 
 
 
 
40 
Düzdür,  n
əticədə sonralar bəzi ölkələrdə bu layihələr üzrə işlər dayandırıldı, lakin 
b
əzi ölkələrdə isə bu sahədə çox böyük uğurlar qazanıldı və bu gün də elmi-tədqiqat 
işləri davam etdirilir. Belə ölkələrdə aparılmış elmi-təcrübi işlərin bəziləri haqqında 
bir q
ədər geniş məlumat verəcəyik. 
Bel
əliklə ... 
Amerika Birl
əşmiş  Ştatlarının  Yeni  London  şəhərində    yerləşən Dəniz 
Donanmasının  Sualtı  Dəniz Tibb Tedqiqatları  Laboratoriyasında  doktor  Corc 
F.Bond v
ə  onun həmkarları  tərəfindən 1957-ci ildən  başlayaraq  siçanların  , 
keçil
ərin,  meymunların    və  nəhayət  insanların    üzərində  canlı  orqanizmlərə 
sualtı  mühitə  uyğun  şəraitin təsirinin müəyyənləşdirilməsi istiqamətində  silsilə 
elmi-t
əcrübi eksperimentlər aparılırdı. 
N
əticədə  su  altında  yaşamanın  mümkünlüyü  ideyası  arzudan  daha  çox  reallığa 
yaxınlaşdı və 28 avqust 1962-ci ildə saturasiya suyaenmələri tarixində insan ilk dəfə 
olaraq, suyun altında uzun müddət qalmağa müvəffəq oldu. Bu, Amerika vətəndaşı 
58 yaşlı Edvin A.Link idi. O, Aralıq dənizində 18,3 metr dərinlikdə birnəfərlik 
kamerada 8 saat suyun altında qalmağa müvəffəq oldu. 
 
Edvin A.Linkin kamerası ilk saturasiya      suyaenməsi zamanı 
«
İnsan Dənizdə -1», 1962 ABŞ - Edvin A.Link özünün 8 saatlıq dəniz dibində 

 
 
 
 
41 
olma  sınağının  müvəffəqiyyətlə  başa  çatmasından  ruhlanaraq,  «İnsan  Dənizdə-1» 
adlı  daha  cəsarətli  bir  proqram  hazırlayır.  Bu  proqram  çərçivəsində  dalğıc  Robert 
Stenuit ölçül
əri təqribən  diametri  1  metr,  uzunluğu  3,5  metr olan silindirvari 
kamerada 48 saat müdd
ətində  61 metr  dərinlik1  də  qalmalı  idi.  I  Lakin 1962-ci 
sentyabr  mda Aral 
lıq  dənizində  baş1  lanan bu təcrübel  24 saat   15 dəqil 
q
ədən sonra tex1 niki nasazlıq və I  hava şəraiti ilə Jj  əlaqədar  dayandı1  rılmalı 
oldu. Bü1 tün  bunlara  bax1 mayaraq, t
əcrübə  tarixə  ilk  akvanavtın  - 
amerikalı dalğıc Robert Stənuitin adını yazdı. 
 
 
«
Konşelf-1», 1962 - Fransa R.Stenuitin dəniz dibində 1 sutkalıq yaşamasından 
c
əmi 4 gün sonra, E.Linkin təcrübə yerindən 100 mil aralı, Aralıq dənizində Marsel 
limanı  hövzəsində  «İnsan  Dənizdə  -  1»  proqramından  daha cəsarətli digər bir 
proqram  -  «
Konşelf  -1»  layihəsi  əfsanəvi  fransız  ixtiraçısı  Jak  İv  Kustonun 
rehb
ərliyi ilə başlandı. Proqrama uyğun olaraq, 2 nəfər dalğıc 10 metr dərinlikdə, 
d
ənizin dibinə lövbər əvəzi istifadə olunan ağır çuqun plitələrə zəncirlə bağlanmış, 

Yüklə 2,99 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin