Şahin Mustafayev



Yüklə 2,99 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/9
tarix03.02.2017
ölçüsü2,99 Mb.
#7592
1   2   3   4   5   6   7   8   9

 
 
 
 
81 
ağlasığmaz
 
xarici   t
əzyiq,   illüminatordan  müşahidə  edilən  əbədi  qaranlıq...    
İnsan heç vaxt belə nəhəng su qatının altına düşməyə cəsarət etməmişdi və onu da 
dem
əliyəm ki, artıq XXI əsr olmağına və bu fantastik enmədən sonra aradan 45 ilə 
yaxın bir vaxt keçməsinə baxmayaraq, insan bir daha bu dərinliyə enməyib... 
Sonralar  Jak  Pikkar  xatırlayırdı:  «Lift sürəti ilə  biz durmadan nəhəng maye 
kütl
əsinin ənginliklərinə enirdik və illüminatorun şüşəsi arxasından bizim gözlərimiz 
qarşısından bir-birinin ardınca kub metrlərlə, tonlarla su keçib gedirdi.» 
T
əqribən  6  saatlıq  enmədən sonra «Triest»  ehmalca dənizin  dibin  oturur. 
D
ərinlik 10 916 metr! Bir növ «Yerlə  təmas»  anında  batiskafın  kabinası  170000 
tondan  artıq  çəkisi  olan su sütununun  təzyiqinə  məruz  qalmışdır!  J.Pikkar  və 
D.Uolş bu fantastik dərinlikdə gördüklərini belə nəql edirdilər: «Dənizin dibi əbədi 
yağışla yağan diamit zərrəcikləri ilə örtülmüş işıqlı düz müstəvi təsiri bağışlayırdı. 
V
ə  birdən biz illüminatordan ən adi görkəmə  malik balıq gördük. Bu görüntü bir 
anın  içərisində  yüksək  inkişaf  etmiş  orqanizmlərin  belə  nəhəng dərinlikdə 
yaşaması mümkünlüyünü sübut etdi.» 
Batiskafın  içərisindəki J.Pikkar və  D.Uolş  macərasız  missiyaları  yerinə 
yetirdikd
ən sonra suyun səthinə  qalxırlar.  Ata  və  oğul  Pikkarlar  sübut  edirlər ki, 
insan dün
yanın ən dərin çökəkliyinə - 11034 metr dərinliyə enməyə qadirdir. Və bu 
c
əsarətli insanların    adları əbədi olaraq tarixin yaddaşına həkk olundu! 
 
 
1966-ci il. 
İspaniya sahilləri
 
yaxınlığında hidrogen 
bombası
 
artıq gəminin   
Zema 
Page 81 06.02.2013
göy
ərtəsindədir
 

 
 
 
 
82 
Lakin kifay
ət qədər  düşünülmüş  olmasından,  dəqiqliklə  hesablanaraq həyata 
keçirilm
əsindən  asılı  olmayaraq,  enmələrin bu üsulu hər halda böyük risk tələb 
edirdi. Bu cür enm
ələrdə  dənizin təkində  uzun müddətli  qalmağın  da 
mümkünsüzlüyü v
ə bəzi hallarda yerinə yetirilməli işlərin insan heyəti üçün xüsusi 
t
əhlükəliliyi insanları daha mükəmməl suyaenmə vasitələri axtarıb tapmağa məcbur 
edirdi. Bu vasit
ə isə Heyətsiz Sualtı Aparatlar idi. 
HEYƏTSİZ      SUALTI      APARATLAR (HSA) 
Suyun s
əthindən idarə  olunan  ilk heyətsiz  sualtı  aparatın  yaradılmasını  ABŞ-ın 
Florida  ştatından olan Dmitri Rebikoffun  adı  ilə  bağlayırlar. Suyadalma və  sualtı 
fotoç
əkmə ilə məşğul olan bu cənab, sualtı fotoçəkilişlərin effektli alınması üçün 
uzun müdd
ətli  suyun  altında  qalma  problemini  həll etmək məqsədi ilə  uzaq 
m
əsafədən idarəolunan sualtı nəqletmə aparatı yaradır və ona «Reqasus» adı verir. 
1953-cü ild
ə «Reqasus» suya buraxılır və «Roodle» adı ilə tanınır. Demək olar ki, 
sonrakı 12 il ərzində D.Rebikoffun aparatı yeganə heyətsiz sualtı aparat olur. Yalnız 
1965-ci ild
ə  San-Diyeqo  şəhərində  yerləşən  ABŞ  Hərbi-Dəniz  Donanmasının 
elektron 
laboratoriyası (hal-hazırda bu laboratoriya Okean Sistemləri üzrə Donanma 
M
ərkəzi adlanır) ikinci heyətsiz sualtı aparatı - kabellə idarəolunan sualtı qaldırıcı 
vasit
əni  (KİSQV)  yaradır.  Bu  aparatın  yaradılmasına  isə  İspaniya  sahilləri 
yaxınlığında baş verən dramatik hadisələr səbəb olmuşdu... 
ABŞ Hərbi-dəniz Donanması qarşısında İspaniya sahillərinə yaxın bir yerdə 869 
metr d
ərinlikdə  paraşütdən,  asılı  vəziyyətdə  dənizin dibində  olan  hidrogen 
bomba
sının suyun səthinə qaldırılması məsələsi durardı. Bu məqsədlə suyun altına 
endiril
ən heyətli sualtı aparatlar 

 
 
 
 
83 
«
Alvın»  və  «Aluminaut»  bombanın  düşdüyü  yeri  müvəffəqiyyətlə  tapsalar da, 
bomb
anın  asıldığı  paraşütün  aparatlara  dolaşması  ehtimalı  nəticəsində  insan 
t
ələfatına  yol  veril  biləcəyi  səbəbindən  effektli  işləyə  bilmirlər. Buna görə  də 
q
ərara  alınır  ki,  KİSQV-dən istifadə  olunsun.  KİSQV  gəmidən  idarə  olunurdu və 
g
əmi ilə  kabellə  birləşdirilmişdi.  Suyun  altında  KİSQV-nin hərəkəti kabel ilə 
t
əmin edilən  enerji  ilə  işləyən, üzərindəki  pərlər  vasitəsilə  həyata keçirilirdi. 
Bundan 
əlavə, aparat TV kamera və mexaniki dəstəklərlə təmin edilmişdi. 
1966-
cı  il.  Əməliyyat  qrupu  KİSQV  ilə  bombanın yerini müəyyənləşdirir  və 
qaldırma  üçün  işə  başlayırlar.  Nədən ehtiyat edilirdisə, o hadisə  də  baş  verir: 
KİSQV  bombanın  asıldığı  paraşütə  dolaşaraq  qalır  və  bu  dolaşıqdan  azadolma 
c
əhdləri isə  heç bir nəticə  vermir. Aparatın  paraşütə  dolaşmış  vəziyyətində 
bomb
anın qaldırılması haqqında qərar qəbul olunur. Əməliyyat müvəffəqiyyətlə 
başa  çatır.  Belə  ki,  KİSQV  ilə  birlikdə  bomba  da suyun səthinə  qalxır  və  belə 
dem
ək mümkündürsə,  suyadalmaların    yeni  bir dövrü -  məsafədən idarə  olunan 
hey
ətsiz sualtı aparatlar dövrü başlanır. 
Sonrakı illər göstərdi ki, KİSQV məsafədən idarə olunan  ilk sualtı işçi  aparat 
kimi  tarix
ə düşdü və sonrakı illərdə bu sahə sürətlə inkişaf etməyə başladı. Əgər 
1966-
cı  ildə  dünyada bu növ cəmisi iki aparat mövcud idisə, hal-hazırda  belələri 
minl
ərlədir və  qabaritləri stolüstü kompüter ölçüsündən  nəhəng  yük  maşım 
ölçüsün
ə  qədər olan bu aparatlar «0»  metrdən 6000  metrə  qədər  dərinliklərdə 
müxt
əlif çeşidli sualtı-texniki işləri yerinə yetirirlər. 
Bu gün hey
ətsiz sualtı aparatların    dəqiq təsnifatını vermək çox çətindir. Belə ki, 
HSA-
ların    hazırlanması texnologiyası o qədər irəli getmişdir ki, hətta bəzən onlar, 

 
 
 
 
84 
konkret olaraq h
ər  hansı  bir  işin  yerinə  yetirilməsi  üçün  sifariş  edilərək 
hazırlanırlar. Hər halda, çalışacağıq ki, ümumən də olsa, müəyyən məlumat verək: 
HSA-
ların    əksəriyyəti  suyun səthi ilə  (gəmi, özül və  ya  körpü)  yumşaq 
boru-kabel birl
əşməsi  vasitəsilə  əlaqələndirilir.  Yumşaq  boru-kabel birləşməsi 
vasit
əsilə  HSA  enerji  ilə  təmin olunur və  ya  əksinə, müxtəlif  siqnalların   
ötürülm
əsi ilə təmin edilir, videoməlumatm HSA-dan səthdəki monitora çatdırılması 
h
əyata keçirilir. HSA komplekslərinin prinsipial sxemi adətən belə olur: gəmidə 
yerl
əşən idarəetmə  pultu;  kran və  mancanaq mexanizmlərindən ibarət göyərtə 
avadan
lıqları; aparat və ya qaraj və aparatdan ibarət olan sualtı avadanlıqlar. 
 
Kabell
ə idarə olunan HSA-nın prinsipial sxemi 
Ad
ətən  aparatın  özü  suyun  altında  üçölçülü  istiqamətdə  (aşağı,  yuxarı  və 
horizontal müst
əvidə) hərəkəti təmin etmək məqsədi ilə üç və daha çox (HSA-nın 
növünd
ən  asılıdır)  pərli mühərriklə, videoçəkilişləri  təmin  etmək məqsədi ilə  iki 
(r
əngli və  qara-ağ)  və  daha çox videokamera ilə, uzaq mənafedəki  əşyaların  
radiolokasiya t
əsvirini almaq üçün hidrolokatorla; istiqamətin müəyyənləşməsi üçün 
hidrokompasla, müxt
əlif çeşidli fiziki işlərin (deşmə, kəsmə, fırlama və s.) yerinə 
yetirilm
əsini təmin etmək üçün manipulyatorlarla və  müxtəlif  çeşidli  asına 

 
 
 
 
85 
avadanlıqları  ilə  təchiz edilir. Və  bütün bu təchiz  edilmiş  avadanlıqların    hamısı 
s
əthdə  yerləşmiş  idarəetmə  məntəqəsindən  hərəkətə  gətirilir və  idarə  olunur. Bu 
idar
əetmə  məntəqəsi yerinə  yetirilən  işin  xüsusiyyətlərindən  asılı  olaraq 
g
əmilərdə,  özüllərdə, körpülərdə  və  hətta  «sualtı  evlər»də  və  qayıqlarda 
yerl
əşdirilə bilər. 
Hal-
hazırda  dünyada  təqribən  35-ə  yaxın  HSA  istehsalçısı  vardır.  Bu 
istehsalçılar 52-dən çox müxtəlif modelli HSA-lar istehsal edirlər. Bu gün HSA-lar 
kabell
ə  və  kabelsiz (avtonom variantda) idarəolunan olmaqla, hətta  sualtı 
mexanizasiya (traktor, ekskavator, qruntsovuran, qaynaq kompleksi v
ə  s.) 
formasında da mövcuddur. Bu gün HSA-lardan hərbdə, polisdə, elmdə və sənayenin 
müxt
əlif (neft-qazçıxarma,  balıqçılıq,  atom  və  elektrik  enerjisi  istehsalı  və  s.) 
sah
ələrində müvəffəqiyyətlə istifadə olunur. 
Ümumiyy
ətlə, HSA-ların    yaranması və inkişafında üç istiqamət əsas götürülür: 
h
ərb, istehsalat və elm. Bunların    hər birinin üzərində qısaca dayanacağıq. 
İstehsalat istiqaməti 
XX 
əsrin 70-ci illərinin  əvvəllərində  istehsalat istiqamətinin  inkişafında 

əyyənləşdirici əhəmiyyət kəsb edən iki hadisə baş vermişdir. Bunlardan birincisi 
Şimal dənizində zəngin neft yataqların m kəşfi və burada neft-qazçıxarmanın sürətlə 
inkişafının  başlanması  olmuşdur.  Bu  vaxta  qədər  dənizdə  neft-qazçıxarma  əsasən 
X
əzər dənizi, Meksika körfəzi kimi isti regionlarda və  dayazlıqlarda  aparırdısa, 
Şimal  dənizində  olan  şərait bunun  tam  əksi idi. Belə  ki, dənizin suyu soyuq, 
d
ərinlik böyük, hava şəraiti çox pis, yataqlar isə sahildən uzaqda yerləşirdi. Neftqaz 
hasilatı ilə  məşğul olan Şimal dənizi ətrafı ölkələr, əsasən də Böyük Britaniya və 

 
 
 
 
86 
Norveç d
əniz hidrotexniki qurğuların m təhlükəsizliyinə və bütövlüyünə əmin olmaq 
üçün bu qurğuların    dövri olaraq yoxlanılmasını mütləq edən müxtəlif qaydalar və 
t
əlimatlar qəbul etməyə  başladılar  və  neft-qazçıxarma  ilə  məşğul  olan  bütün 
kompaniyalardan bu qayda v
ə  təlimatlara riayət  etməyi  tələb etdilər.  Beləliklə  de, 
gözl
ənilmədən sualtı-texniki və dalğıc işləri ilə məşğul olan kompaniyalar daha sərt 
d
əniz  şəraitində  işlərin  yerinə  yetirilməsini  təmin  etmək  məqsədilə  HSA-lardan 
istifad
ədə maraqlı oldular və bu sahənin inkişafına təkan verdilər. 
İkinci  hadisə  isə  neftin qiymətinin  dünyada  bahalaşması  olmuşdur.  Əgər  1  barel 
neftin  qiym
əti 1973-cü ildə təqribən 3 ABŞ dolların a bərabər idisə, 1977-ci ildə bu 
r
əqəm artıq 12-yə, 1980-ci ildə isə 28 və bəzi hallarda isə hətta 36-ya qalxmışdı. 
Neftin qiym
ətinin belə  qalxması  böyük  dərinliklərdə  və  daha  sərt  iqlim 
şəraitində, daha böyük xərclərlə neft hasilatmı və eyni zamanda bu hasilatla bağlı 
olan dig
ər istehsalat sahələrini, o cümlədən də HSA-ların istehsalı və istismarında 
g
əlirli bir sahəyə çevirmişdir. 
 
 
Bütün  bunların  məntiqi  nəticəsi  olaraq, 1974-cü ildə  «Hydro Products» 
(San-
Diyeqo  şəhəri,  ABŞ)  firması  tərəfindən  məhz  istehsalatda istifadə  etmək 

 
 
 
 
87 
m
əqsədi ilə, «RCV-125» adlanan ilk HSA yaradılır. Daha sonra 1975-ci ildəKanada 
kompaniyası  olan  «McElhanney Offshore Surveyinq & Əngineerinq Ltd» 
(sonralar bu kompaniya «
İnternational Submarine Əngineerinq Ltd»  adı  altında 
f
əaliyyətini  davam etdirir) «TROV-Bl»  adlı,  1976-cı  ildə  isə  «Ametek»  (ABŞ, 
Kaliforniya ştatı) fırması «Deer Drone» adlı HSA-ları istehsal edirlər. 1980-ci ildə, 
baxmayaraq ki, artıq dünyada çoxsaylı kompaniyalar bu sahədə mövcud idi, dünya 
üzr
ə  istehsal olunan sənaye yönümlü HSA-ların    75%-i  adları  çəkilən bu üç 
kompaniyaya m
əxsus idi. 
1983-cü  ild
ə  HSA-ların    sayı  artıq  600-ə  çatırdı.  Onlardan  230-u  minaların   
neytrallaşdırılması üçün fransız kompaniyası «Socete Eca of Meudon» tərəfindən 
hazırlanmışdı. Bu kompaniya bu gün də dünyanın ən böyük HSA istehsalçılarından 
biridir. 
Bu gün HSA-lardan dem
ək olar ki, dənizdə  neftqazçıxarma  əməliyyatlarının 
bütün m
ərhələlərində istifadə olunur. 
D
ənizdə neftqazçıxarmanın ilkin - tədqiqat fazasında, 1983-cü ilə qədər dalğıc 
v
ə  heyətli  sualtı  aparat  kəşfiyyat  -qazma  işlərində,  sualtı  təminat məsələlərində 
əsas vasitələr  idi. Bu gün isə qazma zamanı sualtı təminat işləri (qazma sahəsinin 
t
ədqiqi,  qazma  işlərinə  hazırlanması,  quyuağzı  avadanlıqların    yerləşdirilməsində 
köm
ək,  akustik  buyların    yerləşdirilməsi və  çıxarılması,  qazma  işləri yerinə 
yetiril
ə  n zaman  videomüşahidə,  quyuağzı  avadanlıqlarda  açma-bağlama  işləri, 
müxt
əlif kənar əşyaların    qaldırılması və s.) , demək olar ki, tamamilə HSA-lar 
t
ərəfindən yerinə  yetirilir və  artıq  heç  bir  qazma  kompaniyası  işlərin  başqa 
formada  t
əşkilini təsəvvür etmir. Belə hal demək olar ki, dünyada XX əsrin 90-cı 

 
 
 
 
88 
ill
ərindən, ölkəmizdə  isə  «Əsrin müqaviləsi»nin həyata keçirilməsi dövründən 
başlanmışdır. 
 
«TROV» tipli hey
ətsiz sualtı aparat 
1994-cü ild
ə «Əsrin müqaviləsi» imzalandıqdan sonra kəşfiyyat qazma işlərini 
yerin
ə  yetirmək  üçün  ARDNŞ-a  (Azərbaycan  Respublikası  Dövlət  Neft  Şirkəti) 
m
əxsus  «Dədə  Qorqud»  və  «İstiqlal»  yarımdalma  qazma  qurğuları  ABƏŞ 
(Az
ərbaycan  Beynelxalq  Əməliyyat  Şirkəti)  Terekindən  icarəyə  götürülmüş  və  bu 
qurğuların    üzərində  təmir-təkmilləşdirmə  işləri  aparılmışdır.  Təmir-təkmilləşmə 
işləri  zamanı  qurğuların    üzərində  olan 200 metrə  qədər  dərinliklərdə  dalğıc 
işlərini yerinə  yetirmək  qabiliyyətli Dərinlik  Dalğıc  Kompleksləri (DDK) 
sökül
ərək çıxarılır və qazma işləri zamanı sualtı işlərin təminatının heyətsiz sualtı 
aparatlar  vasit
əsi ilə  ediləcəyi nəzərdə tutulur. Sonralar 1996-cı ildən başlayaraq 
2002-ci il
ə  qədər bir müddət ərzində qazma işlərinin yerinə yetirilməsi zamanı 
bu funksiyanı ARDNŞ-Stolt  Offshore (Fransa) Alyansının sərəncamında olan Stolt 
kompa
niyasına  məxsus  «Siivoker»  («Dədə  Qorqud») və  ARDNŞ-m  Xəzər Dəniz 
Dalğıc  və  Qəza Xilasetmə  İşləri  İdarəsinə  məxsus  «Skorpio-58»  («İstiqlal») 
HSA-lar yerin
ə yetirmişdir. 

 
 
 
 
89 
Neft-
qaz yataqların m kəşfiyyatdan sonrakı tam miqyaslı mənimsənilmə fazasında 
artıq  istehsalat  özülünün  dənizdə  quraşdırılması,  neft-qazın  nəqli üçün boru 
k
əmərlərinin çəkilişi,  müxtəlif yataqlar və  özüllərarası  kommunikasiyaların   
(c
ərəyan kabelləri, su və hava xətləri və s.) inşası həyata keçirilir. Bu zaman bir çox 
hallarda HSA-lardan istifad
ə  olunur.  Belə  ki, HSA-dan istifadə  edilərək,  gələcək 
özülün qoyula
cağı  dəniz dibi tədqiq edilir, sahənin  özül  qoyulması  üçün  yararlığı 

əyyənləşdirilir  və  kommunikasiya xətlərinin  marşrut  sahələri  tədqiq  edilərək 
yerin
ə  yetiriləcək  işlər (bəzi  hallarda kommunikasiya xətlərini  gələcək 
z
ədələnmələrdən  qorumaq  üçün  torpağın  altına  qazıb  basdırırlar,  bezi  hallarda 
qayalıq sahənin partladılması və s.) dəqiqləşdirilir. Bu işlərin yerinə yetirilməsi üçün 
HSA-lar müxt
əlif «asılan avadanlıqlar»la (TV kameralarla, kartoqrafıya və akustika 
qurğuları), kəsici, deşici, dağıdıcı və s. alətlərlə təchiz olunurlar. Bəzi hallarda isə 
HSA-lar konkret t
əyinatlı  (traktor, kran və  s,)  mexanizmlər  düzəldilərək  istifadə 
olunurlar. 
Yataqların    mənimsənilmə fazasında HSA-lar tərəfindən yerinə yetirilə 
n işlərin çeşidləri durmadan artır və bu gün demək olar ki, bu fazada işlərin yerinə 
yetirilm
əsi HSA-larsız təsəvvür edilmir. 
 
Yataqların  mənimsənilməsi  fazası,  yəni neft-qaz hasilatına  tam  hazırlanması 
fazası başa çatdıqdan sonra növbəti mərhələ - istismar mərhələsi başlanır və necə 

 
 
 
 
90 
dey
ərlər, neftçilərin ifadəsi ilə desək, «yataq xəttə qoşulur». Bu mərhələdə HSA-lar 
sualtı-texniki xidmət (boru kəmərlərində qoyulmuş siyirtmələrin açılıb-bağlanması, 
sualtı  avadanlıqların    işə  salınması  və  dayandırılması,  müxtəlif  tullantıların   
yığılma  yerinin  müəyyənləşdirilməsi  və  təmizlənməsi, metal konstruksiyaların 

ərisinə  su dolub-dolmadığım,  onların  divar  qalınlıqlarının  dəyişib-dəyişmədiyini 

əyyənləşdirmək üçün müxtəlif ölçmə vasitələri ilə müayinə edilməsi, anodların   
d
əyişdirilməsi, təmizləmə və s.) və təftiş işlərinin yerinə yetirilməsi ilə  məşğul 
olurlar. T
əftiş  işləri  zamanı  mərkəzi  idarəetmə  məntəqəsində  (gəmidə, körpüdə, 
özüld
ə  və  s.) yerləşən  HSA-ları  idarə  edən mütəxəssislər tərəfindən hidrotexniki 
qurğuların  və  kommunikasiyaların  sualtı  hissəsində  korroziya  səviyyəsinin, dəniz 
bitkil
əri və  balıqqulaqları  ilə  örtülmənin  miqdarım  və  mexaniki  zədələnmələrin 

əyyənləşdirilməsi məqsədi ilə akustik və video baxışlar həyata keçirilir. 
HSA-
ların daha bir maraqlı istifadə istiqaməti vardır ki, ilk öncə demək olar ki, 
bel
ə  bir istiqamətdə  istifadə  heç nəzərdə  tutulmurdu.  Bu,  dalğıc  işləri  zamanı 
HSA-
lardan  yardımçı-təminatçı  formasında  istifadə  idi.  Dalğıclar  ilk  əvvəldən 
HSA-lara b
əzi səbəblərdən bir rəqib  kimi  baxmışlar.  Lakin  bunlara baxmayaraq, 
çox  qısa  bir  zamanda  dalğıclar  HSA-larla birlikdə  işləməyi öyrəndilər. Sadəcə 
olaraq, HSA-
nın iştirakı dalğıclara müəyyən bir güvənlik gətirdi. Dalğıclar onların 
suyun altındakı vəziyyətlərinin fasiləsiz olaraq videoizləndiyini və istənilən an hər 
hansı bir fövqəladə hadisə baş verərsə, elə həmin dəqiqə kömək məqsədi ilə çevik 
müdaxil
ə imkanı olduğunu bildikdə, sualtı vəziyyətlərində özlərini daha inamlı hiss 
etm
əyə başladılar. Artıq dalğıclar və HSA bir komanda idilər. HSA eyni zamanda, 
s
əthdəki  komanda məntəqəsində  əyləşərək  dalğıcın  işini  fasilə  siz izləyən 

 
 
 
 
91 
müt
əxəssislərə  imkan  verdi  ki,  onlar  dalğıclar  tərəfindən yerinə  yetirilən  işlərə 
n
əzarət  edib, məsləhət və  göstəriş  versinlər. HSA eyni zamanda, növbəti dalma 
nöqt
əsinin, yəni iş yerinin müəyyənləşdirilməsini xeyli sadələşdirdi. Belə ki, dalma 
nöqt
əsində projektorlarını işıqlandıran HSA dalğıc üçün nişangah rolunu oynayırdı. 
Lakin  bütün  bunlarla  yanaşı,  dalğıc  işlərində  HSA-lardan  istifadə  müəyyən 
t
əhlükə də yaradırdı. Məsələn, işləyən pərlərin arasına dalğıc tənəffüs kəmərinin 
düşməsi, HSA ilə  «dalğıc zəngi»nin yumşaq kəmerlərinin dolaşması ehtimalı və 
s.  -  bunlar HSA-
lardan  dalğıc  işlərində  istifadəni  müəyyən  mənada  şübhə  altına 
alırdı. Bütün bu şübhələrə- yəni «HSA dalğıcların    dostudur və ya düşmənidir?» - 
sualma 1981-ci ilin yanvar  aynda 
Şimal dənizində  baş  vermiş  bir  hadisə  nöqtə 
qoydu. 199 metr d
ərinlikdə  «Stəna Seaspread»  gəmisindən  buraxılmış  «dalğıc 
z
əngi»nin yumşaq nəfəsalma kəməri qırılır və dalğıclar qazsız, isti su ilə təchizatsız 
v
ə  rabitəsiz  «dalğıc  zəngi»nin  içərisində  qalırlar.  «Dalğıc  zəngi»nin  qaldırılması 
«z
əng»in özünün və  içərisində  qalmış  iki  nəfər  dalğıcın  vəziyyətinin 

əyyənləşməsi  aparılmadan  mümkün  olmadığı  üçün  göyərtəsində  HSA olan 
yaxınlıqdakı «Uncle John» gəmisi köməyə çağırılır və HSA ləngidilmədən hadisə 
yerin
ə  göndərilir. Bu əməliyyat təqribən 4 saat çəkir. HSA tərəfindən çevik 
çatdırılmış  məlumat  əsasında  xilasetmə  planı  işlənib  hazırlanır,  «Uncle John» 
g
əmisinin dalğıc zəngi ilə «Stena Seaspread» gəmisinin zədələnmiş «dalğıc zəngi» 
ara
sında  xilasetmə  xətləri çəkilir. Daha sonra HSA-nı  yenidən  zədələnmiş  «dalğıc 
z
əngi»nin vəziyyətini yoxlamaq üçün göndərirlər. HSA hadisə  yerinə  çatdıqda 
z
ədələnmiş  «dalğıc  zəngi»nin dib dəliyinin qapağının  açıq  olduğu  və  oradakı 
dal
ğıcların    işarə  ilə  «hermetiklik yoxdur»  anlatdıqları  aydınlaşır.  HSA-nın  bu 

 
 
 
 
92 
videom
əlumatı dalğıcların    həyatının xilas edilməsində əvəz edilməz rol oynayır və 
9 saat ç
əkən xilasetmə əməliyyatı müvəffəqiyyətlə başa çatır. 
Geniş  oxucu kütləsi  üçün  yazılanların    anlaşıqlı  olmasını  təmin etmək üçün 
dem
əliyəm  ki,  əgər bu əməliyyatda  dalğıclardan  istifadə  olunsaydı,  zədələnmiş 
«
dalğıc zəngi»nin yanına ən azı bir sutkadan sonra enmək mümkün olardı və təbii 
ki,  «
dalğıc zəngi»nin qəza qaz ehtiyatı bu müddətə bəs  edə bilməzdi və oradakı 
dalğıclar  həlak ola bilərdilər. Dünya praktikasında  bir  neçə  hadisə  məlumdur ki, 
HSA-lar vasit
əsi ilə  sualtı aparatların    şəxsi heyətləri xilas edilmişdir. 
XX 
əsrin 70-ci illərinin sonunda Xəzərin Azərbaycan  sektorunda  Günəşli 
yatağında neftqazçıxarmanın təcrübi mərhələsinə başlanılır. Günəşli yatağında suyun 
d
ərinliyi 80-200  metr  olduğu  üçün  artıq  yeni  texnologiyalar,  müasir  avadanlıqlar, 
müasir  t
əminat, təchizat gəmiləri və  təbii ki, müasir dalğıc  və  sualtı  aparatların   
al
ınması tələb olunurdu. Və həmin dövrdə dənizdə neftqazçıxarmaya rəhbərlik edən 
şəxslər, xüsusən  də,  el  arasında  «Neftçi Qurban»  kimi  tanınan 
«X
əzərdənizneftqazsənaye»  Ümumittifaq  İstehsalat  Birliyinin  Baş  direktoru 
m
ərhum Qurban Abbasov, onun müavinləri N. Əliyev, Ə. Zeynalov, S.Salmanov 
v
ə  başqaları  bu  problemləri  həll etmək üçün vaxtında  ölkə  rəhbərliyi  qarşısında 
m
əsələ qaldırmışlar. 
H
əmin dövrdə  respublikaya  rəhbərlik  etmiş  ümummilli  liderimiz,  mərhum 
prezidentimiz Heyd
ər Əliyev cənabları sənayenin bütün sahələrinin, xüsusən də neft 
s
ənayesinin inkişafına böyük diqqət yetirirdi. 
M
əhz belə  yanaşmanın  nəticəsi olaraq, XX əsrin 70-80-ci  illərində  respublika 
neft donanması üçün müasir dalğıc və digər avadanlıqlarla təchiz olunmuş gəmilər 

Yüklə 2,99 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin