Samarqand davlat arxitektura qurilish instituti

Birinchi guruh ko’rsatgichlar:
 Brend haqida ma’lumot mavjudligi (ma’lumot olganlik indeksi –AW);
 Testlashtirish (test-drive), ya’ni, potentsial mijozlarni kompaniya mahsuloti bilan tanishtirish uchun elektron mahsulotning test versiyasi mijozlar uchun tekinga taklif etiladi;
 Mijozlarning qoniqishlilik darajasi (Customer Satisfaction – CSAT);
 Saytga kirganlik soni;
 Mijozlarning kamayib qolish darajasi.
Ikkinchi guruh ko’rsatgichlar:
Elektron reklama va elektron marketingning moliyaviy ko’rsatgichlariga esa quyidagilarni kiritishimiz mumkin:
 O’z-o’zini qoplash ko’rsatgichi;
 Foyda miqdori;
 Ichki daromadlilik darajasi – IRR - Internal Rate of Return;
 Sof keltirilgan baho – NPV – Net Present Value;
 Mijozning hayoti davomidagi qimmatliligi, ya’ni bir mijozning keltiradigan jami foydasi – CLTV – Customer Lifetime Value;
Uchinchi guruh ko’rsatgichlar:
Bunday ko’rsatgichlari quyidagi turlarga bo’linishi mumkin:
 Har bir turtish (klik) ning bahosi – Cost Per Click – CPS;
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
 Tranzaktsiyalar bo’yicha konversiya darajasi, ya’ni, sayt adresini bosganlarning qancha qismi tovar sotib olgan – Transaction Conversion Rate – TCR;
 Rad etishlar darajasi, ya’ni, saytga kirganlarning qanchasi uni yana ko’rib chiqishdan voz kechganligi;
 Virusli marketing (Sarafanli radio), mahsulot haqidagi ma’lumotlarning iste’molchilarning biridan boshqalariga bildirilishi darajasi – Word of Mouth - WOM;
Elektron reklama haqidagi ma’lumot quyidagi talablarga javob berishi kerak:
 Saytga kirgalarning diqqatini o’ziga tortishi kerak;
 Ularda qiziqish uyg’otishi lozim;
 Keyin esa kiruvchilarda ishtiyoq hosil qilishi zarur;
 Bu ishtiyoq esa keyinchalik tovar yoki hizmatni sotib olishga undashi lozim.
Yuqoridagi to’rtta talablarni AIDA (attention, interest, desire, action) modeli deb nomlanadi. Bitta jalb qilingan mijozning bahosini (CPA – Cost Per Acquisition) hisoblash uchun reklama byudjetini haridni amalga oshirgan mijozlar soniga bo’ish talab etiladi.
Elektron marketingning byudjetini quyidagi harajatlar bo’yicha bo’lib chiqish mumkin:
1. Lidogeneratsia, ya’ni, potentsial mijozlarni elektron portalga jalb qilish, sotuvlarni stimulyatsiya qilish, talabni hosil qilish bilan bog’liq harajatlar;
2. Bozorga kirib borish va bozorda o’z joyini topishga ketadigan sarf-harajatlar;
3. Kompaniya imidjini amalga oshiradigan reklama va brending, ya’ni, nafaqat kompaniyaning vizual obrazi, balki uning bozordagi o’zni tutish holatini, xodimlarning kompaniya ichdagi va tashqarisdidagi faoliyatini tashkil qilish harajatlari;
4. Mijozlar bilan o’zaro aloqalarni boshqarish bilan bog’liq bo’lgan harajatlar;
5. Iste’molchilar va raqobatchilar ma’lumot bazalarini tashkil qilish bo’yicha sarf-harajatlar;
O’rtacha investitsion marketing portfelining o’rtacha sarf-harajatlari quyidagicha taqsimlangan ekan /6/:
 Sotuvlarni stimulyatsiya qilish – 52%
 Infratuzilma va kompetentsiya – 14%
 Bozorgagi o‘z joyini egallash – 12%
 Mijozlar bazasini yaratish – 12%
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
 Brending – 10%
Elektron biznesda daromadlarni oshirish va muvaffaqiyatga erishish uchun elektron franchayzingdan foydalaniladi. Bunda franchayzer franchayziga uning o’z brendi asosida biznes tashkil qilish uchun franshizani beradi. Bunda yangi biznes tashkil qilayotgan shaxs franchayzerga bir martalik paushal to’lov qiladi va har oyda royalti to’lovilarini tolab turadi. Franhcyzilar biznes-jarayonni tashkil qilish uchun kerakli bo’lgan barcha texnologiyalarini, maslahatlari va ko’rsatmalarni oladilar.
Internetdagi biznesni tashkil qilish uchun yana bir usul hamkorlik marketing (affilyatsiya qilingan marketing) ishlatilishi mumkin. Bunda tashkilot boshqa bir katta kompaniya bilan hamkorlik haqidagi shartnomani tuzadi va hamkorlik dasturi bo’yicha o’ziga ajratilgan foiz ko’rinishidagi foydani olaberadi. Hamkorlik dasturlari bir qancha modellar bo’yicha faoliyat ko’satishlari mumkin, shu jumladan, Cost Per Sale (CPS), Cost Per Action (CPA) va Cost Per Lead (CPL).
Ijtimoiy mediamarketing (Social Mediya Marketing – SMM) ham kompaniyani bozorga chiqarishda, brend yaratishda, mahsulotni ommalashtirishda ijtimoiy tarmoqlardan foydalanishning zamonaviy elektron marketing uskunasidir. Saytni ijtimoiy saytlar uchun optimallashtirish (Social Media Optimization – SMO) saytga ijtimoiy tarmoqlardan trafik jalb qilishga mo’ljallangan elektron marketingning bir turidir. Saytni ommalashtirish uchun konkurent analiz usuli ham katta ahamiyatga ega. Bunda quyidagi savollarga javoblar topish kerak bo’ladi:
 Raqobatchilar o’z saytlarini qanday qilib ommalashtiradilar;
 Reklamada qanday matnlardan foydalanadilar;
 Usability qanday darajada;
 Ilovalar (linklar) bo’yicha almashinuv qanday amalga oshiriladi;
 Saytni ommalashtirish uchun raqobatchilar qanday marketing byudjetidan foydalanadilar.
Shuni ham alonida ta’kidlash lozimki, hozirgi davrda sayt nafaqat kompaniyaning visit kartochkasi, balki u savdo vitrinasi, marketing elementi, mahsulot yoki hizmatning taqdimoti hamda kompaniyaning kelajak muvaffaqiyati, daromadi va obrusining asosidir. Sayt pul ishlay olishi uchun uni yaxshilar reklama qila olish kerakdir. Bunda asosiy vazifalar - iloji boricha ko‘proq insonlarni saytga jalb qilish, ularni qiziqtirish hamda ushlab qolish va tranzaktsiyalar bo‘yicha yuqori darajadagi konversiyani ta’minlab berish. Saytning ommaviyligini oshirish uchun quyidagi tavsiyalardan foydalnish kerak bo’ladi: