Samarqand davlat arxitektura qurilish instituti

Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
Kambag’aloilalardanchiqqanyoshlarrepetitorlardao’qishyokiuniversitetgakirishhaqidaorzuhamqilaolmaydilar. Masalan, 2008 yildaLotinAmerikasida 4 dan 17 yoshgachabo’lganbolalardan 23 millionita’limolishimkoniyatigaegabo’lmagan. Maktabga bora olmagan bolalarning soni esa 40% dan oshgan (World Economic Forumma’lumotlaridan). Shuning uchun ham sun’iy intellect asosida ishlaydigan raqamli va tekin standart o’qituvchilar paydo bo’lishi bu muammolarni hal qilib berishi mumkin. Bu nafaqat chet tillarni o’rganishda, balki boshqa fanlarni o’rganishda ham qo’l keladi. Juda ham qimmat bo’lmagan planshet sotib olib, unga sun’iy intellektli raqamli o’qituvchini yuklab olgan holda barcha tabaqaga mansub insonlar ta’limni davom ettirishlari mumkin. Bir necha o’n yillardan so’ng, insonlarga oily ma’lumot olish huddi o’qish-yozishni bilganday oddiy bir hol bo’lib qolishi mumkin. Melinda va Bill Geytsning ta’limni rivojlantirish bo’yicha REND fondi mutaxassislari ta’kidlashicha, individuallashtirilgan ta’lim berish jarayoni o’quvchilarga fanlarni chuqur o’zlashtirish imkonini beradi. Har bir o’quvchiga individual yondoshuv nafaqat o’quv materialini tez o’zlashtirsh, balki fanni sevib qolish imkoniyatini ham beradi. Haqiqatan ham eng yaxshi o’qituvchilar har bir o’quvchiga alohida yondoshuv bilan ishlaydilar. Yaxshi pedagog dars berishdan tashqari, o’quvchilarni ruxlantiradi va fanga qiziqish uyg’ota oladi. Ammo xozirgi paytdagi maktab va universitetlarda har bir o’quvchiga alohida ahamiyat berishning hech ham iloji yo’q, chunki sinflarda 25-35 tadan o’quvchi-talaba o’qiydi. Agarda hozirgi kunda universitetlarda va maktablarda individual o’qitish joriy qilinsa, ta’lim muassasalaridagi o’qituvchilar soning bir necha marta ko’proq bo’lishi talab qilinadi. Buning esa moliyaviy va tashkiliy jihatdan imkoni yo’q, albatta. Xuddi shuning uchun ham o’qituvchilarning va o’quvchilarning raqamli elektron yordamchilar hamda chat-botlardan foydalanishi muammoning bir qadar darajada yechilishiga olib keladi. Ammo sun’iy intellect bilan jihozlangan personallashgan raqamli o’qituvchilar individual ta’lim muammosini muvaffaqiyatli hal qilib berishlari mumkin. Mikrosoft va Parla ning mutaxassislari individualizatsiyaga undov bergan xoldagi sun’iy intellektli raqamli elektron o’qituvchilar yaratish ustida ishlamoqdalar.
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
Yaqin yillar ichida qanday soha mutaxassislari sun’iy intellect bilan birinchi navbatda almashiniladi deb nomlangan va Bot.Me: A Revolutionary Partnership PwC tomonidantashkil etilgan so’rov natijalariga ko’ra, texnologik ekspertlar va biznes-menejerlarning 58%i “o’qituvchi” deb javob berishgan. Bu yerda eng kam foiz olganlar – doktorlardir: Shundayqilib, “Smartfondagiraqamlielektrono’qituvchilar” paydobo’lishita’limningengasosiymuammolarinihalqilibberishimumkin. Dunyodagima’lumotsizkishilarningsoni 2015 yilboshigakelib 780 millionbo’lganinihisobgaolsak, sun’iyintellectasosidata’limberuvchiraqamlielektrontizimlarxuddishusavodsizlarsoninikamaytirishuchunyordamberishimumkin. Xozirchaesavirtualo’qituvchilarrealo’qituvchilargaqo’shimchatarzdahayotimizgakiribkelayapti. BillGeytsfondiningizlanishlaridakeltirilishicha,AQSHdagi 17 maktabning 50% o’quvchisiginata’limjarayonidaraqamlielektronyordamchilardanfoydalanarekan (2017 yilda). Buningsababi, ko’pchilikinsonlarxozirchata’limalgoritmlariorqalio’qishgama’naviyjihatdantayyor
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
emaslar. Lekinta’limsohasidanasta-sekininsonningsiqibchiqarilishivaularningo’rninisun’iy intellektegallashiko’zo’ngimizdaamalgaoshayapti. Yuqoridagilardankelibchiqqanholdavabizningfikri-ojizimizcha, mamlakatimizdagita’limjarayonigaraqamliinnovatsionusullarnitezkorlikbilanvakengmiqyosdatadbiqqilishniamalgaoshirishuchunzudlikbilanquyidagichora-tadbirlarniamalgaoshirishlozim:
 Turli xil ko’rinishdagi ta’lim turlarining xosil bo’lishi ta’lim vazirliklari qoshida malakali professor-o’qituvchilarni (shu jumladan, nafaqaga chiqqanlarni ham) jalb qilgan holda raqamli interaktiv elektron kitoblar, elektron o’quv qo’llanmalari va alohida fanlar bo’yicha masofaviy ta’lim kurslari tayyorlash zaruriyatiga olib keladi (bu ish hozigiga o’xzhab tekinga emas, balki professor-o’qituvchilar bilan shartnomalar tuzish asosida amalga oshiriladi). Bu esa ushbu ishlarni amalga oshirish bo’yicha respublika ishchi kengashini (tashkilotini yoki kompaniyasini) tashkil qilish vazifasiga olib keladi. Uning zimmasiga respublika miqyosida zamonaviy hamda sifatli raqamli interaktiv elektron kitoblar, raqamli elektron o’quv qo’llanmalari va masofaviy ta’lim kurslari tayyorlash (yoki ularni chet tillardan o’zbek tiliga o’girish) vazifasi yuklanadi;
 Bu ishga majburiy tarzda mamlakatda information texnologiyalarning tadbiqi bilan shug’ullanadigan barcha tashkilotlarni, ta’lim muassasalarini, kompaniyalarni va yetakchi institut hamda universitetlarni jalb qilish;
 Vazirlar mahkamasi va Prezident devoni qoshida eng malakali mutahassislarni jalb qilgan holda bu ishlarni koordinatsiya qiluvchi ishchi guruhlar tuzish;
 Barcha ta’lim muassasalari uchun raqamli interaktiv elektron kitoblar va raqamli o’quv qo’llanmalar ishlab chiqish yoki ulardan foydalanish kerakligini ustuvor vazifa sifatida ko’rsatish hamda bu ishlarni bajarish bo’yicha reyting ko’rsatgichlarini aniqlash mezonlarini ishlab chiqish;
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
 Chet ellarda ishlab chiqilgan va aprobatsiyadan o’tgan biz uchin muhim bo’lgan raqamli interaktiv elektron kitoblar, qo’llanmalar, ta’lim sohasiga oid komp’yuter o’yinlari, intellectual ta’lim platformalari, masofaviy ta’lim tizimlari, dasturlar va saytlari o’zbek tiliga o’girib, ularni mahsus respublika fondiga jamlab, internetdagi ta’lim portaliga joylashtirish hamda barcha ta’lim muassasalariga foydalanish uchun tarqatish;
 Har yili eng yaxshi raqamli interaktiv kitoblar, o’quv qo’llanmalar, ishga tushirilgan masofaviy ta’lim platformalari hamda ta’lim bilan bog’liq komp’yuter o’yinlari tanlovini o’tkazish va g’oliblarni munosib taqdirlash va erishilgan natijalarni respublika fondiga jamlab, internetdagi ta’lim portaliga joylashtirish hamda ularni barcha ta’lim muassasalariga foydalanish uchun tarqatish;
 Har yili bir marta respublikada yaratilgan raqamli interaktiv kitoblar, o’quv qo’llanmalar, masofaviy ta’lim platformalari hamda ta’lim bilan bog’liq komp’yuter o’yinlari bo’yicha anjuman va seminarlarni respublika va viloyatlar miqyosida tashkil qilish;
 O’zbekistondagi turli sohalarda o’rta va oliy ta’lim olishni istagan fuqarolarning ishlab chiqarish va boshqa kundalik yumushlardan ajralmagan holda to’laqonli ta’lim olishiga imkon beradigan masofaviy ta’lim (distance education) tizimini rivojlangan chet ellarning “distance education – MOOC – massive open online cources” platformalari andozalari asosida tashkil qilish va ularni zudlik bilan ishga tushirish. Bu – birinchidan barcha ta’lim olishni istovchilar uchun teng imkoniyatlar yaratsa, ikkinchidan, ta’lim tizimi uchun sarflanayotgan mablag’larni ancha kamaytirishga imkon beradi va uchinchidan, yosh yigit-qizlar uchun davlat tomonidan sarf-harajat talab qilmaydigan juda ko’p miqdordagi yangi ish joylarini yaratadi;
 Ta’lim muassasalaridagi professor-o’qituvchilarning ish faoliyati monitoringi ba baholovida ularning raqamli interaktiv elektron kitoblar, interaktiv o’quv qo’llanmalar hamda ta’lim bilan bog’liq komp’yuter o’yinlarini ishlab chiqishlari va ulardan foydalanishlarini ham hisobga olish;
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
 Respublika miqyosida ishlab chiqarilgan (yoki tarjima qilingan, moslashtirilgan) raqamli interaktiv elektron kitoblar va o’quv qo’llanmalardan barcha talabalar va o’qituvchilar foydalana olishlari uchun ularni mahsus ta’lim portaliga (shu jumladan, vazirliklar va ta’lim muasasalari saytlariga, kutubxonalarga, resurs markazlariga) joylashtirish maqsadga muvofiq bo’lar edi;
 Raqamli interaktiv kitoblar, masofaviy ta’lim platformalari va elektron o’quv qo’llanmalar yaratgan kimsalarni yaxshilab moddiy va ma’naviy taqdirlash ham ularning soni va sifati oshishiga ijobiy ta’sir qilgan bo’lar edi.