Samarqand davlat tibbiyot universiteti

3.3. Ilova va uning oynasi delphida yangi ilava yaratish
Delphida yaratiladigan ilovalar proyektlar (loyihalar) deb ataladi va maxsus Projects papkasida saqlanadi. Ular paskalda yaratilgan ilovalardan ancha murakkab bo’lib, ularni saqlash uchun bir nechta fayl kerak bo’ladi.
Paskalda yaratilgan dasturni saqlash uchun bitta fayl yetarli va unda yaratilgan barcha dasturlarni bitta papkada saqlash mumkin. Lekin delphida bunday qilib bo’lmaydi, chunki turli loyihalarning bir xil nomli fayllari birining o’rniga ikkinchisini saqlab qo’yadi.
Delphida mavjud loyiha asosida yangi loyiha yaratishda ham ehtiyot bo’lish kerak. Loyihaga o’zgartirish kiritilishi bilan bu o’zgarishlar loyiha fayllarida avtomatik tarzda saqlab qo’yadi va avvalgi loyihani tiklashning iloji bo’lmaydi.

Ilova oynasida Buttonl ni ikki marta bosib, ekranda paydo bo‘lgan dastur kodi oynasining kursor turgan joyiga quyidagi operatorlami kiritamiz:

Forml.Width:=Forml.Width+16;
Forml.Height:=Forml.Height+9;
Labell.CaptionOynaning_bo''yi:'+IntToStr(Forml.Height);
Label2.Captioni-'Oynaningeni: '+IntToStr(Forml.Width);
Ilova oynasida Buttonl ni ikki marta bosib, ekranda paydo bo‘lgan dastur kodi oynasining kursor turgan joyiga quyidagi operatorlami kiritamiz:
Forml.Width:=Forml.Width+16;
Forml.Height:=Forml.Height+9;
Labell.Caption:='Oynaning_bo w yi:' +IntToStr(Forml.Height);
Label2 .Caption:=*'Oynaning eni:' +IntToStr (Forml .Width);
Ilovani ishga tushiramiz va uning ishlashini kuzatamiz:
3.4. Boshqarish tugmasi ilova oynasiga boshqarish tugmasini joylash.
Dastlab boshqarish tugmasi: Button1ni uning ustida sichqonchaning chap tugmasini keltirib tanlab olamiz. Obyektlar dispetcheri (Object TreeView) da Button1 ajralib turadi va Obyekt inspektori (Object Inspector) oynasida Button1 obyektining xossalari ro„yxati paydo bo„ladi. Unda dastlab Caption xossasida tugmaning sarlavhasini „++‟ ga o„zgartiramiz. Bu oldingi darsda qabul qilingan kelishuvga ko„ra quyidagicha yoziladi:
Button1.Caption:=‟++‟
Tugma sarlavhasi ancha kichik bo„lgani uchun uni kattalashtiramiz. Buning uchun Font xossasidan foydalanamiz. Uni tanlaganimizda ekranda Шрифт muloqat oynasi paydo bo„ladi. Uning Размер maydonchasi ostidagi ro„yxatdan
1. Delphi interfeysi quyidagi bo‘limlardan iborat: 2. Sarlavha satri. 3. Asosiy menyu. 4. Uskunalar paneli. 5. Boshqarish obyektlari (komponentalar) paneli, 6. Boshqarish obyektlari brauzeri. 7. Boshqarish obyektlari (elementlari) inspektori. 8. Yaratilayotgan ilova oynasi (forma). 9. Yaratilayotgan ilova kodi oynasi. Delphi muhiti bosh oynasining sarlavha satri standart ko‘rinishga ega bo‘lib, unda ilovaning nomi,unda yaratilayotgan loyiha nomi va oynani yashirish, o‘lchovini o‘zgartirish ya uni yopish uchun xizmat qiladigan uchta tugma joylashgan. 3. Delphining asosiy menyusi 11 ta bo‘limdan iborat bo‘lib, ular quyidagilardir: 1. File (Fayl). 7. Component (Boshqarish obyektlari).| 2. Edit (Tahrirlash). 8. Database (Ma'lumotlar ombori). 3. Search (Qidiruv). 9. Tools (Uskunalar). 4. View (Ko‘rinish). 10. Window (Oynalar). 5. Proj ect (Loyiha). 11. Help (Yordam). 6. Run (Ishga tushirish). 3. Delphi uskunalar paneli va obyekt (kOmponenta)lar paneli. Uskunalar panelida ko‘p ishlatiladigan buyruqlarning tugmalari joylashgaij bo‘lib, bu ularni asosiy menyuga kirmasdan ishlatish imkonini beradi Uskunalar panelida o‘ndan ortiq tugmalar bo^lib, ularga yangilariiil qo‘shish, ba'zilarini olib tashlash mumkin. Komponenta deb yaratilayotgan ilovaga joylash uchun mo‘ljallanganl turli boshqarish elementlari (obyektlari)ga aytiladi Vizual dasturlash shu boshqarish elementlarini ilova oynasiga joylash va uning xossalarini o‘zgartirish orqali amalga oshiriladi. Delphida yuzlab boshqarisl elementlari bo‘lib, ular komponentalar panelining yigirmadan ortiq jildlariga joylab chiqilgan. 3. Delphi oynalari. Delphining bosh oynasidan tashqari yana bir qator oynalari bo‘lib, ularning bosh oyna ichida joylashishini o‘zgartirish, ularrni yashirish, ekranga chiqarish, o‘lchamlarini o‘zgartirish mumkin. Вu oynalardan birinchisi forma oynasi deb ataladi va unda yaratilayotgan ilovaning asosiy oynasining ko‘rinishi aks etadi. Bu oynaning o‘lchamlari» o‘zgartirish bilan yaratilayotgan ilova oynasining o‘lchamlarini o‘zgartirish mumkin. Unga komponentalar panelidan kerakli komponentalarni sichqoncha yordamida sudrab o‘tkaziladi va ularning o‘zaro joylashishi rejalashtiriladi. Bu oynani yangi ilova oynasi yoki sodda qilib ilova оуnasi deb ataymiz. U bilan ishlash uning o‘lchamlarini o‘zgartirish, unga yangi boshqarish elementlarini joylash va bu elementlarning joylashishifl o‘zgartirishdan iborat bo‘ladi. Ikkinchi muhim oyna bu dastur kodi (aslida dastur matni) oynasi bo‘lib ilova oynasidagi o‘zgarishlar unda avtomatik tarzda aks etadi. Masalan, bir ilova oynasining o‘lchamlarini o‘zgartirsak, dasturning buni amalga oshiradigan operatori uning matniga qo‘shiladi. Ilova oynasiga yangi boshqarish elementlari joylansa, bu elementlarni tavsiflovchi operatori avtomatik ravishda dastur matniga qo‘shiladi. Dastur kodi oynasida dasturchi qiladigan asosiy ish boshqarish elementlarini hodisalarga bog'langanida elementning bu hodisa ro‘y berganida dastur unga qanday javob berishi kerakligini ko‘rsatib berishdir, Bunda har bir hodisa uchun bitta protsedura yaratiladi va bu protsodura matnini yozish dasturchi zimmasiga yuklanadi. Vizual dasturlashda dasturchining asosiy vazifasi dasturda foydalaniladigan boshqarish elementlarining, ya'ni obyektlarning kerakli xossalari va usullaridan foydalanishdir. Bunda yuzdan ortiq obyektlarning o‘nlab xossalari va usullaridan keraklisini tezda topa olish juda muhimdir, Pascalda yaratilgan dasturni saqlash uchun bitta fayl yetarli va unda yaratilgan barcha dasturlarni bitta papkada saqlash mumkin. Lekin Delphida bunday qilib bo‘lmaydi, chunki turli loyihalarning bir xil nomli fayllari birining o‘rniga ikkinchisini saqlab qo‘yadi. Natijada loyihalar noto‘g'ri ishlaydi va ular orasida nizolar kelib ehiqadi. Shuning uchun yangi loyiq bilan ishlashdan oldin bu loyiha uchun yangi papka yaratish lozim. Delphida mavjud loyiha asosida yangi loyiha yaratishda ham ehtiyoj bo‘lish kerak. Loyihaga o‘zgartirish kiritilishi bilan bu o‘zgarishlar loyiq fayllarida avtomatik tarzda saqlab qo‘yiladi va avvalgi loyihani qayta tiklashning iloji bo‘lmaydi. Shu sababli, mavjud loyiha asosida yangi loyiha yaratishdan oldin mavjud loyihani yangi nomli boshqa papkaga ko‘chirib olish kerak bo‘ladi. Delphi loyihalarini ilovalar deb atashga kelishib olamiz.
YODDA SAQLANGI Delphida yuzlab tayyor boshqarish obyektlari mavjud. 1. Delphini ishga tushirish va unda ilova yaratish. Delphini ishgea tushirish uchun Windows ish stolida Пуск (Boshlash) tugmasigaj sichqoncha kursorini keltirib bosamiz. Hosil bo‘lgan menyudan Bce программы (Barcha dasturlar) bandini tanlaymiz. Paydo bo‘lgan menyudan Borland Delphi 7 bandini faollashtiriladi. Natijada ro‘yxatda Delphiga oid so‘ngi bandlar hosil bo‘ladi. Ulardan [Delphi 7 ni tanlaymiz. Ekranda oldingi Idarsda tasvirlangan Delphi dasturlash niuhitining oynalari paydo bo‘ladi va yangi ilova yaratiladi. Agar menyuning Delphi 7 bandida sichqonchaning chap tugmasining o‘rniga O‘ng tugmasini bosib, mavzubop menyuni chaqirib, undan Закрепить в меню Пуск (Boshla menyusiga joylash) yoki Закрепить на панели задач (Masalalar paneliga joylash) bandlarlnl tanlasak, Delphi 7 ning yorlig'i paydo bo‘ladi va uni ishga tushirih osonlashadi.