Samarqand davlat universiteti gulsum tagiyeva, hayriniso husanova oila va gender
Yüklə 1,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- nuklear 39 oila
|
poligamiya (ko‗p nikohlilik) deb ataladi. Quldorlik davrida esa jamiyat
taraqqiyotida yuz bergan ijtimoiy-iqtisodiy o‗zgarishlar asosan xususiy mulkning paydo bo‗lish natijasida oilaning tarkibi ham, shakli ham o‗zgardi. Dehqonchilik va chorvachilikning rivojlanishi ijtimoiy ishlab chiqarishda erkaklar qadrini oshirdi. Moddiy mahsulotlar yaratishda erkaklar ulushi yuqori bo‗la boshladi. Natijada oila huquqiga asoslangan patriarxal oila vujudga keldi. (erkaklar ustunliligi). Endi bir erkak oila boshlig‘i bo‗lib, u xotinlari, farzandlari va qullari bilan bir oila bo‗lib yashardilar. Bunday oilalar ko‗p xotinlilik, ya‘ni – poliginiya asosida tashkil bo‗lgan – poligamiya oila shakli bilan monogam (bir nikohli) o‗rtasidagi oraliq oilalarni tashkil etganlar. Ushbu me‘yorlar ichida muhimlaridan biriga biz «urug‘»ni tadqiq etish davomida duch kelamiz. Urug‘ bu – bir necha kishidan iborat guruh bo‗lib, ular o‗rtasida jinsiy aloqalar qat‘iy ta‘qiqlangan. Shu bois, turli urug‘ a‘zolari jinsiy munosabatlarga kirishganlar. Natijada nikoh ham turli urug‘ 20 Отахўжаев Ф.М. Никоҳ ва унинг ҳуқуқий тартибга солиниши. – Тошкент: Ўзбекистон, 1995. – 172 б.; Его же. Оила ҳуқуқи / Хотин-қизлар ва болаларнинг ҳуқуқларига оид қонун кафолатлари: (Оммабоп юридик маълумотнома). – Тошкент: Ўзбекистон, 2000. – Б. 30-104. 38 vakillari o‗rtasida tuzilgan. Ushbu an‘ana – ekzogamiya deb nomlanib, - chetki (urug‘dan tashqarida) nikoh ma‘nosini anglatadi. Ekzogamiya, ya‘ni – urug‘dan tashqarida jinsiy sherik qidirish, urug‘ ichida jinsiy aloqalar ta‘qiqlanganligining mahsuli bo‗lib, «agam» ta‘qiq yoki oddiygina «agamiya» (yunonchadan a –«no» (raddiya belgisi), «gamos» –nikoh) deb nomlanishi mumkin. Agamiyani buzish uchun qo‗llaniladigan oddiy jazo turi bu – o‗lim jazosi sanalgan. Yevropaning sinfiy jamiyatlari, shuningdek, yevropaliklar istiqomat qiluvchi hududlar (Amerika, Avstarliya) da ham so‗nggi paytlargacha nikohning keng tarqalgan yagona turi bir nikohlilik, ya‘ni, «monogamiya» (yunonchadan «monos» – bitta, yagona va «gamos» – nikoh) bo‗lgan. Albatta yevropaliklar nikohning boshqa turlari masalan, ko‗p xotinlik yoki «poliginiya» (yunonchadan, «poli» - ko‗p va «gineye» – xotin) va ko‗p erlik (yoki «polinadriya» (yunonchadan «poli» – ko‗p, «anros» – erkak) haqida ma‘lumotlarga ega bo‗lishgan. Ammo, nikoh shakllarining barchasi yaxlit umumiylikka ega bo‗lib, individlararo tuzilishi nazarda tutilgan. Shu bois, Yevropa mutafakkirlari nazarida individual nikoh amalda jinslararo munosabatlarni tartibga solish shakli sifatida qabul qilinsa, monogamiya esa bunday tartiblanishning yetuk ko‗rinishi bo‗lgan. Yevropa jamiyatlarida asrlar davomida er-xotin o‗rtasidagi jinsiy munosabatlar me‘yoriy sanalgan. Nikohsiz jinsiy munosabatlar taqiqlangan. Nikohgacha va nikohdan tashqari jinsiy munosabatlar mavjud tartiblarga zid bo‗lib, ma‘lum ma‘noda qoralangan. Demak, bu jamiyatlarda nikohgacha va nikohdan tashqari munosabatlarni tartibga solib turuvchi qoida va talablar mavjud bo‗lgan. Quldorlik davridan feodalizmga o‗tish, hamda feodal ishlab chiqarish munosabatlarining rivojlanishi oilaning monogam, ya‘ni yakka nikohlilik ko‗rinishining paydo bo‗lishi asos bo‗lgan. Ushbu davrda xo‗jalik yuritishda ota-ona farzandlari, nevara-chevaralari bilan ishtirok etishgan. Kapitalistik ishlab chiqarish sharoitida esa yirik-yirik sanoat korxonalarining paydo bo‗lish natijasida mayda dehqon xo‗jaliklar, mayda hunarmand oilalar inqirozga uchradi. Bolalarning mehnatidan foydalanish, ularga ishchi kuchi sifatidagi talab asta-sekin kamayib boradi. Ko‗p bo‗g‘inli katta oila bo‗lib yashash hollari yo‗qola boshladi. Va oilaning yangi tuzilishi er-xotin va bolalardan iborat bo‗lgan nuklear 39 oila va kabilar. Oilaning bugungi shaklida oila a‘zolari bir-birlari bilan umumiy turmush, iqtisodiy-mulkiy, ma‘naviy, huquqiy, psixologik munosabatlar o‗zaro javobgarlik his tuyg‘ulari bilan bog‘lanib turadilar. Oilada har bir oila a‘zosining o‗z ijtimoiy o‗rni bor. Oila asosini er-xotin tashkil etadi, lekin oilada er-xotin, ularning farzandlari, ota-onalari, opa- singillari, aka-ukalari va boshqa qarindoshlari yashashi mumkin. Oila tashkil topishiga, unda yashayotgan oila a‘zolarining ijtimoiy o‗ringa qarindosh-urug‘lik munosabatlariga, miqdoriga qarab, bir nechta turlarga bo‗linadi. Nikoh birligiga ko‗ra oilalar ikki turga bo‗linadi: Yüklə 1,84 Mb. Dostları ilə paylaş:
|