Samarqand davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika kafedrasi

Nazorat uchun savollar.
1.Qiyosiy pedagogikaning metodologik asoslarini sanab bering?
2.Qiyosiy pedagogikaga tarixiy yondashuv deganda nimani tushunasiz?
3.Qiyosiy pedagogika fanining mazmun-mohiyati nimadan iborat?


3-mavzu. Qiyosiy pedagogik tadqiqotlarning dolzarb yo’nalishlari.
Reja:
1.Qiyosiy pedagogikaning ilmiy-tadqiqot metodlari haqida tushuncha.
2.Tavsiflash metodi, statistik, metod, tarixiy metod, sosiologik va analitik metod.
Qiyosiy pedagogika metodlari-metodologik yondashuvlar bilan bevosita bog‘liq bo‘lib, ular asosida amalga oshiriladi. Kompravistika uchun: tasvirlovchi, tarixiy, ijtimoiy, statistika, qiyoslash kabi metodlar o’lkan ahamiyatga ega.
Qiyosiy pedagogika yondosh fanlarda qo’llanadigan tadqiqot metodlaridan ham foydalanadi. Tadqiqot jarayonida bu metodlar bir-biriga o’zaro ta‘sir qilib bog‘lanib ketadi. Qiyosiy pedagogikaning o‘ziga xosligi shundan iboratki, uning asosiy tadqiqot metodi qiyoslash metodidir.
Qiyosiy pedagogik tadqiqot metodlari ilmiy bilimlarning har bir sohasi singari qiyosiy pedagogika ham tadqiqot ob'ekti va asosiy manbalarning o'ziga xos xususiyatlariga mos keladigan umumiy ilmiy tadqiqot usullaridan va aniq metodik vositalardan foydalanadi.
So'nggi yillarda biz jamoat hayotining turli sohalarida, jumladan, ta'limni rivojlantirishning dolzarb muammolari atrofidagi xalqaro tajribaga murojaat etamiz. Bunday havolalar ko'pincha ba'zan mutlaqo teskari fikrlarni tasdiqlash uchun dalil sifatida ishlatiladi. Siz elita ta'limining tarafdori yoki raqibisiz, siz "qattiq" yoki "yumshoq"ni farqlash tarafdorisiz, siz xususiy maktablarning rivojlanishiga qarshi yoki qarshi emassiz-har qanday (va shunga o'xshash) qutbli nuqtai nazarni qo'llab-quvvatlash uchun siz ko'plab misollar to'plashingiz mumkin. Dunyo ta'lim makonining cheksiz sohasidagi turli va qarama-qarshi faktlar mavjud. Axir, har qanday fakt-bu haqiqatning faqat bir bo'lagi. Shuning uchun qiyosiy pedagogikaning asosiy uslubiy prinsiplaridan biri faktik materialning vakilligi, qonuniylikni tasodifiy, tasdiqlangan faktlardan farazlardan aniq ajratishdir. Qiyosiy pedagogik tadqiqotlar uchun bu ayniqsa muhimdir, chunki ko'pgina faktlar qiyosiy tomonidan bevosita kuzatilmaydi va eksperimental ravishda takrorlanmaydi.
Aslida, ilmiy nazariya haqiqatga asoslangan bo'lishi kerak. Bu yerda fanning asosiy binosi dalillar bo'lishi kerak, deb ta'kidlagan Ushinskiyni eslash o'rinlidir. U o'zining "Odam ta'limning sub'ekti" deb nomlangan asosiy asarining kirish so'zida shunday yozgan: "Biz hamma narsaga dalillar uchun borganmiz va shunga dalillar bizni yetaklab borgan: faktlar gapirishni to'xtatgan joyda biz gipoteza qo'yganmiz va hech qachon gipotezadan foydalanmaymiz tan olingan fakt sifatida. Ammo, albatta, biz alohida faktlar haqida emas, balki ularning umumiyligi haqida gaplashishimiz kerak: agar nazariya bir yoki bir nechta dalillarga zid bo'lsa, unda buni rad etilgan deb hisoblash uchun hech qanday sabab yo'q, chunki biz tasodifiy faktlar haqida ko'p narsalarni aks ettirmaydigan narsalar to'g'risida gaplashishimiz mumkin bo’lgan umumiy tendensiya. Qayerda va qanday ijtimoiy-madaniy kontekstda shakllanganligini hisobga olmagan holda, faqat yaratgan konsepsiyani tasdiqlashi kerak bo'lgan haqiqiy misollarni va alohida hollarni izlash mumkin. Sub’yektiv ravishda tanlangan dalillar buzulgan rasmlarga o’xshash holatga olib keladi. Ammo bir xil faktlarni tahlil qilganda ham tubdan farq qiladigan fikr va xulosalarga kelish mumkin. Oxir-oqibat qiyosiy o'rganish qanchalik aniq va "haqiqat" bo'lmasin, u aniq nazariy qarashlar tizimiga asoslangan ko'proq umumiy tabiat tushunchasidan kelib chiqadi. Faqatgina bu holatda, miqdor sifatga aylanadi, boshqacha aytganda, yangi empirik faktlar yig'indisi ma'lum bir hodisa yoki ma'lum bir tuzilma haqida yangi ilmiy g'oyani yaratishi mumkin.
Faktni aniqlash va tushunishda ikkita mumkin bo'lgan yondashuvlar mavjud. U voqelikning bevosita idrok etiladigan hodisasi sifatida ham, ilmiy bilim ob'ekti sifatida ham ko'rib chiqiladi. Ushbu ikki yondashuv o'rtasida o'tish mumkin bo'lmagan devor yo'q. Haqiqatni ob'ektiv voqelik fenomeni sifatida qat'iy ilmiy tahlil doirasida tushunish mumkin, ammo uni "oddiy tushuncha"ga asoslangan kundalik ong doirasida, eng oddiy induktiv umumlashmalar asosida ko'rib chiqish ham mumkin va bunday e'tibor hech qanday holda kognitiv ahamiyatga ega emas.
Faktlarni takrorlash va ularni tahliliy talqin qilish o'rtasida maqbul muvozanat qanday bo'lishi kerak? Bir qator ijtimoiy fanlar oldida turgan bu savol qiyosiy pedagogika uchun juda dolzarbdir.
Faktologiyaga haddan tashqari ishtiyoq bilan munosabatda bo'lgan pozitivist "haqiqat pulti" ko'rib chiqilayotgan muammolarni nazariy tushunishga putur yetkazadi deb ta’kidlagan. Boshqa tomondan, bunday tushunish aniq dalillar va hodisalarni chuqur o'rganishga asoslangan holda samarali bo'ladi. Albatta, barcha tadqiqotlar uchun faktlarni takrorlash va ularni tahlil qilish o'rtasida mutanosib nisbatni o'rnatish mumkin emas. Ko'rinishidan, xorijiy muammolarga bag'ishlangan asarlardagi haqiqiy materiallarning ulushi ko'pincha biz biladigan tabiiy ta'lim tizimidagi ishlarga qaraganda ko'proq bo'lishi mumkin. Chet elda ta'limni rivojlantirishning haqiqiy jarayonlarini aks ettiruvchi eng yangi va kam ma'lum bo'lgan faktlarni tizimli tavsiflash muhim mustaqil ilmiy vazifalardan biri va qiyosiy pedagogik tadqiqotning muhim elementi sifatida xizmat qilishi mumkin. Tadqiqotni oqilona tashkil etish uning ishtirokchilarining funksiyalarini taqsimlashni o'z ichiga olganligi sababli, faktik materiallarni to'plash va dastlabki ishlov berish ishlari juda obro'li deb hisoblanishi kerak. Albatta, dalillarning takrorlanishiga umumlashtirilgan belgi berilishi kerak, unda ko'plab mayda dalillar va tafsilotlar muqarrar ravishda qoldirilib ketadi va dalillarning o'zi manbalarni taqqoslash va tanqidiy tahlil qilish orqali batafsil tekshiriladi.
Ammo qanday qilib dalillar "olinadi"? Bu yerda qiyosiy pedagogika muhim o'ziga xoslikni ochib beradi. Ko'pgina fanlarda tadqiqot asosan "birinchi qo'l", ya'ni olingan ma'lumotlarga asoslanadi. Tadqiqotchining o'z tajribalari natijasida, uning eksperimental ishlari, to'g'ridan-to'g'ri kuzatuvlari va boshqalarni keltirish umkin. Qiyosiy pedagogika bilan shug’ullanuvchi o'qituvchiga kelsak, u boshqa bilim sohalari doirasida olib borilgan izlanishlardan faktik ma'lumotlarning muhim qismini oladi. Ushbu ma'lumotni boshqa manbalar materiallari bilan taqqoslash, orqali turli yo'llar bilan olingan turli xil faktlarni tahlil qilib va izohlab, taqqoslovchi yangi bilimlarni yaratadi.
Ko'plab fanlar, shu qatorda bir qator pedagogik fanlarning rivojlanishi uchun juda muhim bo'lgan eksperiment qiyosiy pedagogik tadqiqotlarda kam qo'llanilgan. Axir, ilmiy bilish usuli sifatida eksperimentning o'ziga xos xususiyati shundaki aksariyat hollarda u o'rganilayotgan hodisa va jarayonlarga bevosita ta'sir qilish imkoniyatini ta'minlaydigan boshqariladigan sharoitlarda amalga oshiriladi. Ammo xorijiy tajribani o'rganayotganda bunday imkoniyat deyarli yo'q. Comparativist o'z tadqiqot mavzusiga jiddiy ta'sir o'tkaza olmaydi. Vaziyatni ma'lum darajada astronomik hodisalarni kuzatish bilan taqqoslash mumkin: ularni o'rganish mumkin, ammo siz ularga ta'sir qila olmaysiz. Biroq, mustaqil ravishda tajriba o'tkazmasdan, qiyosiy chet el olimlari tomonidan o'z mamlakatlarida o'tkazilgan eksperimental tadqiqotlar natijalaridan foydalanishi mumkin emas; bu uning milliy ta'limga qaratilgan xulosalari va tavsiyalarining asoslarini oshirishga imkon beradi.
Pedagogikada keng qo'llaniladigan usullar, masalan, so'rov va anketalar, qiyosiy tadqiqotlardagi o'ziga xoslikni ochib beradi.
Yangi ma'lumotni olish uchun muxbir so'rov usulidan foydalanishi mumkin: muxbirni qiziqtirgan savollar bo'yicha so'rovnoma (anketa) tuziladi va kerakli ma'lumotlarga ega bo'lgan muassasalarga yoki shaxslarga yuboriladi. Ushbu usul YUNESKO va IBE organlari tomonidan ta`limga oid tematik yilnomalarni tayyorlashda keng qo'llaniladi. Barcha milliy ta'lim bo'limlariga ma'lum bir mamlakatda ta'limning rivojlanish holati va rivojlanish tendensiyalari, miqdoriy parametrlar, yangi o'quv yurtlarini yaratish to'g'risida, o'qitishning mazmuni va usullarini modernizatsiya qilish to'g'risida o'nlab, ba'zan yuzlab savollarni o'z ichiga olgan so'rovnoma yuboriladi. Ta'limni boshqarishdagi islohotlar va boshqalar shular jumlasidan. Olingan javoblardan yilnomalarni tayyorlash mualliflari foydalana dilar. Ayrim respondentlar uchun so'rovnomalar ham tuzilishi mumkin. Keyingi tahlilda javoblarni taqqoslash uchun so'rovnomalar standartlashtirilishi kerak.
Anketalarning maqsadli ekanligiga ishonch hosil qilish juda muhim, ular savollarning mazmuni va shaklida aks ettirilishi kerak. Taqqoslash uchun albatta, yuqori malakali mutaxassislarning o'zlarining tadqiqotlari va ko'p yillik pedagogik faoliyati natijalariga asoslangan holda, ta'lim bo'limlari va o'quv yurtlari rahbarlarining javoblari qiziqish uyg'otadi. Shu bilan birga, professional bo'lmaganlarning, xususan, o'quvchilarning ota-onalarining fikrlari va baholarini e'tiborsiz qoldirib bo'lmaydi. Ular ommaviy ongning kayfiyatini namoyish etadi, jamiyatning ta'lim muassasalari faoliyatini qanday baholayotganini aniqlashga imkon beradi. Ammo bu maxsus anketalarni ishlab chiqishni talab qiladi; maxsus terminologiyani, murakkab til islohotlarini va boshqalarni ishlatmaslik kerak. Boshqacha aytganda, o'rganilayotgan muammoni ma’lum darajadan o'tkazish kerak.
Qiyosiy metodistlar tomonidan keng qo'llaniladigan umumiy ilmiy tadqiqot usullari muayyan metodlar bilan bir qatorda qiyosiy pedagogikada ham qo'llaniladi. So’rov, kuzatish, suhbatlashish va savol javob har doim pedagogik tadqiqotlarda qo'llanilgan usullardir.