Samarqand iqtisodiyot va servis instituti iqtisodiyot fakulteti
Korxonaning jami pul taklifi
Yüklə 75,17 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Navoiy viloyati Qoraqum mchj korxonasining omillar usulida tahlili
Bu jadval asosida O’zbekiston Respublikasi Navoiy viloyatida joylashgan Qoraqum sement mchj korxonasining rivojlanayotganligi yoki unda qanday o’zgarishlar bo’layotganligi tahlili va prognozini olib boramiz. Navoiy viloyati Qoraqum mchj korxonasining omillar usulida tahlili Yuqorida keltirilgan 1-jadvaldan Samarqand viloyatida joylashgan,,mchj korxonasining so’ngi 10 yillik kesmida tahlil qilib chiqamiz. Jadvalda barcha Pul taklifi mlrd.(mln) so’mda aks ettirilgan. Qiyoslash usuli yordamida ko’rib chiqadigan bo’lsak, o’rtasidagi farq 2016-yilda 2015-yilga nisbatan 20 (132-112) mlrd. so’mga oshgan. 2017-yilga kelib esa, 2015-yilga nisbatan 41 (153-112) mlrd. so’mga ko’paygan. Tahlil qilayotgan yillarimizning joriysi(2021-yil), 2020-yilga nisbatan 2021-yilda esa 38 (245-207) mlrd. so’mga ortgan. Bu raqamlar shuni ko’rsatayaptiki, yildan yilga korxonada pul taklifida o’sish sur’atlarini kuzatilayapti. Shu tartibda so'ngi 10 yillikni quyidagi jadvalda keltiramiz: (2-jadval)
Hisoblashlarni amalga oshirib 2-jadvalni hosil qildik. Keltirgan jadvalimizga xulosa beradigan bo’lsak, har bir yilning farqini mlrd.so’m ko’rinishida hamda foiz ko’rinishida namoyon qildik. Bu jadvalda ko’rinib turibdiki, pul taklifi hajmi ko’rsatkich bilan chiqqan yildan yilga ortib kamayib borayotganligini izohlashimiz mumkin. Biroq, 2020-yilda o’sish bo’lgan-u, lekin 2019-yildagi ko’rsatkichga nisbatan kamroq 4.2% ga farq qilayapti. Bunga butun jahonda pandemiya bo’lganligi sababli, karantin qoidalari joriy etildi. Bu esa, Navoiy viloyatida joylashgan ishlab chiqarish korxonalariga ham o’z ta’sirini o’tkazdi. Shu sababli ham, qolgan yillar ko’rsatkichlariga nisbatan biroz pasayishni ko’rib turibmiz. Endi esa,pul taklifi jamini qanchaga oshganini boshqacharoq jadval ko’rinishga keltiramiz. Ya’ni, o’rtasidagi farqni emas nisbatini aks ettiramiz. Bunda so’ngi 7 yillikni har bir yilini 2015-yilga nisbatan ya’ni joriy yilni bazis davrga nisbatini quyidagi formula yordamida ko’rib chiqamiz: ∆D=(D1-D0) ×100 va joriy yilni o’tgan davr nisbatini ∆D=(Di-Di-1) ×100 formula yordamida aks ettiramiz. Jadval ko’rinishga keltirib hisoblab chiqamiz. (3-jadval)
Har bir yilni hisoblaganimizni jadvalda aks ettirdik. Bu 3-jadvaldan ma’lumki, 2015-yilga nisbatan har bir yilda o’sish kuzatilmagan. Joriy yilda ya’ni 2021-yilda bazis yilga (2015-yil) nisbatan 2.18 marotaba oshgan. O’tgan yilga nisbatan esa, 1,84 marotabaga ko’paygan, kamayish 2019- yilda 1.06 kursatkich bilan kuzatilgan. Pandemiya davrida esa, ya’ni 2020-yilda birozgina tushganini 6.2%% ga kamaygani namoyon bo’ldi. 2018- 2019- 2020- yilda pul taklifi aytarli darajada emasu lekin, biroz kamaygan 1.15 dan 1.06 % ga tushgan. Shu tariqa, har bir yilni keltirilgan raqamlar ya’ni qilgan hisob-kitoblarimiz orqali tahlil qilib boramiz. Ma’lumki, asosiy kursatkich sifatida pul taklifini oldik. Bu ko’rsatkichni yillar kesimida qiyoslash usuli yordamida tahlil qilib uni jadvallarda aks ettirdik. Navbatdagi qiladigan ishimiz esa, bu ko’rsatkichlarni prognozini korrelyatsion va regression tahlil yordamida hisoblab ularga xulosalar beramiz. Korrelyatsion va regression tahlillarni qisqacha izohlab formulalarini keltirib o’tamiz. Korrelyatsion tahlilning mohiyati shundan iboratki, natijaviy ko’rsatkich bilan omilli ko’rsatkichlar orasidagi miqdoriy bog’liqlikni aniqlashdan iborat. Natijaviy belgi (Y) bilan omil (x) o’rtasidagi korrelyatsion bog’lanishni ifodalaydigan regressiyning chiziqli tenglamasi quyidagicha aniqlanadi : Natija bilan omil o’rtasidagi bog’liqlik bevosita bo’lganda, ushbu tenglamdan foydalanib, tahlilni amalga oshirish mumkin. Bunda, Y- natija, x- omil ko’rsatkichi, a0 – x nolga teng bo’lganda natija a0 ga ya’ni natijaviy ko’rsatkichga teng bo’lishini bildiradi,a1 esa- x birlikka o’zgarganda u o’rtacha qanchaga o’zgarishini ifodalovchi koeffitsient (regressiya tenglamasining koeffitsient). No’malum parametrlar (a1, a0) aniqlashda esa eng kichik kvadratlar usulidan foydalaniladi va quyidagi formula yordamida hisoblanadi: Regression tahlil esa, natijaviy belgiga ta’sir etuvchi omillarning samaradorligini aniqlab beradi. Regression tahlil yordamida iqtisodiy hodisalarning kelajak davrlar uchun istiqbol miqdorlarini baholash va ularning ehtimol chegaralarini aniqlash mumkin . Ushbu nazariy asoslardan foydalanib 1-jadvalimizda keltirilgan pul taklifi ni prognoz qilamiz. (4-jadval)
7×a°+a1×3.44=1.71 a°×3.44+a1×1.71=615.23 a°=-2113.5 a1=4300.8 2015-yilda esa, Y va x o’rtasidagi bog’lanish 111.66 ga teng bo’layapti. Bu raqamlar 2011-yildan biroz kamligini ko’rishimiz mumkin. Qolgan yillarni ham shu tarizda prognoz qilishimiz mumkin bo’ladi. 4-jadvalda ko’rsatilganidek 2017-2018-2019- yillarda natija bilan omil o’rtasidagi bog’liqlik ya’ni pulga taklif bilan tarmoqlarning qiymati plyus natija bilan emas, minus natija bilan ya’ni uzoqlashgani namoyon bo’lgan. Bittasini ko’rsatib bersak, 2018- yilda 23 birlikka oshganii ma’lum bo’lgan. Omil natijaga o’z ta’sirini o’tkizmaganligi, qaysidir bo’limida kamchiliklar borligini aniqlashimiz lozim. So’ngra, natijaga ta’sir etuvchi omillarning samaradorligini aniqlashda yuqorida keltirgan formulamiz, regression tenglamadan foydalanib hisoblaymiz. r=19.6/19.8=0.98 Hisoblashlar olib borganimizda r = 0,98764054 ga teng bo’ldi. Samaradorlik -1 < r < 1 oraliqda bo’lishi kerak. Demak, korxonaning pul tizimi so’ngi 7 yillikda 98 % ga oshgan. Olib borgan tahlil va pul taklifiing yillar kesimida qay darajada rivojlanayotganini yildan yilga o’sib borayotganini yoki kamayganini ko’rib chiqdik. XULOSALARPul massasining ekzogen yoki endogen tarzda belgilanishi haqidagi munozaralar uzoq tarixga borib taqaladi. Deyarli, ma'lum bir kontekstga murojaat qilmasdan, bunga javob berishning iloji yo'q . Masalan, faqat qimmatbaho metallardan zarb qilingan tangalardan tashkil topgan pul massasi deyarli butunlay bank depozitlaridan iborat bo'lganidan ko'ra ekzogen bo'lishi mumkinligini tasavvur qilish mumkin. Ammo oldingi holatda ham, biz ko'rganimizdek, bahslashish uchun joy bor. Zamonaviy iqtisodiyotda pul taklifi endogen bo'lishi kerakligi haqidagi dalillarni XIX asrning oxirlarida kuzatish mumkin bo'lsa-da , Kaldor, Devidson, Mur (ammo boshqalar) kabi post Keynschi iqtisodchilar eng ko'p ish qilganlar. so'nggi qirq yil ichida banklarning tijorat manfaatlarining mijozlar ehtiyojlari bilan o'zaro ta'siriga asoslangan pul-kredit iqtisodiyotini rivojlantirish. Va bu davr mobaynida markaziy banklar, amaliyotga ko'ra, foiz stavkalarini o'rnatdilar va banklar va ularning mijozlariga o'zlarining afzal ko'rgan natijalarini muhokama qilishlariga ruxsat berdilar. Bunday sharoitda makroiqtisodiyot darsliklarida pul massasi ekzogen tarzda belgilab qoyilganligi va shu tariqa oquvchilarning avlodlarini notogri talim-tarbiyaga duchor qilgan fantastika bilan uzoq vaqt saqlanib qolganini bilish qiyin. Iqtisodiy fikrning metodologiyasi va/yoki tarixiga qiziqqan magistrant uchun dissertatsiya yozilishi kutilmoqda. Haqiqiy dunyoda maqbul pul-kredit siyosatini ishlab chiqish va olib borish zarurati, nihoyat, "yangi konsensus makroiqtisodiyoti" shaklida qayta baholashga majbur qildi va bu, nihoyat, so'nggi yillarda pulga real munosabatda bo'lishni boshladi. darsliklar. Qizig'i shundaki, "konsensus" deb e'tirof etilgan narsa avvalgi ishlarning deyarli ikki avlodiga ishora qilmasa ham, hatto bu ish hozir yana diqqat markazida bo'lgan masalalarga bag'ishlangan bo'lsa hamYüklə 75,17 Kb. Dostları ilə paylaş:
|