Samarqand iqtisodiyot va servis instituti r. S. Amriddinova, N. E. Ibadullayev, G. R. Tursunova, O. I. Tuxliyev

3. 
Hakimat-Termiziymajmuasi; 
SultonSaodatyodgorligi, 
Fayoztepaibodatxonasikabitarixiyyodgorliklarqayerdajoylashgan? 
a) Surxondaryoviloyatida 

---

213 
b) Qashqadaryoviloyatida 
d) Jizzax viloyatida 
e) Toshkentshahrida 
4. 
Samarqandshahri 
«Registon» 
maydonidagiqaysimadrasabirinchivakimtomonidanqurilgan? 
a) Ulug‘bekmadrasasi, MirzoUlug‘bektomonidan 
b) Sherdormadrasasi, BahodurYalangtushtomonidan 
d) Tillokorimadrasasi, MirzoUlug‘bektomonidan 
e) Sherdormadrasasi, MirzoUlug‘bektomonidan 
5. QuyidagilardanqaysibiriTermizshahrigaxosyodgorliklarsanaladi? 
a)Fayoztepa ibodatxonasi
b)Chorsu bozori 
d) Ismoil Somoniy maqbarasi
e) Dorus-Saodat majmuasi 

---

214 
11-mavzu.
O‘ZBEKISTONNING EKOLOGIK HUDUDLARIGA 
EKSKURSIYA XIZMATINI TASHKIL QILISH 
 
11.1.
Ekologik resurslarning ekskursiyani tashkil qilishdagi o‘rni 
11.2.
Ekologikfaoliyatniamalgaoshirishdamilliyparklarvaqo‘riqxonalarning 
o‘rni 
11.3.
Ekologiya mavzusidagi ekskursiyalar marshrutining o‘ziga xosligi 
 
11.1. Ekologik resurslarning ekskursiyani tashkil
qilishdagi o‘rni 
 
Ekologik 
turizm 
o‘tganasrningoxirlaridanboshlabjahonturizmiindustriyasigaasta-sekinkiraboshladi. 
Butunjahonturizmtashkilotiningma’lumotlaribo‘yichakeyingibeshyildaekologikturi
zmdaturistlaroqimitoborako‘payibborayotganligihaqidaxisob 
– 
kitobnatijalarikeltirilgan. Ushbu turizmyo‘nalishidajanubiyYevropa, Janubiy – 
sharqiyOsiyo, 
kichikOsiyo, 
XitoyvaAfrikaqit’asidagidavlatlaroldingio‘rinlardaborishmoqda. Albatta, qayd 
qilingan geografik tabiiy manzillar betakror tabiat mintaqalar bo‘lib, doimiy bahor 
va yoz iqlimiga ega bo‘lgan davlatlarning tabiatdagi biologik xilma-xillik 
resurslari, sharoitlari bu mintaqalarda yil davomida turistlar oqimining 
ko‘payishini ta’minlaydi, imkoniyatlar yaratadi. Hozirgi kunga kelib jahonda 
ekologik turizm jadal suratlar bilan rivojlanib borayotgan turizmning 
tarmoqlaridanbiriga aylandi. 
O‘zbekistonRespublikasiPrezidentiI.A.Karimovta’kidlagandek«Go‘zalgeogr
afikvatabiiysharoitlarRespublikamizhududidaekologikturizmnirivojlantirishuchung‘
oyatqulaydir. 
Buboradamamlakatningtog‘lihududlaridajoylashgan, 
zamonaviyjihozlangansayyohlikmajmualaridaqishkivanoyobsayyohlikdasturlaritash
kiletilgan. 
Sayyohlikningyangiyo‘nalishi-

---

215 
yirikqo‘riqxonalarvabog‘larhududidatashkiletilgantabiatshunoslikturizmirivojlanmo
qda»
6
. 
Darhaqiqat,O‘zbekistonda ekologik turizm rivojlanib borishining yana bir 
sababi turist o‘zi qiziqqan tabiat va uning tabiiy sharoiti, biologik resurslari bilan 
tanishibgina qolmasdan, bu tabiat bag‘rida dam oladi, tabiat go‘zalligini chuqur 
his qiladi. Uning resurslarini avaylash xohish-istagi paydo bo‘ladi. 
Respublikamizning ekologik turizm salohiyatini hisobga olganimizda ekologik 
turizmni rivojlantirishning asosiy resurslari – 4 faslli tabiat mavsumlari, o‘zining 
ekologik tizimlariga ega bo‘lgan 5 ta tabiiy landshaft bio-xilma-xilliklarida 
endemik (faqat O‘zbekiston tabiatida) turlarning mavjudligidan iborat. 
O‘zbekistonning 
ekologik 
turizmdagi 
resurslar 
salohiyatiga 
alohida 
to‘xtalganimizda, quyidagi ekoturizm manbalarini keltirish, tavsiflash masalaga 
ravshanlik kiritadi. 
O‘zbekiston 3,8 mln. gektarga ega bo‘lgan ovchilik – baliqchilik yer 
maydonlariga ega, ulardan 1 mln. gektarini suv fondi tashkil etadi. Respublikamiz 
faunasi 97 turdagi o‘txo‘r hayvonlar, 424 turdagi qushlar, 58 turdagi sudralib 
yuruvchilar va 83 tur baliqlarga ega. Bulardan, O‘zbekiston Respublikasi «Qizil 
kitobiga» o‘txo‘r hayvonlarning 24 turi, qushlarning 48 turi, sudralib 
yuruvchilarning 10 turi, baliqlarning 18 turi va 78 turdagi umurtqasizlar kiritilgan. 
O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Botanika instituti ma’lumotlari 
bo‘yicha, O‘zbekistonda hozirgi kunda 4148 tur o‘simliklar mavjud. Shulardan, 
3000 turlari oliy, yovvoyi o‘suvchi o‘simliklar, ulardan 9 foizi endemiklardan 
iborat. O‘zbekiston hududining muhofaza etilayotgan tabiiy hududlar tarkibida 
2164 km
2
ni tashkil qilgan 10 ta davlat qo‘riqxonasi, 6061 km
2
ni tashkil etgan 2 ta 
milliy bog‘ va noyob turlarga kiruvchi hayvonlarni ko‘paytirish respublika 
markaziy – «Jayron» ekomarkazi, 12186 km
2
maydonni tashkil etgan 17 ta davlat 
buyurtmaxonalari mavjud. Keltirilgan ma’lumotlarga qo‘shimcha qilib qayd qilish 
mumkinki, O‘zbekiston Markaziy Osiyoning o‘rtasida, ekologik turizmning 
rivojlanishi 
uchun 
qulay 
transport, 
geografik 
hududlarida 
joylashgan. 
6
Экологическийвестник. Ж. Тошкент, № 6, 2007. 

---

216 
Ekspertlarning ma’lumotiga qaraganda ekoturizm sayyohlik bozorining 10-20 %ini 
qamrab olgan, o‘sish sur’ati esa umumiy turizm industriyasining o‘sish sur’atidan 
2 – 3 marotaba oshib ketdi. Shuning uchun ham bugungi kunda ekologik turizmni 
rivojlantirish asoslarini va ekologik resurs maskanlariga turistik marshrutlar 
tuzishning uslubiy asoslarini ishlab chiqish zarur bo‘lmoqda.
O‘zbekistonlik ekolog olimlarning fikricha, – ekoturizm ma’rifiy-ma’naviy 
tushunchalar ostida ekoturistlarning ekzotik tabiiy hududlarga, ularning hayvonot 
va o‘simliklar dunyosiga, tabiiy hududlarning tarixiy yodgorliklariga, arxeologik 
topilmalariga, geologiyasiga, paleontalogiya qoldiqlariga sayohatlari kabi tabiat 
bilan bog‘liq majmualar kiradi. 
Ekoturizmning maqsadi – hozirgi va kelajak avlodlarning ekologik xavfsizligi 
va barqaror rivojlanishini ta’minlash uchun tabiatdan turistik yo‘nalishda oqilona 
foydalanishdir. Ekoturizmning maqsadini amalga oshirish uchun «O‘zbekistonda 
ekologik turizmni rivojlantirish konsepsiyasi» da keltirilgan rejaviy dasturni 
keltirish kifoya qiladi. Bu konsepsiyada respublikamizda ekologik turizmni 
rivojlantirish uchun quyidagi vazifalarni bajarish muhimligi alohida qayd qilingan: 

ekoturizm industriyasini shakllantirish uchun maxsus qonunlarni ishlab 
chiqish va ularning huquqiy mexanizmini yaratish; 

ekoturistikfan, ta’limvaamaliyotningnazariyasoslariniishlabchiqish; 

aholining ekologik ongi va madaniyatini ekoturizm orqali o‘stirish;

ekoturizm yo‘nalishidagi ta’lim va tarbiyani yo‘lga qo‘yish; 

ekoturizm bo‘yicha mutaxassislarni tayyorlash va qayta tayyorlash; 

ekoturistik ob’ektlarni har tomonlama baholash va ularning kadastrini olib 
borish; 

ekoturizm monitoringi va istiqbolini olib borishni yo‘lga qo‘yish; 

milliy davlathududlarini ekoturizm bo‘yicha rayonlashtirish; 

davlatlarning va xalqaro jamiyatning ekoturizmga oid taktik reja va 
strategik dasturlar va tadbirlarini ishlab chiqish; 

biologik xilma-xillikni saqlash. 

---

217 
Qayd qilingan vazifalarni bajarishda quyidagi ekoturistik tamoyillarni, ya’ni 
ekologik munosabatlarni turizm orqali tartibga solishga yo‘naltirilgan qoidalarga 
qattiq, ma’suliyat bilan rioya qilish talab qilinadi: 

ekoturizmda 
tabiatni 
muhofaza 
qilish 
va 
barqaror 
rivojlanish 
masalalarining ustuvorligi; 

ekoturizmning tarixiy, madaniy va boshqa turizm turlari bilan 
bog‘langanligi; 

turizm va servis sohasi yo‘nalishidagi barcha ta’lim muassasalarida 
ekoturistik o‘quv kiritilishining maqsadga muvofiqligi; 

mahalliy aholining ekologik ongi va madaniyatini o‘stirishda ekoturizmni 
jalb qilish zaruriyati; 

tabiatdan oqilona foydalanish va tabiatni muhofaza qilishning mazmunini 
ekoturistik marshrutlarda aks ettirish; 

davlat, jamiyat, mahalliy boshqaruv idoralarining ekologik turizmdan 
manfaatdorligi; 

ekoturizmda ekologik ijtimoiy-iqtisodiy manfaatdorlikning yagonaligi; 

ekoturizmda milliy g‘urur va iftixorni shakllantirishning zarurligi. 
Qayd qilingan tamoyillarning bajarilishi O‘zbekistonda ekologik turizmni 
jadal rivojlantirishning asoslarini ta’minlaydi. 
Ekoturizmni rivojlantirish bo‘yicha «O‘zbekistonda ekologik turizmni 
rivojlantirish konsepsiyasi» qabul qilingan. Ushbu konsepsiyaning 1.4. bandida – 
ekoturizmning ijtimoiy-iqtisodiy masalalari yechimini topishi lozim bo‘lgan 
dolzarb masalalari qayd qilingan. Ular quyidagilar: 

ekoturizm ob’ektlarida aholini ish bilan ta’minlash, ijtimoiy muhofaza 
qilish muammolarini hal qilish;

ekoturizm qadamjoylarida kichik va o‘rta biznesni rivojlantirish orqali 
qo‘shimcha ish o‘rinlarini yaratish, turistik infratuzilmalarni hosil qilish; 

---

218 

ekoturizmning jahon talablariga javob beraoladigan moddiy – texnik, 
axborot–tahliliy bazasini yaratish xizmat ko‘rsatish va servis sohasini 
rivojlantirish; 

ekoturizm maskanlarini elektr energiyasi va issiq suv bilan ta’minlash 
maqsadida ekologik toza, qayta tiklanuvchi muqobil energiya qurilmalari 
yordamida foydalanishni keng yo‘lga qo‘yish.